Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Archivio Arcivescovile di Cagliari, Carta XI

Scheda descrittiva
N°. p. 2; N°. v. 1
Rif. Solmi XI, p. 24     N°. def. 9

Datatio topica s.l.       Datatio cronica: giugno 1215.

La giudicessa di Cagliari Benedetta di Lacon conferma al vescovado di Suelli le donazioni fatte dai suoi predecessori a favore di S. Giorgio, della cui leggenda riporta un brano in latino, e le aumenta con altre donazioni.

Annotazioni: pergamena parzialmente illeggibile perché alquanto corrosa nel margine destro, risulta munita di bollo plumbeo pendente legato con spago e con risvolto inferiore. Fu restaurata nel 1978 dall’Istituto del Restauro Scientifico del libro della città del Vaticano.

Lingua: volgare e latino

Copie: Liber Diversorum A, c. 130 (n.n. 146); Liber Diversorum E, c.141 (n.n. 157); Appendice n. 1, c.1 (n.n. 329); Informacion sobre la santidad de s. Jorge, c.207.

Pubblicazioni: J.Aleo, Sucessos generales de la isla de Sardeña, 1684 (ms. Biblioteca Universitaria di Cagliari), pp.149-152; P. Tola, Codex Diplomaticus Sardiniae, XXIX, p.323; A. Solmi, Le carte volgari cit., XI, p.24; M. Cannas, San Giorgio di Suelli, n.5, p.197.

 

Note codicologiche  e paleografiche

Appartiene al gruppo di carte che si riferiscono all’antica diocesi di Suelli, accorpata a quella di cagliari nel 1420.
Viene dal Cau accomunata per le caratteristiche paleografiche alla carta XII e alla XIX (GRUPPO B).
Questo gruppo è caratterizzato così come il gruppo A dall’invocazione verbale in lingua latina.
Lo stadio di evoluzione della rotunda è meno avanzato rispetto al gruppo A e la regola del Meyer viene adottata con meno rigore.
Caratteristica di questo gruppo è il legamento “st” con il tratto di congiunzione tra le due lettere sviluppato con un partcolare motivo a dentelli.
La carta XI e la XII a differenza della carta XIX, presentano un utilizzo non uniforme della “S” maiuscola raddoppiata e la il disegno della “S” della “F” e della  “R” scende sotto il rigo di base.
Le scritture di questo gruppo sono coerenti con le datazioni riportate.

 

