Brancaleone, Saladino, e Nicolò Doria da una parte, e il podestà e comune di Genova dall’altra convengono nei patti seguenti: 1° di non ricevere rispettivamente nelle loro terre di Sardegna, e del giudicato di Logudoro, veruna persona, libera o schiava, d’ambo i sessi, che si dipartisse dalle terre di uno od altro dei contraenti, e di restituirla, od espellerla, laddove vi fosse già venuta dopo il 1282, o vi venisse in appresso: 2° che i Doria non comprerebbero nell’isola terre, ville, o castella appartenenti a Genovesi, senza il consenso del comune di Genova: 3° che i Genovesi potessero liberamente approdare ai porti, e trafficare nei luoghi posseduti dai Doria, senza pagar dazio di sorta; salvo che dovrebbero denunziare tutte le compre di granaglie che facessero, acciò i Doria potessero esigere dai venditori sei denari di Genova per ogni rasiere di grano, e tre denari per ogni rasiere d’orzo: 4° che tale immunità dovesse aver principio, dopo seguita la pace tra Pisani e Genovesi; e che qualunque di questi ultimi esportasse vettovaglie dalle terre dei Doria a Genova, senza giurarlo prima della esportazione, pagherebbe per multa il doppio del suddetto dazio di sei, e di tre denari di Genova non riscosso: 5° che i Genovesi redassero per intero i beni dei Genovesi morti nelle terre dei Doria: 6° che inoltre potessero avere in dette terre e luoghi consoli, rettori, presidi, o magistrati speciali per definire le loro liti sì civili che criminali, salvo il caso di omicidio, che sarebbe giudicato dai Doria, o dai loro ufficiali; e che inoltre i Genovesi non potessero essere convenuti in giudizio dai naturali del luogo, fuorché nanti li detti consoli o magistrati: 7° che avverandosi il caso di venire in potestà del comune di Genova la città di Sassari, i Doria gli cederebbero, come di presente per allora gli cedevano tutti i dritti e ragioni, che avessero o potessero avere nelle terre, castelli, ville, porto di Torres, ed altri porti, signorie, boschi e pascoli che pervenissero a detto comune, e ciò per facilitare gli accordi e la pace co’ Pisani; ma che tale cessione si ritenesse come non avvenuta, laddove in qualunque tempo lo stesso comune alienasse tali possessioni ed acquisti a chi non fosse nativo, od oriundo di Genova: 8° finalmente, che Nicolò Doria, altro dei contraenti, ratificherebbe la convenzione appena compiuti gli anni diecisette di sua età, avendone al presente soli quindici.
(1287, 23 dicembre).
Dal Lib. Iurium di Genova, pag. 173 v., e Regii Arch. di Corte di Torino, Serie 4a N° 18.
In nomine Domini amen. Dominus Enricus Bruxamantica civis Papie civitatis Ianue potestas. Obertus Spinula et Conradus Aurie capitaneus comunis et populi Ianuensis nomine et vice comunis et populi Ianuensis, de voluntate consensu et beneplacito ancianorum et consiliariorum eiusdem comunis Ianue, quorum nomina scripta sunt per ordinem in cartulario consiliariorum anni presentis comunis Ianue more solito per cornu et campanam convocatorum et congregatorum in ecclesia beati Laurentii, nec non et ipsi anciani et consiliarii in presentia, consensu et decreto et auctoritate dictorum dominorum potestatis, et capitaneorum nomine et vice dicti comunis et populi Ianuensis ex una parte, et nobiles viri Brancaleo Aurie pro se et nomine suo, et Saladinus et Nicolaus Aurie filii quondam Mariani Aurie quondam Nicolai Aurie pro se et nomine suo proprio, nec non et ipsi Brancaleo et Saladinus nomine dicti Nicolai fratris ipsius Saladini, pro quo promiserunt de rato ex altera (1) convenerunt et pepigerunt, et pacta et conventiones inter se dictis nominibus fecerunt intervenientibus etiam solemnibus stipulationibus, ac etiam pactis ipsis et conventionibus solemni stipulatione vallatis. In primis namque dicti potestas capitanei, anciani, et consiliarii convenerunt, et promiserunt predictis Branchaleoni Saladino et Nicolao dictis nominibus recipientibus, quod dictum comune Ianue vel aliquis pro ipso comuni Ianue non recipiet vel admittet de cetero ad habitandum in terris comunis Ianue; quas comune Ianue habet vel in futurum habebit in Sardinea, videlicet in toto