Diploma dell’imperatore Carlo V a favore d’Isabella Villamarì principessa di Salerno, col quale sono confermati e ampliati i dritti e privilegi già conceduti a suo padre Bernardo Villamarì sulla città di Bosa, luoghi, terre, porti, e fiumi dipendenti, e le sono pur fatte nuove concessioni, specialmente riguardo alla libertà della pesca ed estrazione dei coralli.
(1519. – 14 settembre).
Dagli antichi Archivi della Città (Municipio) di Bosa.
Carolus Divina favente clementia Romanorum Imperator Caesar semper Augustus et Joanna Mater et idem Carolus ejus filius Dei gratia Reges Castellae, Aragonum, Legionis, Utriusque Siciliae, Jerusalem, Navarrae Granatae, Toleti, Valentiae, Galitiae, Majoricarum, Hispalis, Sardiniae, Cordubae, Corsicae, Murciae, Giennis, Algarbii, Algesirae, Gibraltaris, ac Insularum Canariae, nec non Insularum Indiarum ac Terrae firmae Maris Oceani, Archiduces Austriae, Duces Burgundiae et Brabantiae, Comites Barchinonae, Flandriae, et Tirolis, et Domini Biscayae et Molinae, Duces Athenarum, Neupatriae, Comites Rossilionis et Ceritaniae, Marchiones Oristanei, et Gociani. Spectabilibus, Nobilibus, Magnificis consiliaris dilectis et fidelibus nostris, Locumtenenti generali et Regenti nostram Cancellariam Priorique Regio aut id officium Regenti in dicto Sardiniae Regno, Gubernatoribus etiam insuper in Capitibus Calaris Gallurae et Logudorii, ac insuper potestatibus, Vicariis et Consiliariis Civitatis Sasseris, Alguerii, et Oristanei, ac denique Baronis haereditatis, et feudatariis enphiteuticariis, allodialiis, terras tenentibus, eorumque Capitaneis, officialibus, majoribus, juratis, caeterisque demum Universis, et singulis officialibus, et subditis tam nostris quam aliis in praedicto Sardiniae Regno constitutis et constituendis, dictorum officialium Locumtenentibus et cuilibet eorum presentibus et futuris ad quem, seu ad quos spectet, praetesque fuerint praesentatae, et de quibus exequendis fuerint requisiti salutem et dilectionem. Quia odierna die cum nostro opportuno privilegio, ex causis justissimis in eodem expressis, confirmavimus, et si et quatenus opus sit de novo concessimus Illustri et dilectae nostrae Isabellae de Villa Mari Principissae Salerni, Comitissae Caputacii et Dominae utili Civitatis Bosae Curatoriae de Opia, Civitatem ipsam Bosae cum eius Castello, Planargiis, sive Villis ejusdem nominatis Suni, Sagama, Tresnuragues, Sindia, Magumadas, Femura, et Modolo populatis, et aliis villis, locis etc. expopulatis, sitis et positis in Capite Logudorii dicti Sardiniae regni, cum hominibus ibidem habitantibus, et foeminis, et habitaturis, et cum redditibus et servitutibus realibus et personalibus, muneribus seu donts et questis, domibus aliisque etiam aedificiis, molendinis, aquis dulcibus et salsis, aquaeductibus, aquarumque decursibus, et flumine coram ipsa Civitate decurrente, et cum Duanis Portubus, seu Carricatoriis, tam in mari quam in flumine praedicto, et cum omnibus piscationibus etiam vetitis seu prohibitis, ut puta coraliorum, et aliarum quarumvis piscationum, et insuper cum omnibus tractis, seu Extractionibus frumenti, ordei, annonae, equorum, et jumentorum, et aliarum rerum prohibitarum per portus et carricatoria ejusmodi Civitatis, et Plagiarum, seu Villarum praedictarum, et cum juribus omnibus seu vectigalibus, et Gabellis quas pro rebus, seu mercibus in portum, et plagiam seu flumen dictae Civitatis subductis et advenientibus ad flumen predictum, intrantibus seu exeuntibus ratione exitus, seu extractionis, seu alias quoquomodo colliguntur seu exiguntur, aut colligi seu exigi solita sunt, et cum poenis seu calumniis, in quas fraudantes solvendi jura, et gabellas, tam de