Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Secolo XVII – XL

Diploma col quale Don Filippo IV re di Spagna e di Aragona approva e sancisce i capitoli votati e discussi nel Parlamento celebrato in Sardegna negli anni 1631 e 1632 sotto la presidenza del vicerè Don Girolamo Pimentel, marchese di Bayona, e del presidente Don Gaspare Prieto, vescovo di Alghero.

(1633 – 28 giugno).

Dall’antico Archivio del Patrimonio reale in Sardegna, Cod., Cart. I.

Nos Philippus, Dei gratia, Rex Castellae, Aragonum, Legionis, utriusque Siciliae, Hierusalem, Hungariae, Dalmatiae, Croatiae, Legionis, Navarrae, Granatae, Tholeti, Valentiae, Galitiae, Majoricarum, Hispalis, Sardiniae, Cordubae, Corsicae, Murtiae, Giennis, Algarbii, Gibraltaris, Algezirae, ac Insularum Canariae, nec non Insularum Indarum, Terrae firmae Maris Oceani, Archidux Austriae, Dux Burgundiae, et Brabantiae, Mediolani, et Comes Barchinonae, Flandriae, et Tirolis, etc., Dominus Viscayae, et Molinae, etc., Dux Athenarum, et Neopatriae, Comes Rossilionis, et Ceritaniae, Marchio Oristani, et Gociani.

Consueverunt magni Principes subditorum suorum petitiones, ac praesertim, quae Reipublicae utilitatem, et universum commodum concernunt, liberaliter exaudire: dum enim illos Regiis largitionibus afficiunt, in ipsos fidelitatem adaugent, et ad gratiosa obsequia praestanda alliciunt, caeteros etiam hoc exemplo ductos ad eundem provocant, et inducunt. Respicientes igitur maximam, et integram devotionem praefati nostri Regni Sardiniae, suorumque incolarum praeclara servitia, et obsequia, quae iugiter multimodis Regibus Aragonum praedecessoribus nostris, et nobis successive in quacumque fortuna animo indefesso praestiterunt, et praestare non desinunt, merito adstringimur, ut quidquid pro comuni Reipubblicae utilitate supplicaverint liberaliter concedamus (1). Cum itaque anno praeterito millesimo sexcentesimo trigesimo primo, pro bono statu, ac recta justitiae administratione, statuissemus generale Parlamentum in praefato Nostro Sardiniae Regno celebrare, munus hoc Illustri consanguineo Nostro Don Hieronymo Pimentel Marchioni de Bayona, tunc Nostro Locumtenenti, et Capitaneo Generali in dicto Nostro Regno Sardiniae fuit a nobis demandatum; qui in vim Nostrae Regiae potestatis sibi concessae, vocatis, prout moris est, Regni praedicti incolis, Parlamentum ipsum indixit in nostra Civitate, et Castro Calaris dicti Regni; eoque incaepto, accidit dictum Marchionem de Bayona e vita migrasse. Quare ad prosequendum, et concludendum dictum Parlamentum potestatem de novo concessimus, et demandavimus Reverendo in Christo Patri Frati Don Gaspari Prieto Episcopo Alguarensi (2) Nostri Consilii, ac tunc Praesidi, et Capitaneo Generali Nostro in dicto Sardiniae Regno; qui dictum Parlamentum nomine, et Vice Nostri prosequutus fuit, et anno quoque praeterito millesimo sexcentesimo trigesimo secundo illud finivit, et conclusit. In quo, dum varia negotia status Regni praedicti, ac universae illius Reipubblicae incolumitatem, et tranquillitatem concernentia tractarentur, fuerunt per tria Stamenta illius coram dicto Episcopo oblata nonnulla capitula ad bonum et utilitatem ejusdem Regni spectantia, dictusque Episcopus illa decrevit, et provisit, prout in calce cujuslibet ipsorum continetur. Quae quidem capitula, una cum responsionibus per dictum Episcopum factis, Nobilis et dilectus Noster Don Alphonsus Gualbes, Miles Ordinis et Militiae Sancti Jacobi de Spata, Sindicus Stamenti Militaris ad Nos destinatus nomine dictorum trium Stamentorum coram Majestate Nostra praesentavit, humiliter supplicando, ut eadem acceptare, concedere, meliorare, et confirmare de Nostra solita benignitate dignaremur. Nos vero, perspectis iurata fidelitate, ac servitiis per incolas praefati Regni Sardiniae Coronae Regiae praestitis, et impensis, quaeque praestituros speramus, capitulis quidem, ac decretationibus ipsis per Nos in Nostro Sanctissimo Regio Aragonum Consilio visis, recognitis, et examinatis, tandem responderi mandavimus, prout in fine uniuscuiusque capituli appositum est, seu decretum; declarando, quod Nostrarum decretationum aliquae firmatae, ac subscriptae apparent per reverendum in Christo Patrem Don Henricum Pimentel Concheus Episcopum, Nostri Consilii status, et belli, quia Praesidis dicti Nostri Supremi Consilii munus exercebat: caeterae vero per Illustrissimum Consanguineum Nostrum Don Franciscum Fernandez de la Cueva Ducem de Albuuquerque, a praedicto Nostri status, et belli Consilii, cui dictum Praesidis officium in gubernium concessimus, et commendavimus, illudque magna Nostri, ac omnium satisfactione ad praesens moderatur (3). Quorum quidem capitulorum series sequitur sub hiis verbis (4)…