iudicato Turritano sive Logodorio aliquem hominem liberum vel servum cuiuscumque sexus, status, vel condicionis existat dictorum nobilium de Auria, vel de terris aliquibus ipsorum vel alicuius eorum, quaos habent in Sardinea contra voluntatem ipsorum nobilium de Auria, seu heredum vel successorum eorum vel cuiuslibet ipsorum. Item si aliquis ex dictis hominibus dictorum nobilium de Auria inveniretur habitare in dictis terris comunis Ianue vel aliqua eorum, teneatur comune Ianue ad requisitionem ipsorum de Auria, et cuiuslibet eorum ipsum licentiare et expellere de dictis terris comunis Ianue, et hoc intelligatur de illis hominibus tantum qui venissent ad habitandum in dictis terris comunis Ianue, a millesimo, ducentesimo, octuagesimo secundo citra vel de cetero venient. Versavice et predicti Branchaleo Saladinus et Nicolaus dictis nominibus convenerunt et promiserunt predictis dominis potestati capitaneis ancianis et consiliariis recipientibus nomine et vice comunis et populi Ianuensis, quod ipsi Brancaleo Saladinus et Nicolaus aut heredes vel successores eorum et cuiuslibet eorum aut aliquis ex predictis non recipient vel admittent ad habitandum in terris eorum vel alicuius eorum, quas ipsi nobiles de Auria, vel aliquis eorum habent, seu habet vel in futurum ipsi vel aliquis eorum sive heredes aut successores ipsorum et cuiuslibet eorum in futurum habebunt seu habebit in Sardinea, videlicet in toto iudicatu turritano sive de Logodorio aliquem hominem liberum vel servum cuiuscumque sexus, status, vel condicionis existat dicti comunis Ianue, vel de terris aliquibus ipsius comunis Ianue, quas habet, et in futurum habebit in Sardinea dictum Ianue sive aliqua alia persona pro ipso comuni Ianue absque voluntate ipsius comunis Ianue. Et si aliquis ex predictis hominibus iam dicti comunis Ianue inveniretur habitare in dictis terris dictorum nobilium de Auria vel aliqua eorum seu alicuius eorum teneantur ipsi nobiles de Auria et quilibet eorum pro se ipsis et eorum heredibus et successoribus eorum et cuiuslibet ipsorum ad requisitionem comunis Ianue vel illius sive illorum qui esset sive essent in Sardinea in predictis terris, vel aliqua earum pro dicto comune Ianue ipsum licentiare et expellere de terris ipsorum nobilium de Auria et cuiuslibet eorum. Et hoc intelligatur de illis hominibus tantum qui venissent ad habitandum in dictis terris dictorum nobilium Aurie vel alicuius eorum a millesimo ducentesimo octuagesimo secundo citra vel de cetero venirent. Item promiserunt et convenerunt dicti nobiles de Auria pro se ipsis et dictis nominibus predictis dominis potestati capitaneis ancianis et consiliariis comunis Ianue recipientibus nomine et vice dicti comunis Ianue, quod ipsi nobiles de Auria vel aliquis eorum sive heredes aut successores eorum, et cuiuslibet ipsorum per se vel per alium non ement vel titulo vel modo aliquo acquirent aliquid, seu aliquas terras, villas, vel castra, seu iurisdicionem aliquam hominum in Sardinea de terris predictis, villis, aut castris, que et quas comune Ianue haberet vel in futurum habebit in Sardinea sine voluntate et consensu comunis Ianue, que voluntas comunis Ianue intelligatur, tunc demum si due partes consiliariorum maioris consilii Ianue hoc consenserint declarando voluntates eorum ad lapillos albos et nigros et non aliter. Item concesserunt et convenerunt dicti Brancaleo Saladinus et Nicolaus dictis nominibus predictis dominis potestati capitaneis ancianis et consiliariis recipientibus nomine et vice comunis et populi Ianuensis, et pro ipso comuni et populo Ianue et nomine singularium personarum civitatis Ianue et districtus, et omnium qui pro Ianuensibus haberentur seu eciam appellarentur, et omnium et singulorum hominum comunis Ianue, quod universi et singuli dicti homines possint in terris et portubus predictotum nobilium de Auria, et cuiuslibet eorum et quas habent vel de cetero habebunt ipsi vel heredes eorum et cuiuslibet eorum in Sardinea uti applicare et morari cum quolibet ligno vel sine ligno sani et naufragui ut exire et reddire et negociari et mercari et quodlibet comercium exercere sine