Babilano, Guiglino (o Guglielmino), e Branca Doria di Manuellino, Babilano, Bonifacio, e Rizzardo Doria di Nicolò da una parte, e il podestà e comune di Genova dall’altra stabiliscono gli stessi patti ed accordi riguardo ai rispettivi loro dritti e possessioni nel Logudoro, e specialmente nelle terre di Milauri, Curcasco, e Titari, di proprietà dei Doria, che nello stesso giorno erano stati convenuti tra il comune medesimo, e Brancaleone, Saladino, e Nicolò Doria col precedente atto N° CXX.
(1287, 23 dicembre).
Dai Regii Archivi di Corte di Torino, Ser. 4a N° 19. Lib. Iur. di Genova, pag. 175.
In nomine Domini amen. Domini Enricus Bruxamantica civis Papie potestas Ianue, Obertus Spinula; et Conradus Aurie capitanei comunis et populi Ianuensis nomine et vice comunis et populi Ianuensis de voluntate consensu et beneplacito antianorum et consiliariorum eiusdem comunis Ianue, quorum nomina scripta sunt per ordinem in cartulario consiliariorum anni presentis comunis Ianue more solito per cornu et campanam convocatorum et congregatorum in ecclesia beati Laurencij, nec non et ipsi anciani et consiliarii in presentia, consensu, decreto et auctoritate dictorum dominorum potestatis et capitaneorum nomine et vice dicti comunis et populi Ianuensis ex una parte, et nobiles viri dominus Babilanus Aurie nomine suo proprio, et nomine Guillini, et Branche filiorum quondam Manuelini Aurie (1), pro quibus promisit de rato; et Bonifacius Rizardus et Babilanus filii quondam domini Nicolai Aurie (2) suis propriis nominibus, et dicti Bonifacius et Rizardus nomine dicti Babilani fratris eorum pro quo promiserunt de rato ex altera convenerunt et pepigerunt et pacta et conventionem inter se se dictis nominibus fecerunt, intervenientibus etiam solennibus stipulationibus, ac etiam pactis ipsis et conventionibus solenni stipulatione vallatis ut infra. In primis namque dicti potestas, capitanei, anciani, et consiliarii convenerunt et promiserunt predictis domino Babilano Rizardo Bonifacio, et Babilano recipientibus dictis nominibus quod dictum comune Ianue vel aliquis pro dicto comuni Ianue non recipiet, vel admittet de cetero contra voluntatem dictorum nobilium de Auria vel heredum seu successorum suorum ad habitandum in terris comunis Ianue, quas comune Ianue haberet vel in futurum habebit in Sardinea, videlicet in toto iudicatu turritano sive Logodorio, aliquem hominem liberum vel servum cuiuscumque sexus, status, vel condicionis existat, de terris et possessionibus infrascriptis in possessionem quarum reduci debent predicti nobiles de Auria, quin comune Ianue possessionem ipsarum recuperaverit, seu habuerit, vel alia persona pro ipso comuni; que terre et possessiones sunt iste, scilicet partes contingentes predictos nobiles et quemlibet eorum in curatoria Milauri, et Curte de Churchasco (3) et Detitari (4) cum iuribus predictorum omnium secundum formam privilegii ipsorum facti millesimo ducentesimo trigesimo octavo indicione decima, die prima mensis aprilis manu Boni Iohannis de Vaierano Sacri Imperii notarii et etiam ex forma iurium descendentium ex dicto privilegio (5). Item si aliquis ex dictis hominibus dictarum terrarum seu possessionum in possessionem quarum restitui debent predicti nobiles de Auria inveniretur habitare in dictis terris comunis Ianue vel aliqua earum, teneatur comune Ianue ad requisitionem ipsorum de Auria, et cuiuslibet eorum ipsum licentiare, et expellere de dictis terris comunis Ianue, et hoc intelligatur de illis hominibus tantum quod venissent ad habitandum in dictis terris comunis Ianue, a millesimo ducentesimo octuagesimo secundo citra vel de cetero venirent. Versavice predictus dominus Babilanus et dicti Bonifacius, Rizardus, et Babilanus fratres dictis dominis potestati capitaneis, ancianis et consiliariis recipientibus nomine et vice comunis et populi Ianuensis, quod ipsi aut heredes vel successores eorum et cuiuslibet eorum aut aliquis ex predictis non recipient vel admittent de cetero ad habitandum