Antonio Canopolo, arcivescovo metropolitano di Arborea, vescovo di Santa Giusta, fa ampia ed irretrattabile donazione al suo nipote Martino Suzzarello della Villa, terre, boschi, acque, ecc. ecc. di Putifigari, con giusrisdizione civile e criminale, mero e misto impero sugli abitanti della Villa medesima, e col vincolo di perpetuo fidecommesso.

(1610. – 25 febbraio).

Dall’Atto originale ed autentico posseduto dall’Autore del presente CODICE DIPLOMATICO.

In Dei nomine. Amen. Noverint universi. Quod nos don Antonius Canopolo Dei et Appostolicae Sedis gratia Archiepiscopus Metropolitanus Arborensis et Episcopus Sanctae Justae de Consilio suae Maiestatis ob amorem, quem erga vos Martinum Suzzarello et Campo nepotem nostrum gerimus, et propter multa grata, et acceptabilia servitia habuimus a Mariangela Suzzarello, et Campo matre vestra, et nepote nostra, et in futurum a vobis habere speramus; non vi, dolo, metu, errore lapsi, neca liqua sinistra maquinatione circumventi, sed bono animo, spontaneaque voluntate donandi, et aliis de causis animum nostrum moventibus, quibus tanquam justis annuentes gratis, et ex nostra certa scientia donamus, et ex causa hujusmodi donationis concedimus vobis dicto Martino Suzzarello, et Campo nepoti nostro absenti, Notario pro vobis et aliis quarum interest, intererit, aut interesse poterit praesenti, acceptanti, et legitime stipulanti; tamquam publicae et autenticae personae, donatione, quae dicitur inter vivos pura, perfecta, simplici et irrevocabili totam illam villam de Putifigari cum vinea in illius terretorio nec non etiam saltum vulgariter dictum desu incantu cum omnibus juribus et pertinentiis suis, sitam dictam villam in praesenti capite Saxaris et Logudorii, cum illius, et cujuslibet ipsius dominio, terminis, ac terretoriis, vassallis, et habitatoribus, ac et cum omnibus ejusdem, et cujuslibet ipsius domibus, diructis et erectis, fortalitiis, fortitudinibus, et aliis quibuscumque edifitiis in ipsa constructis, et construendis, nec non cum omnibus, et singulis ipsius campis, terris, honoribus ac possessionibus, cultis, et heremis, mansis, mansioneriis, hortis, pratis, pascuis, pasturis devetis, nemoribus, garrigiis, montibus, ruppibus, vallibus, planis, fluminibus, torrentibus, aquis, aquaeductibus, piscationibus, aucupationibus, venationibus, tenedonibus, terminis, ac pertinentiis universis ejusdem quovis nomine, sive vocabulo nuncupatis, ac etiam cum dominicaturis, censibus, agrariis, tasquis, maquitiis, donis, sive donativis in futurum faciendis; angariis, perangariis, fructibus, et emolumentis, atque expletorum partibus; ac etiam redditibus in quibuscumque genere, seu specie consistentibus, et quocumque nomine sive vocabulo nuncupatis; tum etiam cum omnibus, et singulis adempriviis, servitiis, servitutibus, rusticis, et urbanis, realibus, et personalibus, coatitiis et gratuitis, fortuitis, et infortuitis, donativis, et exactionibus in futurum faciendis, atque juribus universis villae praedictae; nec non cum omnimoda jurisdictione civili, et criminali, alta, baxa, sive suprema et infima; meroque et mixto imperio, ac modica cohertione, atque omnis gladii potestate, et exercitio ejusdem, ac cum compositionibus, et punitionibus hominum, et mulierum ejusdem, atque omni alia, et quamcunque jurisdictione, cujuscumque generis, seu speciei existat, tum etiam cum homagiis vassallorum, et habitatorum praedictae villae, quam cum dicta vinea, et saltu Martinus Suzzarello avus vester nobis vendidit praetio quindecim mille librarum solvendarum hoc modo; scilicet quod penes apudque nos rettinuimuis tres mille libras pro totidem quas nos dicto Martino Suzzarello gratiose mutuum dedimus et reliquas duodecim mille libras promisimus solvere in duobus annis; prout latius continetur instrumento acto penes notarium infrascriptum sub die vigesimo praesentis, et currentis mensis; cui nos refferimus et relatio habeatur; quasquidem duodecim mille libras sitis vos dictus donatarius obligatus solvere dicto Martino Suzzarello avo vestro modo in dicto venditionis