aliquo deveto vel impedimento, et sine aliqua dacita impositione vel exactione, ita quod predicti Ianuenses, et districtuales, et homines, et qui pro Ianuensibus appellarentur, et res eorum seu quas secum haberent vel acquirerent aliquo modo ab omni et qualibet dacita impositione et exatione pedagio et toloneo et alio quocumque gravamine quocumque nomine censeatur tam in dictis terris quam portubus, quas seu quos habent vel in futurum habebunt predicti nobiles de Auria, vel aliquis eorum vel successores eorum, et cuiuslibet eorum in Sardinea sint penitus liberi et immunes, promittentes dicti nobiles de Auria dictis nominibus per se et heredes et successores ipsorum, et cuiuslibet eorum predictis dominis potestati, capitaneis, ancianis, et consiliariis recipientibus ut supra, quod non imponent vel imponi colligi seu exigi pacientur a predictis Ianuensibus et hominibus, et qui pro Ianuensibus haberentur seu appellarentur vel aliquo eorum aliquam dacitam, exactionem, vel impositionem, pedagium, vel gravamen aliquod quocumque nomine censeatur, vel super predictos, vel aliquem seu aliquos ipsorum, vel super contrahentes seu contrahentem cum eis vel aliquo eorum vel super res alicuius eorum vel cum eis vel aliquo eorum contrahentium, pro ipsis rebus vel occasione ipsarum super quibus contraheretur seu contrahi intenderetur, salvo quod non obstantibus supradictis predicti nobiles de Auria possint de frumento et ordeo quod natum fuerit in terris eorum vel alicuius eorum colligere et percipere a venditore seu alienante pro quolibet raserio (2) frumenti denarios sex Ianue, et non plus, et pro quolibet raserio ordei denarios tres Ianue, et non plus. Ita quod emptor seu ille in quem alienatio fiet de dicto frumento seu ordeo in loco in quo emerit vel acquisiverit notificare seu denunciare debeat nuncio seu maiori, si quis erit in dicto loco pro ipsis nobilibus vel aliquo eorum a quo vel quibus emerit seu acquisiverit ante quam de ipso loco recedat. Acto tamen et expressim dicto quod ea que supradicta sunt de dictis imunitatibus concessis per dictos nobiles locum habeant postquam pax iurata fuerit et firmata inter comune Ianue et comune Pisarum sive sindicos eorumdem habeant et habere intelligantur locum ea que dicta sunt de dictis immunitatibus quantum pro victualibus in illis personis ex hiis quibus ut supra concesse sunt ipse imunitates que iuraverint seu iurare voluerint, et per eos non steterit quominus iurarent de deferendo ipsa victualia in Ianuam vel districtum, vel ad aliqua loca que tenerentur per comune vel homines Ianue; et si qui inventi fuerint non observasse iuramentum, teneatur potestas, et quilibet magistratus Ianue qui per tempora fuerit a quo fuerit requisitum auferre ab illo et illis qui iuramentum inuenti fuerint non observasse duplum eius quod pro ipsis victualibus solvi debuisset in terris predictorum nobilium de Auria, si dicta immunitas concessa non fuisset, et ipsum duplum dari facere teneatur predictis nobilibus, seu illi ex eis de cuius terra vel terris extracta fuissent ipsa victualia seu heredibus ipsorum. Item ex pacto adhibito in predictis concesserunt dictis potestati capitaneis, ancianis, et consiliariis recipientibus nomine comunis Ianue, et hominum Ianuensium quod in locis et terris ipsorum nobilium de Auria et cuiuslibet eorum quas haberent, vel in futurum habebunt ipsi vel aliquis eorum possit comune Ianue habere consulem vel consules seu rectorem vel presidem sive magistratum unum vel plures, qui de omnibus causis tam civilibus quam criminalibus cognoscant, diffiniant, et exequantur libere inter ipsos Ianuenses, sine eo quod ipsi nobiles de Auria, vel aliquis eorum vel successores eorum vel alicuius eorum, vel aliqua alia persona pro eis vel aliquo eorum possint se intromittere de ipsis aliquo modo, sed ipsis consulibus, rectoribus, et presidibus dabunt opem et ausilium in predictis. Et si aliquis Ianuensis conveniatur ab aliquo Sardo, vel alia persona de terra ipsorum nobilium vel alicuius eorum vel alia, Ianuenses non teneantur respondere sub examine alicuius ex curiis ipsorum nobilium vel alicuius