Bolla del Pontefice Pio II, con la quale è instituito l’Ufficio supremo di Giudice di appellazioni e gravami per le cause ecclesiastiche nell’isola di Sardegna.
(1459. – 1 luglio).
Dagli Archivi dell’antico Uffizio del Regio Patrimonio in Cagliari.
Pius Episcopus servus servorum Dei. Dilecto filio Iohanni Cap de Villa Rectori Parrochialis Ecclesiae de Alguerio Sassarensis Dioecesis, decretorum Doctori, salutem et apostolicam benedictionem. Cunctorum fidelium, quorum caelitus Nobis est universalis cura commissa, statui et quieti salubriter intendentes, ad ea per quae ipsorum indemnitatibus consulatur, et periculis obvietur partes Nostri ministerii adhibemus, et personas Ecclesiasticas literarum scientia et morum honestate praeditas, Nobis, et Apostolicae Sedi devotas, pro virtutum, et meritorum exigentia, specialibus prosequimur gratiis et favoribus. Exhibita siquidem Nobis nuper pro parte dilectorum filiorum Comunitatis, et incolarum Civitatis et Dioecesis Calaritanae petitio continebat, quod licet olim ex parte nonnullarum, tam ecclesiasticarum quam laicarum personarum insulae Sardiniae, a nonnullis definitivis, aliisque sententiis minus recte prolatis, ac gravaminibus diversis eis per nonnullos Ordinarios et Delegatos Iudices illatis indebite, in casibus a iure permissis ad Sedem Apostolicam appellatum extitisset, ipsaeque personae appellationes suas huiusmodi, prout de iure tenebantur. intra tempus legitimum prosequi cupientes, iter ad Romanam Curiam veniendi, et navigiis transitum arripuissent, tamen per infideles et alios piratas captae, diuque carceribus mancipatae, atque gravibus damnis, contumeliis, et iniuriis affectae fuerunt; et quamvis eorum aliquae non sine pecuniarum summa redemptae extiterunt, nihilominus reliquae nimia paupertate oppressae, non habentes unde se redimere possint in perpetua et miserabili servitute captivae remanserunt, proptereaque appellationum causae huiusmodi indefinitae et disertae fuerunt non sine magno ipsorum praeiudicio, atque iurium, ac bonorum suorum amissione, gravique iactura. – Quare pro parte sua ac Comunitatis civium et incolarum praefatorum Nobis fuit humiliter supplicatum, ut ad obviandum periculis et detrimentis huiusmodi opportune providere paterna diligentia curaremus. – Nos igitur, qui cunctorum Christi fidelium comoda quantum in Deo possumus procuramus, eorumque dispendiis et periculis occurrimus, huiusmodi supplicationibus inclinati, authoritate Apostolica, tenore praesentium statuimus et ordinamus quod de coetero perpetuis futuris temporibus officium perpetuum Iudicis Appellationum pro uno Iudice Ecclesiastico in altero iurium graduato, in insula huiusmodi ac civitate in qua copia iurisperitorum haberi possit, existat, ipsaque in insula ac civitate dictus Iudex perpetuo resideat, qui causas ecclesiasticas, tam beneficiales quam alias quarumcumque appellationum ac personarum in eadem insula residentium, a quibusvis definitivis sententiis, aut gravaminibus, tam ab Ordinariis quam aliis Iudicibus supradictis interpositarum, inter appellantes et appellatos de iure in dicta civitate authoritate praefacta audire, cognoscere, easque decidere, et in quarumque instantia fuerint terminare, illasque executioni debitae demandare valeat, cum omnibus et singulis emergentibus, incidentibus, dependentibus et connexis, ac potestate citandi, et partes etiam inhibendi, quibus fuerit inhibendum, nec non absolvendi appellantes simpliciter, vel ad cautelam, a quibusvis excommunicationis sententiis per eosdem Iudices latis, prout et sicuti de iure fuerit faciendum; ita quod de caetero dicti appellantes causas appellationum huiusmodi coram dicto Iudice prosequi valeant, nec pro illis prosequendis ad Romanam Curiam veniendi sint quoquo modo adstricti: et nihilominus officium praefatum, cum omnibus et singulis emolumentis, honoribus et oneribus tibi debitis per te quoad vixeris tenendum, regendum, ac etiam exercendum, cum assensu et voluntate Comunitatis, et incolarum praefatorum, Apostolica authoritate conferimus, teque ex nunc ad dictum officium, eiusque liberum exercitium, emolumenta, honores et onera huiusmodi admittendum fore decernimus. Volumus autem quod antequam dictum officium incipias exercere, de illo fideliter exercendo in manibus venerabilis fratris nostri Archiepiscopi Arborensis praestare tenearis in forma solita iuramentum. Nulli ergo hominum liceat hanc paginam nostram statuti, ordinationis, decreti et voluntatis impingere, et ausu temerario contradire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem Omnipotentis Dei, ac Beatorum Petri et Pauli Apostolorum eius se noverit incursum. Datum Petricolis Dioecesis Senensis Anno Incarnationis Domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo nono, kalendas Iulii; Pontificatus nostri anno secundo etc. (1).
(1) La instituzione dell’ufficio di Giudice di Appellazioni e Gravami fu poi confermata ed ampliata con altra Bolla del 7 giugno 1626 da Papa Urbano VIII. La nomina di questo Giudice supremo si facea sempre dal Sommo Pontefice, salvi i dritti e l’assenso Regio. Nel 1640 nacque contestazione tra il Dottore Don Agostino Tola Arciprete della Cattedrale di Bosa, e il Dottore Don Giovanni Antonio Cao Canonico della Cattedrale di Cagliari, il primo dei quali era stato nominato Giudice di Appellazioni e Gravami dal Pontefice; ed il secondo per lo stesso uffizio dal Re di Sardegna. Ma il Sovrano di Spagna, con sua real carta diretta nel 10 settembre di detto anno al Duca di Avellano Vicerè di Sardegna, ordinò che avesse esecuzione la Bolla Pontificia, con la quale il detto uffizio era stato conferito all’Arciprete di Bosa.