Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Secolo XV – VII

Diploma del Re di Aragona Don Martino I, spedito dal di lui Luogotenente Generale Pietro Torrelles, a favore di Leonardo Cubello, in virtù del quale, abolito il titolo e il nome di Giudici e di Giudicato di Arborea, il suddetto Leonardo Cubello è creato Marchese di Oristano e Conte di Goceano; riceve in feudo, more italico, trasmissibile con detti  due titoli ai suoi eredi e successori, la città di Oristano co’ suoi territorii (Campidano), con la regione di Parte Milis, con le altre città, ville e luoghi dipendenti, e col castello e contado di Goceano, e promette di pagare alla Corona l’annuo tributo di cinquecento fiorini d’oro in ricognizione dell’alto dominio dei Sovrani Aragonesi sulle provincie a lui concedute.

(1410. – 29 Marzo)

Dai Regii Archivi di Cagliari, Registr. cit.

In nomine Dei aeterni. Noverint universi, quod nos Petrus Torrelles locumtenens illustrissimi principis, ac domini Regis Aragonum, Valentiae Maioricarum, Sardiniae et Corsicae, Comitisque Barchinonae, Rossilionis, et Ceritaniae. Attendentes quod ad tractatum, et inductionem honorabilium Raymundi de Raxac, seu Baxac militis, et aliarum nobilium personarum, quae circa ista plurimum insudarunt, vos Leonardus Cubello infrascriptus, quem habitatores civitatis Oristanii, et nonnulli alii istius insulae nationales elegerunt, et posuerunt in potestatem et dominium, ac in locum Iudicis Arboreae, occupaveritis dictam civitatem, quam tenemus cum nobilium equitum, nobiliumque peditum multitudine copiosa obsessam; recognoscendo vestros errores et culpam, fessus et fatigatus praedictorum discriminibus bellorum, et periculis, petendoque nobis humiliter veniam, vultis vos bono animo reducere ad dictum dominum Regem, adserendo facere sacramentum et homagium, quod vos, et vestri eritis de caetero ligii, veri, et legales subditi et vassalli dicto domino Regi, et eius successoribus, et in signum vassallagii solvatis eidem quingentos florenos Aragonum quolibet anno pro tributo; et pro praedictorum maiori robore, et securitate ponetis unum ex filiis vestris, et nonnullos alios filios proborum hominum dictae civitatis in potestate nostra obsides; et dabitis nobis triginta millia florenorum auri Florentiae ad succurrendum gentibus armigeris, peditibus, et triremibus armatis. Nos autem cupientes ducere ad finem optatum adquisitionem regni praedicti, propter quam praedictus illustrissimus dominus Rex nos misit in praesentem insulam cum dictorum nobilium militum equitum et peditum comitiva, cum quibus festinanter intendimus equitare in Caput Logudorii, quod, divino suffragante auxilio, infra breve credimus conculcare, et penitus reducere ad veram obedientiam dicti illustrissimi domini Regis (1); ad supplicationem venerabilis et religiosi fratris Eliae de Palmis prioris monasterii de Bonarcado, Ioannis Latte, et Leonardi de Ferraria notarii, nunciorum ad nos missorum nomine, vice, et pro parte vestri dicti Leonardi Cubello, et duodecim proborum virorum electorum pro populo civitatis Oristani praedictae, quam, ut praediximus, tenemus obsessam: et ne tot mala sequantur, quae parata sunt, cum invasione, quam manu forti deliberaveramus facere contra dictam civitatem, et populum eiusdem, ob reverentiam passionis Domini nostri Iesu Christi, et propter compassionem populi dictae civitatis supersedemus. Et quia vos dictum Leonardum Cubellum, et vestros, et populum civitatis praedictae speramus et credimus de caetero promptos habere animos ad servitium domini Regis, cum deliberatione et consilio nobilium militum praedictorum, tenore huius pubblici instrumenti firmiter, et cunctis temporibus valituri, motivationibus praedictis, aliisque quibus ad haec rationabiliter invitamur, gratis et ex certa scientia, et ex parte praedicti domini Regis, et auctoritate officiorum quibus fungimur, damus et concedimus donatione pura et irrevocabili quae dicitur inter vivos, vobis dicto Leonardo Cubello, et vestris haeredibus et successoribus perpetuo in feudum, et ad propriam naturam feudi, iuxta morem feudorum Italiae, et sub conditionibus, et retentionibus infrascriptis, civitatem Oristani praedictam cum omnibus eius accessoriis, Campidano, Parte de Milis, fortalitiis, villagiis, et civitatibus, et comitatum et castrum Gociani cum omnibus iuribus, et pertinentis suis, cum montibus, vallibus, planitiis, pratis, pascuis, aquis, aquarum decursibus, molendinis, mercatis, piscationibus, paludibus, ripaticis, etc. cum saltibus, silvis, nemoribus, et cum omnibus quae dici, vel nominari possunt, cum hominibus, foeminis, servis, et ancillis in dictis civitatibus, villis, castris, et locis habitantibus, vel habitaturis, etc., cum redditibus, proventibus, exitibus, terris, juribus, ac jurisdictionibus eisdem pertinentibus etc., et cum mero et mixto imperio etc. etc. Retinemus autem dicto domino Regi, et ejus successoribus expresse, quod titulus, sive nomen Iudicatus Arboreae aboleatur (2), et quod vos dictus Leonardus Cubello, et successores vestri dignitate et titulo Marchionis Oristani, et Comitis de Gociano sitis perpetuo insigniti et nominati. Et quia vos dictus Leonardus Cubello civitatem praedictam, ejusque fere Campidanum, Partem de Milis, et Comitatum Gociani occupaveratis, ut dictum est, ne istud, ejusque acquisitio cuiusque animo revocetur in dubium, praesensque donatio nullum patiatur defectum, sed omni effectu, et firmitatis officio potius roboretur, et fulciatur, concessionem facimus supradictam, rationibus supradictis. Et vos eumdem Leonardum Cubello, et vestros successores, Marchiones dictae Civitatis Oristani, et Comites Gociani cum hoc pubblico instrumento, ex parte dicti domini Regis, et in perpetuum duximus erigendos, cum illis praerogativis, honoribus, praeeminentiis, modis, et formis, quibus caeteri Marchiones, et Comites dicti domini Regis sunt gaudere soliti. Ita videlicet, quod vos dum vixeritis, et vestri successores titulo marchionis dictae Civitatis Oristani, et comitis Gociani utamini, et quod nullum alium dominatum, seu dominos, vos nec vestri successores, aut habentes caussam a vobis seu successoribus vestris, praeterquam illustrissimos dominos Reges Aragonum habeatis, seu nominare, aut proclamare ullo modo debeatis, aut valeatis. Nos vero certificamus, et in veritate recognoscimus habuisse, et recepisse a vobis, qui nobis bene, et plenarie numerando tradere fecistis, triginta millia florenorum auri Florentiae (3), quos gentibus armigeris, peditibus, et triremibus pro eorum stipendiis exolvi mandavimus, nec non unum ex filiis vestris, et alios filios proborum hominum dictae Civitatis, quos in posse nostrum obsides misistis, prout nomine vestro extiterat promissum. Ad haec vos Leonardus Cubello donationem et concessionem praedictam acceptantes, cum gratiarum actione, sub formis, conditionibus, et retentionibus superius expressatis, promittitis per firmam stipulationem nobis pro dicto illustrissimo domino Rege Aragonum recipientibus, nomine vestro, et successorum vestrorum, interveniente stipulatione solempni, pro vobis, et successoribus vestris perpetuo, quod eritis in perpetuum fideles et legales pro feudo praedicto dicto Domino Regi Aragonum, sicut veri, ac legales, et legitimi vassalli esse debent Domino suo, ac censum praedictum quingentorum florenorum Aragoniae, fini, recti, et justi ponderis, quolibet anno pro tributo, dicto Domino Regi, vel Administratori, seu Administratoribus reddituum Regni Sardiniae solvetis. Et quod facietis pro dicto feudo omnia et singula, ad quae vassalli tenentur, secundum morem Italiae. Pro quibus omnibus complendis, et attendendis pro vobis et successoribus vestris perpetuo, vos etiam dictus Leonardus Cubello, nomine vestro, et successorum vestrorum, facitis nobis pro dicto illustrissimo Domino Rege Aragonum recipientibus homagium ore et manibus comendatum, et fidelitatis etiam juramentum, dicendo ad Sancta Dei Evangelia manibus vestris corporaliter tacta = Ego Leonardus Cubello Marchio civitatis Oristani, et Comes Gociani, vobis Petro Torrelles pro illustrissimo domino Rege Aragonum recipienti juro ac promitto, quod ab hac hora in antea fidelis, et obediens ero dicto Domino Regi, ejusque successoribus: non ero in consilio, aut consensu, vel facto, ut vitam perdant, aut membrum, aut mala captione capiantur etc.: et si scivero fieri, vel procurari, sive tractari aliquid, quod sit in dampnum praedicti Regis Aragonum, et successorum ejus, illud pro posse impediam, et si impedire non possim, illud ei, vel eis significare curabo etc. Et ut jura regia in dicto Regno sint salva, adiutor ero in Regno Sardiniae contra omnem hominem etc. etc.: formam et tenorem praesentis concessionis, et donationis plenarie adimplebo, et inviolabiliter observabo, nec ullo unquam tempore veniam contra eos etc. etc. = Datum in obsidione civitatis Oristani apud sanctum Martinum, die 29 mensis martii, anno millesimo quatercentesimo decimo.