instrumento expresso; tantumodo quia de aliis tribus mille libris per nos rettentis facimus etiam, vobis dicto Martino Suzzarello donationem, puram, perfectam, simplicem, et irrevocabilem dictam inter vivos; quiquidem Martinus Suzzarello avus vester volumus, ut sit vitta sua naturali durante generalis administrator, et rector dictae villae; nec non usufructuarius ejusdem villae, vineae, et saltus, et post obitum suum dictus ususfrutus extinguatur, et proprietati consolidetur, et applicetur vobis dicto Martino Suzzarello donationem, puram, perfectam, simplicem, et irrevocabilem dictam inter vivos; quiquidem Martinus Suzzarello avus vester volumus, ut sit vitta sua naturali durante generalis administrator, et rector dictae villae; nec non usufructuarius ejusdem villae, vineae, et saltus, et post obitum suum dictus ususfrutus extinguatur, et proprietati consolidetur, et applicetur vobis dicto ordinario, cum hoc tamen pacto vinculo, et conditione quod dicta villa, et saltus desu incantu remaneant subjecti perpetuo vinculo fidei comissi, et quod de eis non possitis disponere in vitta nec in morte, nisi in filios vestros masculos legitimos et legitimo matrimonio procreatos, de uno in alium, servato semper ordine primae geniturae, adeo, ut dictus, villa, et saltus cum omnibus suis pertinentiis integri, et sine aliqua detractione sint subjecti perpetuo vinculo fidei comissi filiis, et descendentibus masculis vestris dicti donatarii, et in deffectu filiorum masculorum, et eorum descendentium succedant filiae feminae vestri dicti Martini, et earum descendentes, servato semper ordine primae geniturae et majoratus; et si casus acciderit, quod Deus advertat, quod futuris temporibus vos dictus Martinus, sive descendentes vestri decederent sine filiis praedictis, et sic quod extingueretur linea vestra, quod in dictis villa, et saltu, et juribus, et pertinentiis suis succedant, absque aliqua detractione illa loca pia per nos nominanda in testamento, in vitta, aut in aliqua ordinatione pro ut nobis placuerit, et benevisum fuerit (1). Hanc autem donationem cum pactis, vinculis, et conditionibus supradictis, et non sine eis, facimus sicut melius dici, et intelligi potest ad vestri, et vestrorum salvamentum; bonum, et sincerum intelletum, atque comodum; extrahentes supradicta, quae vobis donamus, de jure dominio, proprietate, et posse nostro cum dictis pactis vinculo, et conditionibus supradictis; eademque iin vestri vestrorumque jus dominium proprietatem, et posse mittimus et transferimus irrevocabiliter pleno jure ad habendum, tenendum omnique tempore pacifice, et perpetuo possidendum; omnemque vestram et vestrorum voluntatem inde libere faciendum, sine contraditione, et impedimento nostri et nostrorum et alterius cujuscumque judicis, seu personae, praedictis pactis, vinculis, et conditionibus supradictis semper salvis remanentibus, et non sine eis, promittentes vobis, seu vestris, aut cui volveritis et volverint loco vestri possessionem corporalem, realem, et actualem seu quasi praedictorum, quae vobis, et vestris donamus; dantes, et concedentes vobis, et eis plenam, et liberam facultatem, et potestatem, ut possitis vos, et vestri; vestra, et eorum propria auctoritate, alia licentia a nobis, nec nostris, nec alterius cujuscumque personae, curiae, seu judicis minime expectatis, seu requisitis eam apprehendere, et apprehensam penes vos, et eos licitte rettinere. Hos enim interim donec, et quousque possessionem ipsam vobis, vel eis tradiderimus, vel vos eam apprehenderitis (ut est dictum) fatemur et constituimus nos et nostros pro vobis, et vestris vestroque, et ipsorum praecario nomine tenere, et possidere, seu quasi, scientes illud de jure possidere cujus nomine possidetur, volentes quod vigore horum verborum, et ex juris dispositione, atque legis ministerio possessio ipsa in vos, et vestros pro vere tradita et translatta sit et penitus habeatur, et valeat tantum quantum si per nos vobis, et vestris traditta extitisset realiter, corporaliter, et de facto. Preterea ex causa huiusmodi venditionis, pro