in terris et possessionibus predictis in quarum possessionum restitui debent vel aliqua earum vel in aliqua alia terra quam in futurum haberent ipsi vel aliquis eorum vel heredes et successores ipsorum vel alicuius eorum in Sardinea, videlicet in toto iudicatu turritano sive de Logodorio aliquem hominem liberum vel servum cuiuscumque sexus, status, vel condicionis existat dicti comunis Ianue, quas haberet, vel in futurum habebit in Sardinea dictum comune Ianue, sive aliqua alia persona pro ipso comuni Ianue absque voluntate ipsius comunis Ianue. Et si aliquis ex dictis hominibus iam dicti comunis Ianue inveniretur habitare in dictis terris et possessionibus, in quarum possessionem restitui debent ipsi de Auria vel aliqua eorum teneantur ipsi nobiles de Auria et quilibet eorum et heredes eorum et cuiuslibet eorum ad requisitionem comunis Ianue vel illius sive illorum qui esset sive essent in Sardinea in predictis terris vel aliqua earum pro dicto comuni Ianue ipsum licentiare et expellere de dictis terris et possessionibus, in quarum possessionem restitui debent ipsi de Auria, et de qualibet earum, et hoc intelligatur de illis hominibus tantum qui venissent ad habitandum in ipsis terris proxime dictis a millesimo ducentesimo octuagesimo secundo citra, vel de cetero venirent. Item promiserunt et convenerunt dicti nobiles de Auria dictis nominibus predictis dominis potestati, capitaneis, ancianis et consiliariis recipientibus nomine et vice dicti comunis Ianue, quod ipsi nobiles de Auria vel aliquis eorum, vel heredes aut successores eorum et cuiuslibet eorum per se vel per alium non ement vel titulo vel modo aliquo acquirent aliquam seu aliquas terras, villas, vel castra seu iurisdicionem aliquam hominum in Sardinea de terris predictis villis, aut castris que et quas comune Ianue haberet vel in futurum habebit in Sardinea sine voluntate et consensu comunis Ianue, que voluntas comunis Ianue intelligatur tunc demum, si due partes consiliariorum consilii maioris Ianue hoc consenserint declarando voluntates eorum ad lapillos albos et nigros, et non aliter. Item concesserunt et convenerunt dicti nobiles de Auria dictis nominibus predictis nominibus predictis dominis potestati, capitaneis, ancianis, et consiliariis recipientibus nomine et vice dicti comunis Ianue et nomine singularium personarum civitatis Ianue, et districtus, et omnium qui pro Ianuensibus haberentur seu etiam appellarentur, et omnium et singulorum hominum comunis Ianue, quod universi et singuli dicti homines possint in omnibus terris et portubus predictorum nobilium de Auria et cuiuslibet eorum quos haberent vel in futurum habebunt ipsi vel heredes eorum vel alicuius eorum in Sardinea uti applicare et morari cum quolibet ligno vel sine ligno sani et naufragui, ire, exire, et redire et negociari et mercari et quodlibet comercium exercere sine aliquo deveto vel impedimento, et sine aliqua dacita, impositione vel exactione, ita quod predicti Ianuenses et districtuales et homines et qui pro Ianuensibus appellarentur et res eorum seu quas secum haberent vel acquirent aliquo modo ab omni et qualibet dacita, impositione, et exactione, pedagio et toloneo, et alio quocumque gravamine quocumque nomine censeatur tam in dictis terris quam portubus quas seu quos haberent vel in futurum habuerint predicti nobiles de Auria vel aliquis eorum vel successores eorum et cuiuslibet ipsorum in Sardinea sint penitus liberi et immunes. Promittentes dicti nobiles de Auria dictis nominibus predictis dominis potestati, capitaneis, ancianis, et consiliariis recipientibus ut supra quod ipsi vel heredes et successores ipsorum vel alicuius eorum non imponent vel imponi colligi seu exigi patientur a predictis Ianuensibus et hominibus et qui pro Ianuensibus haberentur seu appellarentur vel aliquo eorum aliquam dacitam, exactionem, vel impositionem, pedagium vel gravemen aliquod quocumque nomine censeatur vel super predictos vel aliquem seu aliquos ipsorum vel super