Testo

  1. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, amen. Ego Benedicta de Lacon, per boluntade de donnu Deu potestando
  1. <parti de> Kalaris, f<azzulli> carta ad Sanctu Jorgi de Suelli su donnu miu, pro beni ki lli fegit juigi Troodori ad sanctu Jorgi, insendur<u> (…)
  1. (..) <pisco>bu de (………………………………….) Deus in juigi Troodori, pro amantia et pregu de sanctu Jorgi, d’una pestilentia de (…………..)
  1. (………………………………………………) ki llu iscapedi sanctu Jorgi ad juigi Troodori esti custa sigundu (……………………..)
  1. <i>n sa legen<da> (…………………………………………………………) kalaritanus Iude<x> incurrit gravissimam et miserabilem calamitatem nam cum (….)
  2. pr(..)dii sive (………………………………………………………………………….) ferculis (……) omnes cibi scarabeis atque scabronibus (..) varii operieba(………)-
  1. dibus cum (……………………………..…………………………) posset sumere cibum nisi quasi abscondite manu tenendo, tandem sa(..)b(..)
  1. (………) consil(……………………………………………………………….) affligebatur, deprecatus est etiam multis precib<us>
  1. (……)re dig(……………………………………………..) exitio (………………………) beatus Jeorgius, misericordia motus super eum, iussit eum secum venire ad pr(..)-
  1. dium cum (……………………………………………………) precepit illum discumb(…………….) panem benedixit ac fregit et dedit illi, et pariter com(………..)
  1. illa igitur hora (……………) iudex a supradicta miseria et iam nu(…………………) convivio apparuerun videns autem se pre(……………..………..)
  1. <J>orgii esse salva(….) dedit villam suellensem cum terris et silvis, servis (…..)illis et omni suppelletili, ut ipse omnesque sui su(…)ss(……….)
  1. sine lite possiderent coniux (…) eius nomine Sinispella optulit sancto Jeorgio villam Simeri cum omnibus suis pertinentiis et delegavit ei
  1. omnem suam portionem ut post mortem suam ipse omnesque sui successores eam possiderent . C<u>st<a> esti sa miragula ki fegit Deu et sanctu Jor-
  1. gi cun juigi Troodori pro ki lli dedi ad sanctu Jorgi sa billa de Suelli, cun su cantu si pertineda a icussa billa et a issa mulieri donna Nispella
  1. illi dedi sa billa de Simieri. Et icusta<s> billas ancu si llas airit in pag<i> su piscobadu de Barbaria daba senduru biu sanctu Jorgi, sem-
  1. piri illi llas firmu ego et inde lli bullu carta ad Sanctu Jorgi, tenendulli terminis ad su saltu dessa billa de Suelli , ki si cum<enzat> d<a>-
  1. ba su bau de Terra Alba dess’aqua des Passaris, et tenit sa bia de Logu, fisca a issu erriu ki falat daba Funtana noa, et tenit su er<riu> (….)-
  1. bu iossu deretu ad Nuragi descoriadu, et deretu ad su bruncu dessu Mudeglu, parendu ad pischina de Bois, et lebat sa serra dessu <Mude>-
  1. glu implassandullu ad pauli de Mela, deretu a orriina de nonzu Pedru, et junpat erriu deretu ad su masuniu de (..………)
  1. clompit ad su bau d’Aqua salsa, et tenit tudui su erriu ki falat daba bau de Godi kena llu lassari, fisca a issu bau ki (………….……….)
  1. ad Siuni et daba cundi collat treessu margini deretu ad sa corona, parendu ad Siuni (…………………….…………………….)
