Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Secolo XII – CXLVIII

Convenzione di Ugone di Basso, soprannomato Ponzio, giudice di Arborea, col comune di Genova, nella quale promette tra le altre cose sicurtà ai Genovesi nei suoi Stati, l’uso delle case loro necessarie per l’abitazione e per la mercatura, senza pagamento, la quarta parte delle rendite del Giudicato, e il pagamento dei debiti verso il suddetto comune (1).

(1198, 28 agosto).

Dall’Archivio Ducale di Genova, e Archivi di Corte di Torino, Lib. Iur., pag. 95 v.

In nomine Domini amen. Ego Ugo de Bassio sive Pontius filius quondam Ugonis de Bassio convenio et promitto vobis domino Alberto de Mandello Ianue civitatis potestati, recipienti nomine comunis Ianue, quod deinceps per me, et homines meos salvabo et custodiam, atque defendam universos Ianuenses et omnes personas de districtu Ianue in personis et rebus, et terra et aqua, sanos et naufragos in toto Arborensi iudicatu, et in toto posse et fortia et terra mea, quam habeo vel de cetero acquisivero. Si aliquis Ianuensis, vel de districtu Ianue ante me querimoniam fecerit de aliqua persona mei iudicatus seu districtus, infra proximos XL dies continuos post lamentationem factam ei iustitiam fatiam et complebo per bonam fidem secundum rationem, nisi licentia conquerentis remanserit, aut per dilationem legittime datam. Si vero ille qui reclamationem fecerit, terminum vel terminos produxerit, ad productum vel productos terminos tenebor, nec actori absque voluntate terminum dabo, nisi rationabiliter. Si autem, quod Deus avertat, aliquod lignum ianuense vel de districtu Ianue, quod absit, naufragium pacietur in toto Arborensi iudicatu et in tota fortia et terra mea, quam habeo vel de cetero acquisivero, et homines mei aliquid inde habuerint, fatiam illud per bonam fidem pro posse meo in integrum restituere. Et insuper si per aliquem ipsorum perdentium contra homines meos facta fuerit querimonia, de eis vindictam facere tenebor. Item consignabo et dabo negotiatoribus Ianue et de districtu Ianue, in ordinatione potestatis vel consulum comunis Ianue, qui in Sardineam ascenderint per se vel suos nuntios, aut per suas certas litteras, quas mandaverint, domos et loca sine aliqua pensione et dacita, quibus libere maneant et negotientur Ianuenses et homines districtus Ianue, sine aliquo drictu, in toto predicto iudicatu et terra, posse et fortia mea, quam ut dictum est habeo vel deinceps acquisivero, et ipsos salvabo et manutenebo contra omnes personas. Item promitto et convenio vobis domino Alberto, quod quotiescumque comune Ianue guerram habuerit cum Pisanis, vel cum aliquo iudice de Sardinea, ei vel eis guerram fatiam cum tota mea fortia sine fraude, nec pacem vel treguam cum eo vel eis fatiam sine voluntate et licentia potestatis, vel consulum comunis Ianue, et consiliatorum omnium, vel maioris partis eorum, excepto iudice Comita (2), si rationem comuni Ianue non fecerit. Item promitto et convenio, quod postquam consuli, vel consules, vel nuntius comunis Ianue, qui in Sardinea ascenderint, vel in Sardineam applicuerint, cum navibus seu galeis et hominibus, viandam sufficientem eis et illis qui cum eo fuerint dabo et consignabo sine fraude pro posse meo. Preterea ex quo dominus terram meam inde concedens dignabitur recuperare (3), dabo et consignabo potestati Ianue vel consulibus comunis, qui pro tempore fuerint, vel eorum certo misso, quartam partem totius introitus, dricte reddite (4) Arborensis iudicatus, excepto vino mee curie ne frauder necessario pro debitis comunis aut civium Ianue; aut libras mille denariorum Ianue in electione potestatis vel consulum comunis Ianue annuatim, quousque universa debita comunis et civium Ianue fuerint per omnia in integrum soluta. Insuper libras centum denariorum Ianue dono annuatim comuni Ianue consignabo, quousque debitum totum ut supra dictum est solutum fuerit. Item convenio et promitto vobis pro comuni Ianue quod de cetero concedam atque permittam Ianuenses et homines districtus Ianue habere et tenere curiam in toto iudicatu Arboree, et aliis terris quas habeo, vel de cetero acquisiero, ad faciendam et manutenendam iustitiam et rationem. Et insuper curiam Ianue ibi de cetero habere et tenere permittam, et concedam ad usum comunis Ianue et omnium de districtu Ianue; nuntium vel nuntios, quem vel quos potestas vel consules comunis Ianue constituerint in Sardinea pro recolligendis debitis et introitibus suorum  debitorum, vel pro curia retinenda vel tenenda salvabo et custodiam quoad omnes personas, nec eis fortiam de introitibus illis vel de curia fatiam, aut fieri ullo modo consentiam, sed libere pro eorum velle omnes introitus illorum recolligere, et curiam tenere pro beneplacito suo concedam (5). Item confiteor quod alii tres quarterii Arborensis iudicatus sunt obligati comuni Ianue pro debito comunis et civium; et ex parte mea in quantum possum ipsos obligo et eos in guardia tenebo pro comuni Ianue, quamdiu comune Ianue et cives Ianue debitum comunis et civium in integrum fuerint consecuti (6). De his omnibus predictis tot securitates fieri fatiam per homines meos, quot potestati Ianue vel consulibus placuerit. Et si, quod absit, ut dictum est non observavero, penam librarum duorum milium argenti fini vobis domine Alberte Ianue potestati nomine comunis stipulanti promitto. Pro pena vero et pro his omnibus observandis universa bona mea habita et habenda vobis pignori obligo, recipienti nomine comunis Ianue, et specialiter omnia iura et rationes, quas ullo modo habeo vel habebo in Arborensi iudicatu; et insuper, pena comissa, hec conventio et promissio nihilominus firma et inconcussa permaneat. Abrenuntio omnibus actionibus et rationibus, quibus ullo modo me tueri et defendere possim; et de terris et supradictis omnibus iuro fidelitatem comuni Ianue, et ipsas terras tenere promitto pro comuni Ianue et nomine comunis Ianue in feudum (7). Hec omnia ut superius scripta sunt iuro tactis evangeliis ego Ugo de Bassis, qui professus sum habere annos XX (8), attendere et observare bona fide sine fraude et malo ingenio, et contra nullo tempore venire; consilio quidem et auctoritate Guigeni de Cresti, et Arnaldi de Sala hec fatio. De his omnibus nullam licentiam habere possim a potestate vel consulibus comunis Ianue, sive legato vel legatis, nisi tantum licentia omnium vel maioris partis consiliatorum Ianue. Factum Ianue in publico parlamento. Testes Rogerius de Brema, Rogerius Clyc., Philipus Cavarnicus, Guillelmus Ing. Tornelli, Obertus Porcius, Enricus Guertius, Ogerius Mazanellus, Symon Lecanuptias, Vassallus Laumelius, Raimundus de Fresia, Rubeus de Volta, Bonifatius de Volta, Nicolaus Aurie, Anfossus Bancherius, Rubaldus Aibe., Rubaldus Belfogi, Enricus Mallonus, Ido Stanconus et multi alii. Anno dominice nativitatis millesimo centesimo nonagesimo octavo, indict. XV, XXVIII die augusti feliciter. Ut autem omnis ambiguitas de medio auferatur, post publicam notarii infrascriptionem, conventionem et permissionem, prescripta sigillo meo roborari precepi.