contrahentem vel contrahentes cum eis vel alio aliquo ipsorum, vel super res alicuius eorum vel cum eis vel aliquo eorum contrahentium, pro ipsis rebus vel occasione ipsarum super quibus contraheretur seu contrahi intenderetur, salvo quod non obstantibus supradictis, predicti nobiles de Auria possint de frumento et ordeo quod natum fuerit in terris eorum vel alicuius eorum colligere et percipere a venditore seu alienante pro quolibet raserio frumenti denarios sex Ianue et non plus, et pro quolibet raserio ordei denarios tres Ianue et non plus. Ita quod emptor sive ille in quem alienatio fiet de dicto frumento seu ordeo in loco in quo emerit vel acquisiverit notificare seu denunciare debeat nuncio seu maiori, si quis erit in dicto loco pro ipsis nobilibus vel aliquo eorum, a quo vel quibus emerit vel acquisiverit et quantitatem, quam emerit et acquisiverit, antequam de ipso loco recedat. Acto tamen et expressim dicto quod ea que supradicta sunt de dictis immunitatibus concessis per dictos nobiles locum habeant post quam pax iurata fuerit et firmata inter comune Ianue et comune Pisarum sive sindicos eorumdem. Et habeant et habere intelligantur locum ea que dicta sunt de dictis immunitatibus, quantum pro victualibus in illis personis ex his quibus ut supra concesse sunt ipse immunitates que iuraverint seu iurare voluerint, et per eos non steterit quominus iurarent, de deferendo ipsa victualia in Ianuam vel districtum, vel ad aliqua loca, que tenerentur per comune, vel homines Ianue. Et si qui inuenti fuerint non observasse iuramentum, teneatur potestas, et quilibet magistratus Ianue, qui per tempora fuerit a quo fuerit requisitum auferre ab illo ex illis qui iuramentum inventi fuerint non observasse duplum eius, quod pro ipsis victualibus solvi debuisset in terris predictorum nobilium de Auria, si dicta immunitas concessa non fuisset et ipsum duplum dari facere teneatur predictis nobilibus seu illi ex eis, de cuius terra vel terris extracta fuissent ipsa victualia seu heredibus ipsorum. Item ex pacto adhibito in predictis concesserunt predictis dominis potestati capitaneis, ancianis, et consiliariis recipientibus nomine comunis et hominum Ianue quod in omnibus terris quas predicti haberent vel in futurum habebunt ipsi vel aliquis eorum possit comune Ianue habere consulem vel consules seu rectorem sive presidem vel magistratum unum vel plures, qui de omnibus causis tam civilibus quam criminalibus cognoscant, definiant, et exequantur libere inter ipsos Ianuenses sine eo quod ipsi vel aliquis eorum, vel successores eorum, vel alicuius eorum, vel aliqua alia persona pro eis, vel aliquo eorum possint se intromittere de ipsis aliquo modo, sed ipsis consulibus, rectoribus, sive presidibus vel magistratibus dabunt opem et ausilium in predictis. Et si aliquis Ianuensis conveniatur ab aliquo Sardo, vel alia persona de terra predictorum de Auria vel alicuius eorum, vel alia, Ianuenses non teneantur respondere sub examine alicuius ex curiis ipsorum, vel alicuius eorum, sed sub dictis consulibus, rectoribus, sive presidibus, vel magistratibus Ianuensibus, ita quod actor sequatur forum rei, salvo de homicidiis, et occasione homicidiorum que facta fuerint in terris ipsorum nobilium per aliquem Ianuensem seu Ianuenses in aliquem hominem dictorum nobilium, quorum tantum cognitio et definitio pertineat ad dictos nobiles de Auria. Qui etiam consules seu rectores, presides sive magistratus Ianuensium, si contingat aliquem vel aliquos Ianuenses seu qui pro Ianuensibus distringantur decedere in terris dictorum nobilium de Auria, vel aliqua ipsarum, vel alicuius eorum possint libere bona merces et res ipsorum decedentium, ut superius dictum est, accipere et de ipsis facere secundum quod ex forma capitulorum Ianue fieri consuevit de rebus Ianuensium decedentium extra Ianuam in diversis mundi partibus absque gravamine vel impedimento aliquo ipsorum nobilium, et cuiuslibet eorum vel alterius pro eis, vel aliquo eorum. Insuper predicti