Quas quidem supplicationes, et capitula praeinserta, ac responsiones, et decretationes in eisdem appositas laudantes, et approbantes, illos, et illa, et omnia, et singula in eis contenta praedicto Stamento Militari Regni Sardiniae, et illius particularibus praesentibus, et pro tempore existentibus, tenore hujusmodi, de Nostra certa scientia, deliberate, et consulto, dicti Nostri Sanctissimi Regii Consilii deliberatione praeeunte, concedimus, consentimus, et liberaliter elargimur, Nostraeque hujusmodi concessionis, consensus, et elargitionis munimine, seu praesidio roboramus, et validamus, auctoritatemque Nostram Regiam interponimus pariter, et decretum. Serenissimo propterea Balthasari Carolo Principi Asturiarum, et Gerundae, Ducique Calabriae, et Montis Albi, filio primogenito Nostro charissimo, ac post felices, et longaevos dies Nostros, Deo propitio, immediato haeredi, et legitimo successori in omnibus Regnis, et dominiis Nostris, intentum aperientes Nostrum, sub paternae benedictionis obtentu dicimus, eumque rogamus; Illustri vero Nostro Locumtenenti, et Capitaneo generali, nobilibus, magnificis, et dilectis Consiliariis, et fidelibus Nostris Regenti Cancellariam, et Doctoribus Nostrae Regiae Audientiae, Judicibus, Curiae, Advocatis, et Procuratoribus fiiscalibus, et patrimonialibus, Gubernatoribus quoque, seu Reformatoribus in Capitibus Calaris, Gallurae, Sassaris, et Logudorii, Regio Procuratori, et Magistro rationali, ac Regenti Nostram Regiam Thesaurariam, Vicariis, Subvicariis, Potestatibus, Alguaziriis, Portariis, et Virgariis, caeterisque demum universis, et singulis Officialibus, et Subditis nostris, majoribus, et minoribus, in praefato nostro Sardiniae Regno constitutis, et constituendis, ipsorumque Officialium Locumtenentibus, seu Officia ipsa Regentibus, et subrogatis, praesentibus, et futuris, ad incursum Nostrae Regiae indignationis, et irae, poenaeque florenorum Aragonum auri mille nostris inferendorum aerariis, dicimus, praecipimus, et jubemus, quod praeinsertas supplicationes, et capitula, et ununquodque eorum, juxta decretationum, et responsionum in fine ipsorum positarum seriem, et tenorem, teneant firmiter, et observent, tenerique, et inviolabiliter observari per quos decet faciant, cauti secus agere, fierique permittere ratione aliqua, sive causa, si dictus serenissimus Princeps nobis morem gerere, caeteri vero Officiales, et subditi nostri praedicti gratiam Nostram charam habent, ac praeter irae et indignationis Nostrae incursum, poenam praeppositam cupiunt evitare. In cujus rei testimonium praesentem fieri, et in processu dicti Parlamenti inseri, sigilloque Nostro Regio pendente communiri jussimus. Datum in Opido nostro Madriti, die vigesima octava mensis junii, anno a Nativitate Domini millesimo, sexcentesimo trigesimo tertio.

YO EL REY.

V. Dux.
V. Villanueva Regens.
V. Bayetola Regens.
V. Sisternes Regens vid. Canajal pro Thesaurarius et Conservatore Generale.
V. Vico Regens.
V. Magarola Regens.
In Sardiniae XV fol. 178.

Privilegium supplicationum, et capitulorum concessorum Stamento Militari Sardiniae Regni, in Parlamento, anno preterito millesimo sexcentesimo trigesimo secundo ibi celebrato, et concluso.

Dominus Rex mandavit mihi Hieronymo Villanueva etc. etc.

 

(1) L’introduzione al presente Diploma è cosparsa, come si vede, di massime generali di politica e di governo; ma per quanto riguarda le lodi tributate ai Sardi pe’ grandi servigi resi allo Stato, è da avvertire che il motivo per cui tali servigi si dicono prestati ai re di Aragona si è perché il regno di Sardegna fin dal 1460 fu unito perpetuamente alla Corona aragonese; e lo giurò per il primo il re Don Giovanni II nel solenne Congresso di Fraga, e dopo lui lo giurarono costantemente i suoi successori diventati eziandio sovrani di Spagna e di Castiglia. (Ved. sopr. Dissertazione sesta, pag. 15 e 16).
(2) Fra Gaspare Prieto nacque in Burgos (vecchia Castiglia) nel 14 agosto 1578, fu frate Mercedario e maestro generale del suo Ordine. Nel 1626 fu creato vescovo di Alghero in Sardegna, e nel 1631 presidente e governatore generale dell’Isola. Nel 18 febbraio 1636 fu traslato alla Sede vescovile di Perpignano, dove morì nell’anno seguente.
(3) È questo l’unico esempio di delegazione fatta dai sovrani di Aragona e di Spagna ai presidenti del Consiglio Supremo di Aragona, acciò sottoscrivessero i Decreti si approvazione dei Capitoli presentati alla sanzione regia degl’inviati ed ambasciatori del Parlamento sardo. Tali decreti furono sempre autografamente sottoscritti dallo stesso sovrano perché costituivano un patto patteggiato tra il monarca e la nazione sarda, la quale perciò, rappresentata dai tre Stamenti (militare, ecclesiastico e reale), votava le imposte, chiamate ordinariamente donativi e sussidi.
(4) Vi sono inserti in originale li centoventisette capitoli ch’erano stati discussi e votati nel Parlamento; cioè 96 a petizione dei tre Bracci o Stamenti (Braços, Estamentos), e 31 a petizione del solo Braccio o Stamento Militare. Dei primi ne furono approvati solo 79 e respinti 17. Dei secondi ne furono approvati soli 24 e niegati 7.