consuetudine, quam de jure incidunt, et ab eis exiguntur, et cum omnimoda iurisdictione alta et bassa, mero et mixto imperio, et exercitio ejusdem, prout haec et alia, infeudationibus, immissione in Allodium, concessionibus, et aliis diversis provisionibus, super praedictis obtentis et concessis praecalendata confirmatione et nova confirmatione die punti facta plenius recitantur insuper in dicto eodem privilegio confirmamus et de novo concedimus dictae Illustri principissae Curatoriam de Opia, in qua sunt Villae, Turres, Palatium, seu Castrum, vocatas et vocata Moros, Sorodo, Castia, Laqueses, Ardera Birequiri de Ardera, et turris seu castrum aut palatium de Ardara sitae et positae, sita et posita in encontratis de Meologo in Capite Logudorii dicti Sardiniae Regni, quas et quae dicta principissa tenet et possidet in purum et francum Allodium, una cum villis dirutis et populorum, cum omnibus et singulis terminis et pertinentiis eorum, et cum saltibus, nemoribus, terris cultis et incultis, et cum molendinis, aquis, fluminibus, aquarum decursibus, et cum hominibus et foeminis, et cum omnimoda jurisdictione alta et baxa meroque et mixto Imperio, et gladii potestate et caeteris quibuscumque juribus, usibus dominio, et pertinentiis universis, prout in cartis seu privilegiis et concessionibus de eisdem factis, ad quos nos referimus, latius continetur, sine tamen aliquo praejudicio alias concessorum in Allodium. Qua de re fuit pro parte dictae Illustris principissae nobis humiliter supplicatum, ut formam privilegii ipsius ad unguem observare dignaremur, non obstante quod super piscatione coralliorum dictorum, seu eorumdem commercio seu extractione fuerit aliquibus juribus pro parte Civitatis Alguerii oppositum, pretendendo quod nulli, praeter habitatoribus ejusdem civitatis, est licitum facere seu habere barcas ad piscandum Coralia: et ulterius Coralia quae piscantur in Bosa habeant adduci et expediri in Alguerio, praetendentes Alguerenses hoc eis pertinere virtute cujusdam privilegii, seu ordinationis Serenissimi Regis Petri Aragonum felicis recordationis datae in Monasterio Populeti die vigesimo nono mensis Julii anno a Nativitate Domini Millesimo tercentesimo octuagesimo quarto in eo habentis, quod omnes Barcae perquirentes seu trahentes coralium a maribus del Cap de Napoles usque à la llinaria habeant, et teneantur deferre, et facere portum suum in Alguerio, et non alibi, quod solvatur, et solvere teneantur illud majus jus, quod pro dicto Coralio solvi est assuetum, tam per habitatores dictae Villae, quam per extraneos, et hoc sub poena amissionis suarum barcarum, rerum et mercium suarum, ac virtute etiam cujusdam provisionis Serenissimi Domini Regis Ferdinandi Patris et Avi nostri indelebilis memoriae, Datum in punti Civitate Barchinone die vigesima quarta octobris anno a Nativitate Domini millesimo quadringentesimo nonagesimo tercio, in quo habetur quod Nobilis de Villa-Mari Capitaneus Regiae Classis conabatur favere portum in Bosa, et exigere intus coralia quae piscantur et carrigantur et commerciantur in dicta Civitate Bosae, volentes, obtinentes illam dare intelligi praefato Domino Regi quod Civitas Bosae non habet portum et carricatorium, quod fuit valde alienum a veritate, quia de contrario aperte constat; imo civitas ipsa Bosae habet et habuit semper portus et carricatoria et est Civitas insignis, et de principalioribus dicti Regni, et fuit concessa, et alienata cum portibus et carricatoriis, et doanis, et alias piscationes, et praerogativas, desuper expressas habuit et habebat ante concessionem praecalendati privilegii, Datum in Caenobio Populeti, piscationem et commercium coraliorum, prout constat per