nobiles de Auria dictis nominibus ex causis predictis, cum ita actum fuerit in predictis, et quia comune Ianue non aliter condescendissent ad ea que fieri et observari debebunt in compositione et conventionibus que fieri debent seu sperantur inter comune Ianue, et comune Pisarum, et predictorum nobilium de Auria multum interest, quod predicte compositiones et conventiones fieri debeant propter multa comoda et securitates que et quas inde consequentur ipsi nobiles de Auria, prout ipsi confitentur, cesserunt et mandaverunt ad maiorem cautelam comunis Ianue, predictis dominis potestati, capitaneis, ancianis, et consiliariis recipientibus nomine comunis Ianue omnia iura, raciones et actiones utiles et directas, reales, et personales et mixtas que et quas habent ipsi, vel aliquis eorum vel eis, seu alicui eorum competunt, vel competere possunt, vel unquam competierunt quocumque modo vel iure in terris, castris, seu villis, iurisdicionibus, pascuis, nemoribus, contilibus, segnoriis, servis et ancillis portu turritano, et aliis portubus, et quibuscumque aliis que pervenire debent seu pervenient ad comune Ianue in iudicatu turritano sive regno Logodorii, ex forma pacis et pactorum seu conventionum que fient seu fieri sperantur inter comune Ianue ex una parte, et comune Pisarum ex alia, salvis his, de quibus supradictum est, ipsos debere restitui in possessionem tam in portubus, quam aliis, ita ut ipsis iuribus dictum comune Ianue uti possit agere experiri petere, defendere, et omnia demum facere que ipsi facere possunt vel unquam melius facere potuerunt, constituentes dictis nominibus dictos dominos potestates, capitaneos, ancianos, et consiliarios nomine dicti comunis, et per eos dictum comune Ianue in predictis procuratores et procuratorem ut in rem dicti comunis. Et etiam dictis nominibus remiserunt dictis potestati, capitaneis, ancianis, et consiliariis recipientibus nomine comunis Ianue omnia iura raciones et actiones utiles et directas reales et personales et mixtas que et quas habent ipsi vel aliquis eorum, vel eis, seu alicui eorum competunt vel competere possunt, vel unquam competierunt quocumque modo vel iure in predictis vel aliquo predictorum, facientes dictis nominibus de predictis omnibus eisdem dominis potestati, capitaneis, ancianis et consiliariis recipientibus nomine dicti comunis finem et remissionem omnimodam et pactum de non petendo, promittentes etiam dictis nominibus eisdem potestatis, capitaneis, ancianis, et consiliariis recipientibus nomine dicti comunis, quod nullo tempore ipsi vel aliquis eorum, vel aliquis habens causam ab eis vel aliquo eorum movebunt controversiam vel requisitionem facient vel impedimentum prestabunt contra comune Ianue, vel in preiudicium dicti comunis, in predictis vel aliquo predictorum. Salvo et expressim dicto, quod si comune Ianue alienaret vel transferret modo aliquo predicta vel aliquod ex predictis in aliquam personam colegium vel universitatem preterquam in personam que esset civis Ianue oriunda ex civitate Ianue vel districtu ipsa vel eius pater, quod non obstantibus supradictis vel aliquibus eorum in his que alienarentur vel transferrerentur in alium quam civem Ianue et oriundum ipse vel eius pater ex Ianua vel districtu salva sint et esse intelligantur in ipsum casum et eventum, et ex tunc omnia iura predictis nobilibus de Auria et cuilibet eorum et sint in eo statu quo erant ante confectionem presentis instrumenti, et tali pacto, modo et condicione facta intelligantur predicta de dictis cessionibus iurium. Et salvo etiam quod dicte iurium cessiones facte per dictos nobiles, ut supra, locum habeant et facte esse intelligantur postquam comune Ianue habere ceperit villam de Sassaro. Insuper dictus dominus Babilanus promisit dictis dominis potestati, capitaneis, ancianis, et consiliariis recipientibus nomine dicti comunis, quod ipse faciet, et curabit, ita et sic quod dicti Guillinus et Branca, et dicti Bonifacius et Rizardus promiserunt dictis dominis