Ego Bertolotus Alberti notarius sacri imperii conventionem superiorem scripsi.

Ego Atto Placentinus not. sacri palatii hoc exemplum transcripsi et exemplificavi ab autentico publico manu Bertoloti Alberti not. scripto. In quo pendebat sigillum cereum taliter comminutum et fractum, quod eius littere non poterant legi, ab una parte cuius remanserat de sculptura forma equi capite diminuto cum milite in eo sedente capite similiter diminuto; ab altera vero parte eiusdem sigilli erat forma hominis sedentis in cathedra, de qua tantum ibi remanserat ab humeris infra, sicut in eo autentico vidi et legi, nihil hoc addito vel dempto, preter forte litteram vel sillabam, titulum seu punctum, et hoc causa abreviationis vel melioris lecture, titulos in litteras, et litteras in titulos permutando. Ad quod exemplum corroborandum iussu domini Pegoloti Uguezonis de Girardino Ianue potestatis subscripsi.

NOTE

(1) La presente convenzione è un complemento e rinnovazione dell’altra che lo stesso Ugone avea segnato a favore del comune di Genova nel 20 febbraio 1192 (Ved. sopr. cart. N° CXXXVII), e contiene presso a poco gli stessi patti, ai quali erasi sottoposto Pietro I re di Arborea nel 29 maggio 1188, 7 febbraio e 29 maggio 1189, e 20 febbraio 1192 (Ved. sopr. cart. N° CXXV, CXXVIII, CXXXII, CXXXIII, e CXXXIX).

(2) Cioè Comita II re di Torres, di cui ved. sopr. C.ta N° CXXXVI.

(3) Quindi è chiaro, che Ugone non si trovava ancora al possesso della sua parte del regno di Arborea.

(4) La qual porzione equivaleva all’ottava parte di tutti gl’introiti del regno di Arborea. Imperocchè la metà intera di detti introiti era stata assegnata temporariamente al comune di Genova pel pagamento, e fino al pagamento integrale dei debiti di Barisone re di Sardegna, come si rileva dai numerosi documenti sovra prodotti; e l’altra metà era stata divisa in due parti uguali tra Ugone di Bas, e Pietro I regolo di Arborea, in virtù del lodo pronunziato da Guglielmo Burono nel 20 febbraio 1192 (Ved. sopr. cart. N° CXXXVIII). Su questa sua parte, ch’era la quarta delle entrate del regno di Arborea, Ugone si obbliga darne la metà al comune di Genova, cioè quartam partem totius introitus dicte reddite Arborensis iudicatus, ch’era stata divisa tra lui e Pietro I. Da tale cessione però ne eccetua il vino necessario per la sua curia.

(5) Ugone concede ai Genovesi, che possano stabilire nei suoi Stati di Arborea una curia, o uffizio pubblico, con gli uffiziali corrispondenti, all’oggetto principalmente di riscuotere le collette dai loro concittadini colà stabiliti, e gl’introiti, ch’erano stati loro assegnati temporariamente pel rimborso dei loro crediti verso Barisone re di Sardegna, verso la di lui vedova Agalbursa, e verso Pietro I di Arborea, e lo stesso Ugone.

(6) Alii tres quarterii sunt obligati comuni Ianue. Ciò si riferisce alla metà dei redditi di Arborea riservati al comune di Genova pel rimborso dei suoi crediti, e alla metà dell’altra metà, che Ugone cedeva allo stesso comune.

(7) Quindi il comune di Genova si erigeva da se stesso in signore sovrano di quella parte del Giudicato di Arborea, che Ugone dichiarava di ricevere dal medesimo in feudo.

(8) Dunque Ugone era nato nel 1178.