Capitula edita in Civitate Bosae per olim tunc Vice-Comitem (1), Bosae Dominum et possessorem dictae Civitatis Bosae sub anno Domini millesimo tricentesimo trigesimo octavo quod prout thenore illius deprehendimus, fuit illis concessum cum illis verbis, quod teneatur degere et portum facere in Alguerio, ad finem et effectum, ne extranei et alienigenae venientes ibidem ad coralandum, postquam suos coralios piscatos, et recolectos tenerent, remanerent in portibus desertis, et in Eremis vicinis Alguerio, unde possent recedere et revertere ad proprios lares suos insciis collectoribus Gabellarum et Jurium Regalium, illisque minime solutis, quod cederet in damnum Curiae nostrae, et Alguerensium. Hoc quippe detegitur manifeste quod ipsa de causa fuit concessum datum privilegium cum in eodem nulla sit mentio de Civitate Bosae quae fuit semper et inpraesenciarum est de dictis portu, carricatoriis, et doanis, et aliis omnibus supradictis in plena possessione usu, et exercitio eorumdem. Verum ex quo Alguerenses multocies non cessant insistere super praetensis, et hanc ob causam, dum essemus in Civitate Caesarugustae, die videlicet tercio Mensis Augusti anni proxime elapsi, fuit pro parte ipsius Principissae humiliter praesentata in nostro Sacro Consilio quaedam supplicatio, in qua petebatur, ne aliquid concederetur dictae Civitati Alguerii in prejudicium dictae Civitatis Bosae, cui fuit facta provisio quod fuit, ut supplicatur et quod intimaretur Galcerando Requenzes Syndico Alguerii in punti in hac nostra Curia, cui illico praedicta fuerunt intimata et notificata, et ex quo nihil in scriptis respondit, successive ad auditum dilectissimi nostri Michaelis Joannis Gomes Alumni et Procuratoris Principissae predictae pervenit, quod dictus Sindicus Alguerii intendebat cum magno studio obtinere a nobis aliqua privilegia, seu provisiones praejudicalia seu prejudicales dictae Civitati Bosae, signanter super dictis Corallis, fuit per dictum Procuratorem pro parte dictae Principissae in dicto nostro Sacro Consilio praesentata, die videlicet octavo mensis Junii proxime elapsi, alia Spp° continentiae, seu effectus supradicti et per dictum Sacrum Consilium fuerunt dicto Galcerando Requensez sindicho predicto concessi sex dies tunc prope sequentes ad respondendum praedictis petitionibus, seu supplicationibus, eidem iniungendo intra dictus sex dies diceret, peteret, produceret quidquid voluisset super omnibus his, in et super quibus praetendebatur cernere interesse dictae Principissae, seu cedere in eius praejudicium, cum cominatione quod lapsis dictis sex diebus amplius non audiatur super praedictis, intra quos quidem sex dies, nec usque in hodiernum diem, dictus Sindicus Alguerii nihil respondit: eam ob rem, quia evidenter aparet praecalendatam provisionem fuisse subrepticie et obreticie impetratam, sub velamine et colore interpretationis seu declarationis praecalendati privilegii, volendo eidem citra ejusdem mentem et seriem dare novum sensum et intellectum; Idcirco, quia volumus, prout par est, quod dictae Civitates quae vicinae sunt maneant in tranquillo statu unaquaeque earum, de eo quod suum est contentae, mentem nostram declaramus utque aliae civitates dicti Regni in dicto privilegio confirmationis, ut praedicitur, die punti expedito singulariter nominatae et descriptae, habeant teneant, et faciant omnes et unaquaeque earum in omnibus encontratis et Villis ibidem designatis et specificatis, vicissim, et vice versa, commercium et Trafugum, (sic) prout per habitatores eorumdem, cuilibet ipsarum est fieri solita, et eisdem est concessum et indultum. Ad humilem praeterea supplicationem pro parte dictae Principissae Nobis factam Vobis, et