(1) Si ripete in questo luogo l’istesso che si era già detto nel precedente atto di approvazione dei capitoli della pace (Carta N.° VI); che cioè il Torrelles dovea muovere, appena levato l’assedio da Oristano, con tutte le sue truppe al Logudoro, per ridurlo alla obbedienza regia.
(2) Era questo il pensiero principale della Corte Aragonese. Dopo tante spedizioni fatte contro la Sardegna, a cominciare dalla prima che fu capitanata dall’Infante Don Alfonso, i Re di Aragona non aveano potuto mai ridurre a soggezione i Sardi, perchè la potente Casa dei Giudici di Arborea era padrona, quasi di un terzo, dell’Isola, e i Doria, e i genovesi possedevano ancor essi molti luoghi, terre e castella; e tutti ostavano con le armi alla nuova dominazione straniera, che volea raffermarvisi. Estinta per fatali eventi l’ultima Dinastia Arborese, i Sovrani di Aragona ne vollero abolito persino il titolo ed il nome, sperando dal benefizio del tempo, e dalle arti della sua politica, l’annientamento futuro dei Marchesi di Oristano, e dei Conti di Goceano, i quali allora sorgeano sotto nome diverso a far rivivere, se non tutta, una gran parte almeno della potenza ch’era caduta per la morte della famosa Eleonora di Arborea, e del suo figlio Mariano V.
(3) Sembra adunque che il Cubello non avesse ottenuto dal suo cognato Nicoloso Doria quel soccorso di denaro che da lui sperava, onde pagare li cinquantamila fiorini d’oro portati dal capitolo terzo dell’atto di pace (Ved. sopra Carta N.° V), e che perciò, in esecuzione del patto contenuto nello stesso capitolo, sborsasse egli solo fiorini trentamila.