Istruzioni date dai Protettori delle Compere di S. Giorgio in Genova ai Commissari Ettore di Fiesco e Francesco Sofia per tutto ciò che dovessero fare nel processo contro il vescovo di Ajaccio per la congiura di Bonifacio in Corsica.
(1480. – 16 agosto).
Dagli Archivi della Banca di S. Giorgio in Genova (Registro cartac. Diversorum Cancellariae).
Instructio data spectabilibus dominis Hectori de Flisco et Francisco Sophie sapientibus comperarum missis ad castrum Ilicis.
† MCCCCLXXX die XVI augusti.
Nos protectores Comperarum sancti Georgii comunis Ianue etc. Committimus et in mandatis damus vobis spectatis et claris legum doctoribus dominis Hectori de Flisco et Francisco Sophie sapientibus Comperarum ea que dicentur inferius nunc nostro nomine ad castrum nostrum Ilicis in Dei nomine profecturis.
Quemadmodum sciunt prudentie vestre ob detectam proditionem quam Adiacensis Episcopus per longum dierum terminum in loco nostro Bonifacii texuerat et postremo per medium Leonardi Stephani catalani: qui facinoris penas luit: executioni mandabat: ipsum Episcopum capi et in arcem predictam deportari et custodiri fecimus: animo et intentione iusticia sic exigente: et pro salute potissimum loci predicti Bonifacii: ab ipso qui archana et totam seriem dicte proditionis habet in pectore: per viam torture veritatem elicendi et complices ac participes huiusmodi facinoris: tam eorum qui principaliter agebant et dicta labe involuti erant: quam omnium eorum qui proditionem sciebant nec ipsam detegebant: quorum crimina parem dicunt exigere punitionem: detegendi et manifestandi: ut nos complicibus ipsis et conscis patefactis: quandoquidem Episcopus ipse in tanta re solus manum suam verisimile non videtur imponeret locum ipsum nostrum Bonifacii nedum purgare sed salvare valeamus. Secus enim omnes sententiam dicunt de salute illius loci: qui tanti ponderis est et momenti: actum esse.
Propterea de consilio prudentiarum vestrarum: dedimus litteras ad summum pontificem ex quibus ut viderunt ipse prudentie vestre secutum est quod Beatitudo sua nedum absolvit nos et omnes ministros nostros ac omnes illos qui se quomodolibet immiscuerint in captione dicti Episcopi et inde secuta: sed insuper nobis et ministris a nobis deputandis facultatem et licentiam prebuit ipsum Episcopum torquendi: et ab eo via torture veritatem proditionis elicendi: cum assistentia reverendi domini Episcopi Brugnatensis nomine Sanctitatis sue pro honore et cultu Sancte Romane Ecclesie: ut constat duabus litteris sanctitatis sue in forma brevis datis Rome sub die XXX iulii: quarum altere nobis diriguntur: relique vero reverendissimo domino Cardinali ianuensium et venerabilibus fratribus Aciensi et Brugnatensi Episcopis in solidum: cum clausula et unus eorum etc.: quas litteras eiusmodi Brevium his annexas invenient prudentie vestre.
Quam primum igitur deo duce locum Ilicis attigeritis: sublata mora poterint prudentie vestre ad executionem detectionis eiusmodi tractatus et proditionis cum dicto Episcopo devenire: et licet super ordine forma ac modis in predicta causa servandis a vobis instructionem et documentum ac normam sumus sumpturi: pro ut per nos super formandis instructione et interrogationibus ac aliis in dicta causa necessariis prudentiis vestris impositum fuit: ut processus confessionis dicti Episcopi in iuridica et autentica forma conficiendus in romana curia cavillari non possit: circa quod prudentias vestras enixissime oneramus: tamen pro forma et more servari solito breviter et succincte aliqua memorabimus.
Sepenumero in eiusmodi extremis casibus invenientur homines a quibus potius adhortationibus vel ratione vel figmentis veritas depromitur quam coactione tormentorum eliciatur. Et ob id poterunt prudentie vestre a principio dictis mediis uti: affirmando quod cum officium nostrum seriosius et certo de summa ipsius rei sit informatum: tam per confessionem catalani: cuius suplicium sumptum fuit quam per instructionem Illustris Viceregis Sardinee succo citruleo conscriptam: in qua signanter et specifice ipse episcopus est nominatus: quam etiam per confessiones aliquorum quos propterea detentos esse affirmabitis in loco Bonifacii: tamen in omnem casum ab ipso veritatem et summam rei per seriem vel realiter vel per tormenta statuit intelligere: subiungendo quod si realiter omnia dilucidabit previdetis nullam aliam viam que magis officium nostrum inducere possit ad misericordiam inveniri posse.
Si vero his et aliis rationibus quas prudentie vestre longe melius ipsi Episcopo proponere poterunt: previderent non proficere: tunc si artes non sufficerent: pro ut credimus eiusmodi proditorum hominum moris esse: Spectabilitates vestre poterunt ad tormenta devenire: que prius et aspera et formidabilia ante conspectum suum institutui mandabunt ad terrorem et formidinem suam antequam suam si utile videbitur ipsum alloquantur: et inter reliqua memoramus ut funis tormenti asperior appareret aptaretur in summitate turris ut inde lapsus altior videretur.