unicuique vestrum serie prtium dicimus, et districti precipiendo mandamus sub irae, et indignationis nostrae incursu, poenas florenorum auri Aragonum trium mille a bonis cuiuslibet contrafacientis irremissibiliter exigendorum, nostrisque inferendorum aerariis, quatenus praehabitum privilegium Confirmationis praedictae sub datum hujusmodi ac omnia singula in eodem contenta, et in presentibus etiam enarrata, specificata, et contenta praefatae Principissae, et suis haeredibus perpetuo omnino tenenatur et omnimode teneatis, et inviolabiliter observetis, teneri et observari ab omnibus inconcusse faciatis, juxta illius et puntium series, et tenorem, praefactae Principissae suisque haeredibus et successoribus, et in perpetuum sinendo, et libere permitendo eadem et easdem, ejusque nomine Civitatem praedictam de Bosa, una cum Plunargia, seu Villis ejusdem, et Curatoria de Opia tenere, et possidere, cum omnimoda potestate et facultate jurisdictionis alta et baxa, et exercitio earumdem, et cum perceptione omnium jurium, reddituum, fructuum, et emolumentorum, et cum piscatione etiam et comercio dictorum coralliorum, et aliorum omnium jurium lucruum, et cum tractis et extractionibus omnium rerum prohibitarum, quas quidem extractiones dicta Principissa, et ejus successores, uti est jam eis concessum, possint ipsas facere extractiones per portum seu portus Bosae semper et quotiescumque per alios portus, seu carricatoria dicti Regni generaliter vel specialiter fiant extractiones, nulla a nobis, nec ab officialibus nostris petita seu obtenta licentia, prout est jam sibi, et suis concessum, et cum comercio et exercitio intrandi, et exercendi, et exeundi con mercibus et mercimoniis in et ab Incontratis, Villis et locis de Curadoria Dore, de Villa Orani Manno, Comitatus Gociani, de Montiverro, de Costa de Valls, de Turralba de Meologo, Javi, Cossaini, Marguini, Macumere, Parte Barigada et in villis terris et locis Petri Martini de Ferreris, prout ea omnia et singula eidem Principissae, et suis sunt concessa, et permissa, et de eisdem in possessione usu et exercitio uti et frui sine aliqua contradictione, libere, ad unguem faciatis, et permittatis, non obstantibus quibusvis pragmaticis, concessionibus, seu provisionibus ac litteris quibuscumque factis seu faciendis in contrarium venientibus, quibus ex nunc pro tunc ex causis praedictis derogamus, ac etiam easdem earum serie revocamus. Nos enim vobis contrarium omnimodum faciendi, etiam cum nullitatis decreto, auferimus potestatem; illaque omnia et singula pro expressis teneatis et observetis, exequi et complere inviolabiliter faciatis, dictamque Principissam in pleniori eius suorumque Vassallorum possessione vel quasi defendatis, manuteneatis utiliter contra cunctos, et non contraveniatis, seu contravenire faciatis, nec facere praesumatis, directe vel indirecte, quavis ratione vel causa, si gratiam nostram caram habetis, iram ac indignationem, ac poenam praeppositam cupitis non subire. Datum in Civitatate Barchinonae die decima quarta Mensis septembris anno a Nativitate Domini millesimo quingentesimo decimo nono. Yo El Rey. V.to Caus. V.t. Lug. Sancles generalis Thesaurarium V.e Augustinus Vils Conservator generalis in Int. sues S.t Z l y z j.
Sig†num Magnifici Francisci Joannis Dalmao Civis Juxtitae civitatis Valenciae, qui huic transumpto aucthoritatem suam interposuit pariter et decretum.
Sig†num mei Antonij Nos anthea Regia notari publici Valenciae, ac per totam terram et denominationem Serenissimi Domini Aragonum Regis Scribae Curiae, cunctis D-E Civitatis, qui huic transumpto aucthoritatem dicti Magnifici Justitiae, ejusque iuxta mandatum interposui pariter et decretum.
