Ugone de Bassis, re e giudice di Arborea, promette di proteggere e difendere, sia nelle persone che nelle cose, i Genovesi ch’esercitavano la mercatura nei suoi Stati, e promette pure ai medesimi di accordar loro nel suo giudicato molti vantaggi, benefizi e concessioni.

(1192, 20 febbraio).

Dai Regii Archivi di Corte di Torino, Lib. Iur., Cod. A fol. 105 v.

In nomine Domini amen. Ego Ugo quondam Ugonis de Bassis rex et iudex Arborensis consilio et auctoritate Raimundi de Turingia barbani (1) mei, quem meum in hoc casu curatorem elegi, convenio et promitto vobis Guillielmo Burono consuli comunis Ianue, pro vobis et sociis vestris consulibus comunis Ianue, quod deinceps per me et homines terre mee custodiam et salvabo universos homines Ianue, et de districtu Ianue, in terra, mari et aqua, sanos et naufragos bona fide in tota terra et districtu meo, quem nunc habeo vel habuero, et quod ipsos Ianuenses et de districtu Ianue, et res eorum manutenebo et defendam contra omnes personas, et ab eis omnem vim et iniuriam propulsabo. Si forte aliquis Ianuensis vel de districtu Ianue ante me reclamationem fecerit super aliquem mei iudicatus vel districtus, ego ei per bonam fidem iustitiam complere tenebor infra quadraginta dies post factam querimoniam, aut antea, si potero, bona fide, secundum Romanas leges (2) vel bonos usus terre mee, nisi quantum iusto Dei impedimento remanserit, aut licentia conquerentis, aut per dilationem legitime indulctam, qui si terminum vel terminos constituerit, ad constitutum vel constitutos terminos semper tenebor usque ad completam iustitiam. Si vero, quod absit, aliquod lignum in tota terra vel districtu meo contingerit naufragari, et homines mei inde aliquid habuerint, ego illud totum per bonam fidem sine omni fraude faciam in integrum restaurari, et insuper si per aliquem perdentium inde versus aliquem terre et districtus mei querimonia facta fuerit, ego ablata restitui faciam, et nichilominus vindictam inde facere tenebor (3). Item convenio vobis Guillielmo Burono consuli Ianue, pro vobis et sociis vestris consulibus ianuensis urbis, et pro comuni et civibus Ianue vobis sub stipulatione promitto, quod universum debitum comunis et civium Ianue, quod debitum in curia consulum Ianue de placitis rationabiliter ostensum fuerit comune et cives Ianue recipere debere in Arborea, tali modo persolvam, scilicet quod dabo annuatim consulibus et comuni Ianue, aut eorum certo nuntio vel nuntiis medietatem totius introitus seu recolte atque redditum, qui vel que spectant ad regnum Arboree, et ad peculiare meum (4), quocumque modo fiat, sive per venditionem curatoriarum, armentariarum, maioriariarum, piscariarum, kerchitoriarum, venationum, vel quocumque modo potest excogitari quod aliquid pecunie recolligam ego, vel pro me alius in regno et iudicatu Arboree (5); aut in consulum comunis electione libras mille denariorum Ianue annuatim quousque debita universa comunis vel civium Ianue per omnia et in integrum fuerint exsoluta (6). Nuncios et nuncium, quem quosve consules comunis Ianue ordinaverint in Sardineam pro collectis et introitibus suorum debitorum, salvabo et custodiam contra omnes personas, nec eis fortiam aut violentiam seu iniuriam de introitibus illis faciam, aut fieri ullo modo consentiam, sed libere eos pro eorum velle introitus omnes ipsos recolligere, et pro beneplacito suo habere concedam. Item do comuni Ianue in loco qui dicitur portus ianuensis in Arestano (7) tantam terram que large sufficiat ad fabricandas ibi butegas centum cum suis curtis, quibus se recipere possint mercatores Ianue, et cum rebus suis manere. Et si Ianuenses impetraverint a Domino Apostolico ut habeant ecclesiam in portu illo, ego dabo eis tantam terram in illo portu que large sufficiat ad ipsam ecclesiam fabricandam cum cimiterio, et domibus et cum curte sacerdotis et clericorum ipsius ecclesie. Et dabo ipsi ecclesie tantas possessiones, unde possit unus sacerdos cum uno clerico et uno serviente victum et vestitum habere. Item dabo archiepiscopo Ianue talem curiam in terra mea Arboree cum totidem servis, et tanta possessione, qualis est illa curia quam habet in Arborea pisanus archiepiscopus. Si forte contingerit quod Ianuensis aliquis in tota terra mea moriatur, non liceat mihi ex bonis ipsius quicquam habere, nec ego ex bonis illius aliquid violenter auferam vel auferri faciam, immo dentur bona illius sicut defunctus ipse iudicaverit. Si vero Ianuensis in terra mea intestatus decesserit, non liceat mihi bona illius accipere, sed in potestate duorum vel trium ex melioribus Ianuensibus qui fuerint in terra mea eis dari faciam et consignari Ianuam adducenda, et consolatui Ianue danda et consignanda. Ad horum omnium confirmationem faciam archiepiscopum, episcopos, abbates, priores, liberos, servos, capitaneos Arborensis iudicatus iurare, quod ex parte sua conventionem hanc observabunt, et sine fraude operam et studium adhibebunt, quod ego hec omnia adimpleam et illibata observem. Quod si contrafecero, mihi amplius consilium aut auxilium non dabunt. Predicta itaque omnia prememoratus iudex Ugo observare et complere iuravit, sacrosanctis evangeliis corporaliter tactis, et de quarto in quartum annum hoc iuramento firmabit, semper infra quintum decimum diem postquam ipse inde per consulatum comunis Ianue, vel eius nuntio, aut certis litteris comunis sigillo sigillatis monitus fuerit, et quod castella regni et iudicatus Arboree de potestate castellanorum Ianue non auferet, aut auferri consentiat, imo ad ea tenenda opem et consilium suum prestabit. Acta sunt hec in ecclesia Sancte Marie de Arestano, in basilica videlicet Sancti Michaelis, in presentia domini Iusti archiepiscopi Arboree, Raimundi de Turrigia, Raimundi filii eius, Raimundi de Guelfo, Guillielmi de Sagardia, Raimundi de Odana, atque Bernardi de Anglarola, et Pontii de Falco, anno dominice nativitatis millesimo centesimo nonagesimo secundo, indictione nona, XX die februarii.

Ego Ottobonus imperialis aule notarius rogatus scripsi.

NOTE

(1) Mio zio.

(2) Dunque la principale legislazione vigente in Arborea sul finire del secolo XII era quella derivata dal dritto romano, in mancanza del quale venivano le consuetudini (boni usus) del paese.

(3) Ugone si assumeva l’obbligo, non solamente di far restituire le robe dei naufraghi, ma eziandio di castigare coloro che se le avessero appropriate.

(4) Ad peculiare meum, vale a dire al mio patrimonio particolare.

(5) Quest’altro, od altri che potevano fare in Arborea le collette per Ugone, ed a nome di Ugone, erano forse i Catalani, i quali erano andati in Sardegna per sostenere le di lui ragioni al Giudicato.

(6) Indubitatamente la maggior parte dei debiti, che Ugone prometteva pagare al comune di Genova, era quella lasciata da Barisone re di Sardegna.

(7) Il porto genovese in Oristano fu così appellato, perché i Genovesi principalmente vi approdavano con le loro galee, e vi faceano frequente commercio.