  1. ad nuragi de (…..)bu et lebat cussa bia ki badi ad Seerri kena lla <lassa>ri et implassat illa a orriina d’Iizu et calat<si> (…………….)<de>-
  1. retu {dere<tu>}< ad baniu> d’Aseni, et calat tudui su flumini (..……………) d’Aseni et clompit ad bau de piscobu, inui si (………………..)
  1. saltu ki ll(.……………) Gontini, aioni miu ad Sanctu <Jorgi> (………………….) dessa billa de Suelli de ki si ‘ndi apat proi sanctu <Jorgi cantu a>-
  1. di dura<ri su mun>du, ki non apat b<al>ias nin juigi, ki pus (……………………) donnigellu, nin peruna personi dessu mundu a isfairillu, ni <a>
  1. minimarillu custu beni ki lli fudi dadu ad sanctu Jorgi in (…………….) illi llu firmu pro honori de Deus, et pro siat mi issi padron<u>
  1. et in icustu mundu et in <s’ateru> et pro s’anima dessu donnu padri miu su marchesu de Massa juigi Salusi de Lacon et dess<a> donna <ma>ma
  1. mia cuntissa Adalasia, et pro amantia de donnu Troodori su piscobu miu de Suelli. Et firmulli ad Sanctu Jorgi su saltu (..……..)
  1. ki si segat daba guturu des Nugis, deretu ad cucuru de Forru de mont(..)riu, et calat deretu ad sa ienna de sas teson<is> (…….………..)
  1. per bia deretu ad su mulumentu de Cipari Carsada, et collat deretu ad s<u ar>cu de sa ienna de Rugi, et benit deretu ad s’arb<uri> (……………………..)
  1. Jorgi de su bakellu suu, ki fissit in terra candu terminaat custu saltu sanctu Jorgi cun sus maioralis, et fegitsi arburi sinbilianti d(.……) 
  1. collat deretu ad bruncu de Saltu pikinnu, et essit deretu ad su bruncu de Riu de paboru, et calat deretu ad su planu de nonzu Gulpis, et c<a>-
  1. lat derectu ad Padru de Tiricu, et lebat su erriu de guturu d’Esquilla <et cal>at su erriu dessa coa iossu de funtana (………..)bat sa bia de (…)- 
  1. oris de Porru, tudui su erriu de Cortis de bituru, deretu ad Gi(..)li inter <s>altus et essit ad su erriu d’aqua de Go(…………), et calat su <er>-
  1. riu de Mandara, deretu a iscla de s’Ortiada, et calat deretu a Ariola Mella, <et> torrat deretu ad su guturu des Nugis (………………………..)
  1. ki si ‘ndi appat p<ro>i Sanctu Jorgi cantu adi durari su mundu. (…………) <a>nte ki lli firmu ad Sanctu Jorgi (……….……………)
  1. narat ista carta, donnu Riccu su archipiscobu <m>iu (………………), donnu Mariani su piscobu miu de (………………………………..)
  1. (…) miu <de> su monti d’Aqua Friida, et Comida <Dezo>ri de Ienoni et Johanni de Serra Daluda, et Comida d<e> (………………). <Et sunt>
  1. destimonius Barisoni de Serra Passagi, et Comida de Serra de Frailis, et Mariani Dezori Orlan<du. Et est facta custa carta>
  1. anno dominice incarnationis MCCXV <in me>nse Junio, habendumilla ego sa curadoria de Ca<mpidanu pro logusal>-
  1. Et ki ll’aet devertere appat anat<hema, daba Pater et Filiu et Spiritu Sancto>, daba XII apostolos et IIII evangelistas, <daba XVI prophetas
  1. et> XIIII s<eniores, daba> CCCXVIII patres sanctos, et sortem habeat cum Juda proditore in inferno inferiori. Amen (……).