eorum, sed sub dictis consulibus rectoribus sive presidibus Ianuensibus, ita quod actor sequatur forum rei, salvo de homicidiis, et occasione homicidiorum que facta fuerint in terris ipsorum nobilium per aliquem Ianuensem seu Ianuenses in aliquem hominem dictorum nobilium, quorum tantum cognitio et definitio pertineat ad dictos nobiles de Auria; qui eciam consules seu rectores presides seu magistratus Ianuensium si contingat aliquem vel aliquos Ianuenses, seu qui pro Ianuensibus distringantur decedere in terris ipsorum nobilium de Auria vel aliqua ipsorum vel alicuius eorum possint libere bona merces et res ipsorum decedentium ut superius dictum est accipere, et de ipsis facere secundum quod ex forma capitulorum Ianue fieri consuevit de rebus Ianuensium decedentium extra Ianuam in diversis mundi partibus absque gravamine vel impedimento aliquo ipsorum nobilium et cuiuslibet eorum vel alterius pro eis, vel aliquo eorum. Insuper predicti Brancaleo, Saladinus, et Nicolaus dicti nominibus ex causis predictis cum ita actum fuerit in predictis, et quia comune Ianue non aliter condescendisset ad ea que fieri et observari debebunt in compositione et convenientibus que fieri debent, seu sperantur inter comune Ianue et comune Pisarum, et predictorum nobilium de Auria, multum interest, quod predicte compositiones et conventiones fieri debeant propter multa comoda, et securitates, que et quas inde consequuntur ipsi nobiles de Auria prout ipsi confitentur cesserunt et mandaverunt ad maiorem cautelam comunis Ianue predictis dominis potestati capitaneis ancianis, et consiliariis recipientibus nomine comunis Ianue omnia iura actiones et raciones utiles et directas reales et personales et mixtas, que, et quas habent ipsi vel aliquis eorum vel eis seu alicui eorum competunt vel competere possunt, vel unquam competierunt quocumque modo vel iure in terris, castris, seu villis, iurisdicionibus, pascuis, memoribus contilibus, segnoriis, servis et ancillis, portu turritano, et aliis portubus, et quibuscumque aliis que pervenire debent seu pervenient ad comune Ianue in iudicatu turritano seu regno Logodorij ex forma pacis et pactorum seu conventionum que fient seu fieri sperantur inter comune Ianue ex una parte, et comune Pisarum ex alia, ita ut ipsis iuribus et racionibus dictum comune Ianue uti possit agere experiri, petere, defendere, et omnia demum facere que ipsi facere possent vel unquam melius potuerint constituentes dictos dominos potestatem, capitaneos ancianos et consiliarios nomine dicti comunis, et per eos dictum comune Ianue in predictis procuratores, et procuratorem, ut in rem dicti comunis; et etiam remiserunt predictis dominis potestati, capitaneis et ancianis et consiliariis recipientibus nomine comunis Ianue omnia iura rationes et actiones utiles, et directas reales et personales, et mixtas que et quas habent ipsi vel aliquis eorum, vel eis sive alicui eorum competunt vel competere possunt, vel unquam competierunt quocumque modo vel iure in predictis vel aliquo predictorum facientes de predictis omnibus eisdem dominis potestati, capitaneis ancianis et consiliariis recipientibus nomine dicti comunis finem et remissionem omnimodam et pactum de non petendo, promittentes etiam eisdem domino potestati capitaneis, ancianis, et consiliariis recipientibus nomine dicti comunis, quod nullo tempore ipsi vel aliquis eorum vel aliquis habens causam ab eis vel aliquo eorum movebunt controversiam vel requisitionem facient vel impedimentum prestabunt contra comune Ianue, vel in preiudicium dicti comunis, in predictis vel aliquo predictorum, salvo et expressim dicto quod si comune Ianue alienaret vel transferret modo aliquo predicta vel aliquod ex predictis in aliquam personam collegium vel universitatem, preterquam in personam que esset civis Ianue oriunda ex civitate Ianue vel districtu ipsa vel eius pater quod non obstantibus supradictis vel aliquibus eorum in hiis que alienarentur vel transferrerentur in alium quam civem Ianue et oriundum ipse vel eius pater ex Ianua vel districtu salva sint et esse intelligantur in ipsum casum, et eventum, et ex tunc