Et si prima vice diei tormentorum summam rei iudicio prudentiarum vestrarum integram vobis non reseraret: memorant aliqui eiusmodi tormentorum periti quod dimittendo ipsum per diem cum nocte infrigidari sine aptatione brachiorum procul dubio non expectaret secundam vicem quod omnia ex arcano pectoris prodiret.
Per processum Catalani vobis traditum ut viderunt prudentie vestre nominantur duo propinqui ipsius Episcopi: nomine eorum per ignorantiam Catalani non detecto: cum quibus sermonem et consultationem faciebat de his que dictus Catalanus secum agebat: nos ex aliis inditiis et relationibus nobis factis arbitramur alterum ipsorum propinquorum esse Valentinum de Bobio: hominem qui superioribus mensibus inobediens fuit et precepta precessorum nostrorum parvifecit; reliquum vero Petrum de lo Robo: volumus igitur annitamini cum ut supra cogendo declaret quid consultabat cum illis et que verba superinde simul habuerunt.
Item cum quibus dicti loci idem Valentinus et Petrinus se conferebant.
Item cum quibus aliis ipse Episcopus rem detexit seu consultavit.
Item qui eran illi qui scientiam habebant de dicto tractatu.
Item opera quorum comfidebat quando venisset ad talem executionem posse uti.
Item qui sunt illi in dicto loco Bonifacii quos scit emulos et inimicos Status Magnifici Officii.
Item si Franciscus de Forestano sive Raphael eius nepos scientiam habebant de predictis: vel si cum eis vel eorum altero sermo per ipsum vel alias interpositas personas factus fuit.
Item quid sibi promissum fuit parte dicti domini viceregis Sardinee seu Serenissime Regie Maiestatis Castelle.
Item quid sperabat habere de predictis.
Item que fuit causa que ipsum induxit ad tractandum predicta.
Reliqua omnia et pariter ea que superius memoravimus relinquimus arbitrio prudentiarum vestrarum et accumine ingeniorum suorum: quas proculdubio confidimus longe melius et longe rectius fore executuras que nobis vel dicere vel memorare impromptu non esset: et a quibus ut diximus et in his et in aliis instructionem et normam sumeremus: verum quoniam locus ille Bonifacii tanti ponderis et momenti est quanti probe sciunt prudentie vestre voluimus potius memorationes suprascriptas incomposite ipsis memorare: quam sicco pede et sub silentio ipsas memorationes preterire. Quippe ea que ab ipso Episcopo deprometis non solum aspiciunt salutem illius loci: sed ex dependentibus huius patrie vestre: atque insuper expensarum notabilis summe propterea faciendarum utilem vel deperditum finem.
Oneramus preterea prudentias vestras ut deferatur iuramentum omnibus illis quos iudicaverint interesse debere dicte executioni nemine excluso non propalandi verbum ex his que audient vel intelligent ex confessione dicti Episcopi: et ipsam confessionem si mare et venti non faverent spectabilitates vestras cito ad nos redire quanto citius fieri possit terrestri via ad nos fideliter transmittant: ut deinde que peragenda erunt hinc a nobis executioni mandari possint.
Insuper mittimus sub regimine vestro notarios duos: alterum videlicet Andream de Cario qui ut fama peritiam rerum ecclesiasticarum et romane curie habet: reliquum vero Ieronimum Lasagniam notarium nostrum in comperis pro societate et adiumento dicti Andree: cui Ieronimo dedimus pecunias, pro faciendis expensis Reverendo domino Episcopo Spectabilitatibus vestris et reliquis famulis a vobis conducendis.
Dedimus insuper vobis litteras nostras patentes quas potestati et castellano illius nostre arcis Ilicis reddi et presentari facietis ut accessus in arcem pro libito vobis prebeatur.
Preterea quia tempore ordinationis dicte proditionis Episcopus ipse pro maiori parte vitam egit extra locum Bonifacii: conveniens nobis visum est ut etiam interrogetur quid extra dictum locum sibi dictum et scriptum fuit super tali causa: et per quos et in quo loco: et quid ipse rescripsit.
Item quas litteras dedit et scripsit extra dictum locum Bonifacii: et quibus dominis et personis. Si dicto domino viceregi vel capitaneo triremium vel dicte Regie Maiestati aut aliis privatis personis: et que sunt ille tales persone signanter et nominatim.
Item quis fuit ille Bonifacinus qui fuit in triremibus Catalanorum et coloquium habuit cum capitaneo ipsarum vel commissario aut regis officialibus.
Item si scit quod quispiam alius Bonifacinus tractaret seorsum ab ipso Episcopo aut coloquium archanum haberet cum dictis catalanis: ex quo ipse Episcopus suspicaretur de tali materia sermonem haberi.
Angelus Iohannes de Compiano notarius et dictorum Magnificorum dominorum Protectorum cancellarius.