potestati, capitaneis, ancianis, et consiliariis recipientibus dicto nomine quod facient et curabunt ita et sic quod dictus Babilanus eorum frater attendent et observabunt omnia et singula supradicta et contra in aliquo non facient et ratificabunt etiam omnia et singula supradicta et contra in aliquo non facient et ratificabunt etiam omnia et singula supradicta expresse et solenniter postquam compleverint etatem annorum decem et septem infra mensem postquam super hoc fuerint requisiti. Que omnia et singula supradicta dicte partes dictis nominibus promiserunt invicem attendere, complere, et observare, et in nullo contrafacere vel venire, et dictus dominus Babilanus facere et curare quod attendentur et observabuntur per dictos Guillinum et Brancam, et dicti Bonifacius et Ricardus facere et curare quod attendentur et observabuntur per dictum Babilanum eorum fratrem, et alioquin penam dupli de quanto et quotiens contrafieret vel non observaretur dicte partes inter se invicem stipulantes promiserunt ratis semper nichilominus manentibus omnibus et singulis supradictis. Et proinde et predictis omnibus et singulis attendendis et observandis obligaverunt dicte partes inter se invicem pignori scilicet dicti domini potestas, capitanei, anciani, et consiliarii bona omnia dicti comunis que per capitulum obligari non prohibentur, et dicti dominus Babilanus, Bonifacius, Rizardus, et Babilanus frater eorum omnia bona sua habita et habenda. Renunciantes etiam iuri de principali conveniendo et omni iuri per quod aliquid possent dicere vel opponere in contrarium predictorum. Et confitetur dictus Babilanus iunior se maiorem esse annis sexdecim, et iuravit, tactis sacro sanctis scripturis, predicta omnia et singula attendere, complere, et observare, et in nullo contrafacere vel venire. Et fecit predicta consilio dominorum Oberti et Iacobi Aurie propinquorum eius, quos in hoc casu consiliatores et vicinos elegit et appellavit. Insuper dictus dominus Enricus Bruxamantica civis Papie potestas Ianue et dominus Graccius de Cuchis civis Pergamensis consul Ianue de iusticia deversus civitatem et quilibet eorum in omnibus et singulis supradictis eorum ipsis insinuatis et publicatis suam auctoritatem et decretum causa cognita interposuerunt, laudantes, statuentes, et decernentes omnia et singula supradicta obtinere debere perpetuam firmitatem, et non posse infringi vel revocari aliqua racione vel iure.
Actum Ianue in ecclesia Sancti Laurencii; testes predicti consiliatores et Precivalis de Baldizonis iudex qui dictavit dictum instrumentum. Simon Canzelerius et Martinetus de Marino iurisperiti. Enricus Dardella, et Guillelmus Gandulfi notarii, anno dominice nativitatis millesimo ducentesimo octuagesimo septimo, die vigesima tercia decembris inter primam et tertiam, indictione quintadecima.
Ego Iacobus de Bennesia notarius Sacri Imperii rogatus scripsi.
NOTE
(1) Manuellino Doria era figlio di Gavino, Gavino di Manuele, e Manuele di Andrea Doria genero di Barisone II di Torres. Chiamavasi Manuellino per distinguerlo da Manuele suo avo. Il di lui padre Gavino nel 1236 era uno dei consiglieri del podestà di Genova (Ved. Tola, Codice degli Statuti della repubblica di Sassari, pag. VI e VII. ediz. di Cagliari del 1850, Tip. Timon).
(2) Il Nicolò Doria qui nominato era figlio del suddetto Manuele di Andrea Doria (Ved. Tola, oper. e luog. cit.).
(3) Churchasco, odierna Crucca.
(4) Detitari, odierno Santu Tetaru.
(5) Da questo passo si deduce, che nell’1 aprile 1238 erano state concedute (forse da Barisone II re di Torres, suocero di Andrea Doria) vaste terre, e possessioni alla famiglia dei Doria con privilegio, o atto disteso dal notaio Giovanni Bono di Vaierano, e che la porzione spettata ai due Babilani, a Guillino, a Branca, a Bonifazio, e a Rizzardo Doria menzionati nel presente documento, esistevano nella Curatoria di Milauri, nella Corte di Curcasco, e in Detitari, luoghi tutti compresi negli antichi stati Turritani, e regno di Logudoro