Sig†num Joannis Soler anthea Regia Notarii publici Valentiae et per totam terram et dominationem Illustrissimi Domini Regis Aragonum, qui transumptum preinsertarum regalium provisionum a sui originali forma abstraxit manusque alterius scribere fecit, et cum eadem diligenter comprobavit, clautisque, loco die et anno in prima linea content. Cum ex distantia Locorum de fide er legalitate Notariorum saepe dubitetur, idcirco nos Franciscus Joannes Dalmau civis. Justitiae Civitatis Valentiae in Civilibus testamur, fidemque facimus ad quos hae devenerint litterae sive praesentatae fuerint quod supranominatus Joannes Soler Notari qui supra dictum transumptum a sua originali forma abtraxit, et Antonius Nos Nottari qui supradictum transumptu anthea nostra pariter et decretum interposuit, sunt Notarii pubblici predictae Civitatis Valentiae et in Matricula Collegii Tabellonium jam dictae Civitatis pro talibus habiti, tenti, et reputati sunt palam inter notarios: propterea supra dicto transumpto, cunctis aliis actibus attestationibus scripturis per supra nominatos Antonium Nos Notarium et scribam nostru, et Joannem Soler Notarios exceptis, clausis, et subsignatis fides plenissima in Judicio et extra valet pro quospiam adhiberi; in quorum omnium et singulorum fidem praesentes potentes, sigillique nostri Justitiae officii appositione munitas providimus vobis fore destinandas, quae datae, fuere Valentiae die vigesima tercia mensis Augusti anno a Nativitate Domini Millesimo quingentesimo vigesimo.
Copia hujusmodi regalium provisionum, sine executorialium pro ut jacet, extrata fuit a quodam exemplo recondito et conservato in Archivio Domus Consilii puntis Civitatis Bosae, licet manu aliena, bene et fideliter, per me inf.tum notarium et secretarium ad verbum, ut videre est, comprobata, in cujus rei fidem et testimonium, ut plenaria fides ipsi tamquam suo originali ubique in judicio et extra tribuatur, Ego Joannes Uras anthoritatibus apostolica ubique Regia pro totum pno Sardiniae Regnum nottari publici et secretarius dictae Domus Concilii puntis Civitatis Bosae de Mandato Magnificorum Dominorum Consiliariorum Civitatis, hic me subscripsi solitumque meum, quo utor, in claudendis pubblicis scripturis, apposui, quod est tale Sig†num.
Sig†num Josephi Antonii Lay aucthoritate Regia per omne praesens Sardiniae Regnum publici Causis Nottari et istius locum tenens Sedis ac Regiae And.e Generalis, qui hujusmodi copia in his quinque papiri foliis punti comprensa, alieno scripta Calamo, extracta fuit ab alia copia non anthea quae remanet inserta fol 237 processus originalis Capitulorum Curiae celebratorum per excellentissimum Ducem de Monteleon Proregem et Capitaneum Generalem erat istius dicti Regni in anno 1689 et comprobata concordat, quae quidem copia extracta fuit in executionem decreti facti per Illustrem Comitem R. R. C. die tertia mensis 7bris prope effluxi currentis anni, ad calcem cujusdam supplicationis porrectae per nobilem et Magnificum Senyor Vostro Dominum Domini Ignacium Paliacho R. C. in And.a Civili istius Regiae Audienciae Die tertia mensis octobris anno a Nativitate Domini millesimo septingentesimo vigesimo nono latae.
(1) Chi era questo Visconte signore e possessore della città di Bosa, il quale nel 1338 fece pubblicare dei capitoli per la libertà della pesca e del commercio dei coralli? – Era, senza dubbio, Aimerico, visconte di Narbona, marito di Beatrice di Arborea, figlia del Giudice Mariano IV, e sorella della famosa Eleonora, ossia l’avo di Guglielmo III visconte di Narbona, il quale nel principio del secolo XV pretese colle armi, contro i sovrani di Aragona, alla successione nel Giudicato di Arborea (Ved. sopr. Dissertaz. Sesta). Evidentemente il dominio e la signoria sulla città di Bosa era a lui provenuta da sua moglie Beatrice, figlia di detto Mariano IV di Arborea.