omnia iura predictis nobilibus de Auria et cuilibet eorum sint in eo statu quo erant ante confectionem presentis instrumenti, et tali pacto, modo, et condicione facta intelligantur predicta de dictis cessionibus iurium, salvo etiam quod dicte iurium cessiones facte per dictos nobiles ut supra locum habeant, et facte esse intelligantur post quam comune Ianue habere ceperit villam de Sassaro. Insuper dicti Brancaleo et Saladinus promiserunt dictis dominis potestati capitaneis ancianis, et consiliariis recipientibus nomine dicti comunis quod facient et curabunt ita et sic quod dictus Nicolaus frater eiusdem Saladini attendet et observabit omnia et singula supradicta, et contra in aliquo non faciet et rattificabit etiam omnia et singula supradicta expresse, et solenniter postquam compleverit etatem annorum decem et septem infra mensem postquam super hoc fuerit requisitus. Que omnia et singula supradicta dicte partes dictis nominibus promiserunt invicem attendere, complere et observare, et in nullo contrafacere vel venire. Et dicti Brancaleo et Saladinus facere et curare, quod attendentur et observabuntur per dictum Nicolaum, alioquin penam dupli, de quanto et quotiens contrafieret, vel non observaretur dicte partes inter se invicem stipulantes, promiserunt ratis semper nichilominus manentibus omnibus et singulis supradictis. Et proinde et predictis omnibus et singulis attendendis et observandis obligaverunt dicte partes inter se invicem pignori scilicet dicti domini potestas capitanei anciani et consiliarii bona omnia comunis Ianue, que per capitulum obligari non prohibentur, et dicti Brancaleo Saladinus et Nicolaus omnia bona sua habita et habenda. Renunciantes eciam iuri de principali primo conveniendo et omni iuri per quod aliquid possent dicere vel opponere in contrarium predictorum. Et confitentur dictus Saladinus se maiorem annis viginti, et dictus Nicolaus se maiorem annis quindecim, et iuraverunt tactis sacrosanctis scripturis predicta omnia et singula attendere, complere, et observare, et in nullo contrafacere, vel venire. Et fecerunt predicta consilio dominorum Oberti et Babilani Aurie propinquorum suorum (3) quos in hoc casu suos consiliatores et vicinos elegerunt, et appellaverunt. Insuper dictus dominus Enricus Bruxamantica civis Papie potestas Ianuensis, et dominus Gracius de Cuchis civis Pergamensis consul Ianue de iusticia deversus civitatem et quilibet eorum in omnibus et singulis supradictis coram ipsis insinuatis et publicatis suam auctoritatem et decretum causa cognita interposuerunt, laudantes, statuentes, et decernentes omnia et singula supradicta obtinere debere perpetuam firmitatem, et non posse infringi vel revocari aliqua racione vel iure. Actum Ianue in ecclesia sancti Laurencii; testes predicti consiliatores et Percivallus de Baldizone qui dictavit dictum instrumentum, Simon Canzellarius, et Martinetus de Marino iurisperiti, Enrico Dardella, et Guillelmus Gandulfi notarii, anno dominice nativitatis millesimo ducentesimo octuagesimo septimo, die vigesima tercia decembris inter primam et terciam indicione quinta decima.
Ego Iacobus de Bennesia notarius sacri Imperii rogatus scripsi.
NOTE
(1) Saladino, e Nicolò Doria erano figli di Mariano, e Mariano di altro Nicolò Doria. Forse quest’ultimo era fratello di Andrea Doria genero di Barisone II di Torres. Brancaleone Doria poi, che figura in quest’atto, era probabilmente zio paterno di Saladino e di Nicolò, ossia fratello del loro padre Mariano Doria.
(2) Raserio cioè Rasiere, misura di capacità usata nel capo settentrionale di Sardegna per misurare le granaglie.
(3) Babilano Doria, del quale qui si fa cenno, era probabilmente Babilano di Nicolò menzionato nel seguente atto N° CXXI, giacchè l’altro Babilano di Manuele ricordato nell’atto medesimo dovea essere assai più giovine di età dei fratelli Saladino e Nicolò Doria. D’onde poi provenisse la propinquità tra Oberto Doria, e li detti Saladino e Nicolò non abbiamo potuto ricavarlo, né dal presente, né da altri documenti da noi consultati. La identità del cognome però ci fa credere che fosse della stessa loro casata.