***

1. boluntade] S bolintade. 2. <parti de > Kalaris, f<azzulli>] S parti de Kalaris, fazzulli.    insendur<u> (…)] S insenduru biu.    3. (..) <pisco>bu de (………………….)] S et piscobu de Barbaria, pro miragula ki fegit.     juigi] S iuigi.
3/4. (………)/(………………………………)] S ki llu iscapedi Deus ad iuigi per sanctu Jorgi. Et issa pestilentia de.       4/5. (………..)  /  <i>n sa legen<da> (………………………………………………) ] S ind’esti scritu in sa legenda dessa bida de sanctu Jorgi: “Preterea supradictus.  ( S. corregge “ind’esti”; in apparato: in dosti, Perg.)     5. Iude<x>] Iudex, S;cum (….)] S cum hora.
6. pr(..)dii] S prandii.
6/7. (…………………………………….) ferculis (………………) omnes cibi  scarabeis atque scabronibus (..) varii operieba(…….)/dibus] S sive cenae prepararetur sibi mensa, referta multis ciborum ferculis, statim omnes cibi scarabeis atque scabronibus et variis operiebantur sordibus.      7. cum (…………………………………)] S cumque tantum crevisset hec persecutio, ut iam non.       7/8. sa(..)b(..)/ (…….) consil(……………………………………)] S salubri reperto consilio, venit ad servum Dei Jeorgium, et retulit ei miseriam qua cotidie.      8/9. precib<us>/ (……)re dig(……………………………….) exitio (…………………..] S precibus et lacrimis, ut sibi subvenire dignaretur, et suis cum precibus a presenti liberaret exitio. Quod cum audisset.
9/10. pr(..)/dium] S prandium.
10. cum (……………………….) precepit illum discum(…………..)] S Cumque ventum esset, ad mensam precepit illum discumbere, accipiensque. com( ………..)] S comederunt. Ex. ( S. annota in apparato: “commederunt”  Perg.)      11. (………….)] S liberatus est.       nu(………….)] S nulle sordes in eius.     pre(……………)] S precibus et meritis beati.       12. <J>eorgii esse salva(…)] S Jeorgii esse salvatum.    (……)illis] S et ancillis.    su(…)ss(….)] S successores eam.      13. (…)] S vero.
14. C<u>st<a>] S Custa. 15. juigi] S iuigi.    16. icusta<s>] S icustas.     pag<i>] S pagi.
17/18. cum<enzat> d<a>/ba] S cumenzat daba.        18/19. er<riu> (….)/bu iossu] S erriu ad cabu jossu.         19/20. <mude>glu] S mudeglu.       20. junpat] S iunpat.       (……………..)] S Jorgi Muria, et.       21. (………………………)] S junpat daba Suelli. ( S. annota in apparato “junpant” Perg.).   22. ( …………………………………..)] S [et clompit a sa bia et tenit tudui sa bia deretu]. ( S. annota in apparato « erosione della pergamena, sembra, causata da un acido, supplita con le copie B e D).
23. de (…..)bu] S de piscobu. <lassa>ri] S lassari.
23/24. calat<si>(…….…….)<de>/retu {dere<tu >}<ad baniu>] S calatsi ad su flumini deretu deretu ad baniu.       24. (……………)] S deretu ad concas.     (……………..)] S ingenzat s’ateru.
25. ll(………..)] S lloi dedi Juigi. <Jorgi> (………)] S Jorgi. Et illu esti su.
25/26. <Jorgi cantu a>/di dura<ri su mun>du] S Jorgi cantu adi duraru su mundu.      26. juigi ki pus (…………….)] S  Iuigi ki pus me ad esse, nin.    b<al>ias] bias,  S bias. (integro b<al>ias sulla base lezioni nei passi simili).     <a>] S a.
27. (………………) illi llu] S bida sua. Et ego illi llu.    padron<u>]  S padronu.       28. <s’ateru>] S s’ateru.     dess<a> donna <ma>ma] S dessa donna mama.
29. (…………)] S [de Calcaria]. (S. annota in apparato “Calcarlla”, C ).
30. Mont(..)riu] S munturiu. ( S. annota in apparato “Montarriu” C ). ienna] S jenna.    teson<is> (……………)]  S  [inter montis, et essit].      31. s<u ar>cu de sa ienna] S su arcu de sa jenna.     s’arb<uri>(.…………)] S s’arbur[i ki tennit sanctu]
32. simbilianti d(………..)] S sinbilianti d’iligi ;et.
33/34. c<a>/lat derectu] S calat deretu.      34.<et cal>at] S et calat. iossu] S jossu.       34/35.(………..)bat sa bia de (…)/oris ] S longa et lebat sa bia de mooris.
35. Gi(..)li inter <s>altus] S Gidili inter saltus.      35/36. Go(…………), et calat su <er>/riu] S Gosti Mikina; et calat su erriu.       36. Mella, <et>] S Mela et.        (……………….)] S daundi si et ingenzat.
37. <pro>i] S proi. (………..) <a>nte] S Istimonius ante. (……………………….)] S de Suelli, et de totu cantu.         38. <m>iu (………………….)] S miu de Pluminus.      38/39. (…………………)/(…) miu <de>]  S Zulkis, prebiteru [ Johanni Spina capel]anu miu de.          39. <Dezo>ri de Ienoni] S Dezori de Jenoni.        d<e> (………………). <Et sunt>] S de [ Serrabura portus. Et sunt].
40. Orlan<du. Et est facta custa carta>] S [Et est fata custa carta].          41. <in me>nse] S in mense.       41/42. Ca<mpidanu pro logu sal>/badori] S Campidanu pro logu salbadori.      42. anat<ema, daba pater et filiu et spiritu sancto>] S daba pater et filiu et spiritu sancto.      42/43. <daba  XVI prophetas/ et> XIIII. s<eniores daba>] S daba [ XVI prophetas] et XXIIII seniores, daba.     43. Amen (……).] S Amen et fiat.