ut melius de jure vel alias valere, et tenere potest, seu potterit; damus cedimus, et mandamus vobis dicto donatario, et vestris in his successoribus perpetuo jam dicta jura, omnesque actiones, reales, personales, mixtas, utiles et directas, ordinarias, et extra ordinarias, et alias quascumque nobis, et nostris compettentia et compettentes; compettereque debentia, et debentes in praedictis, quae vobis, et vestris donamus et contra quascunque personas, et res ratione, et occasione eorundem, quibus juribus, et actionibus praedictis possitis vos et vestri in his successore suti, et experiri agendo; scilicet respondendo, excipiendo, proponendo, replicando, triplicando, et ultra omnia alia, et singula faciendo, et libere exercendo in juditio et extra juditium quaecumque et quemadmodum nos facere potteramus ante praesentem donationem, juriumque, et actionum cessionem, seu ea non facta possemus, et nostri possent nunc vel etiam postea quandocunque. Nos enim facimus, et constituimus vos, et vestros in his dominos, et procuratores ut in rem vestram propriam ad faciendum inde vestrae libitum voluntatis. Promittentes hujusmodi donationem, et omnia, et singula in ea contenta cum dictis pactis, vinculo, et conditionibus supradictis, et non sine eis, semper, et perpetuo habere ratam gratam validam, atque firmam; et ullo unquam tempore revocare ratione ingratitudinis, inopiae, offensae, paupertatis, ingressus religionis, nec alterius cujuscumque causae, seu rationis. Immo renuntiamus cuicumque legi, sive juri dicenti praedictam donationem posse revocari rationibus supradictis, et omnibus legibus positis in titulo de revocandis donationibus, quae hic pro insertis, et renuntiatis haberi volumus, et quae dictae, donationi nostrae officere, et nocere possint. Et generaliter renuntiamus omnibus legibus, usibus, capitulis, ordinationibus, pragmaticis, rationibus, et consuetudinibus contra praemissa vel aliquod praemissorum venientibus,vel venire valentibus, vel quibus contra facere, vel venire possimus, aut in aliquo nos juvare, tueri, sive deffendere quovismodo, nunc vel in futurum; quae omnia hic haberi volumus pro expressis, et insertis; ac si in praesenti instrumento continerentur expresse, et ex causa praedictae donationis validitatis signanter renuntiamus cum juramento prestito imposse notarii infrascripti legi dicenti donationem non valere, sine judicis insinuatione, quando ipsa summam a jure taxatam excedit; ad cautellamque volumus, et ex hac nostra donatione tot partiales donationes fiant quae opus sint; ut praedicta insinuationis lex in ea locum non habeat. Insuper volumus, ut insinuationis deffectus, si aliquis esse posset. Juramentum a nobis infra debitam juris formam prestandum suppleat; et si placuerit vobis dicto donatario dictam donationem insinuare possitis eam ad solam exhibitionem praesentis instrumenti insinuare facere a quocumque magistratu, et judice, et absque ulla nostra licentia. Et demum legi sive juri dicenti generalem renuntiationem non valere, nisi praecesserit specialis, specifica, et expressa. Et ut praedicta omnia et singula majori gaudeant firmitate, non vi, nec dolo, sed sponte juramus in animam nostram ad dominum Deum, et ejus sancta quatuor Evangelia manibus nostris corporaliter tacta; praedicta omnia, et singula attendere complere, tenere, et inviolabiliter observare, et in nullo contra facere, vel venire jure aliquo, cauusa, vel etiam ratione. Haec igitur omnia, et singula, quae et prout dicta sunt supra, facimus, paciscimur, convenimus, et promittimus, vobis dicto donatario, et vestris in his successoribus nec non notario infrascripto, tanquam publicae, et autenticae personae pro vobis, et aliis etiam omnibus, et singulis, quarum interest, intererit, aut interesse potterit recipienti, paciscenti, ac etiam legittimae stipulanti. Actum est hoc Saxaris, die vigesimo quinto mensis februarii anno a nativitate Christi millesimo sexcentesimo decimo. Signum nostrum dicti donatoris, qui praedicta laudamus, concedimus, firmamus, et ut supra juramus. Ad haec notarius infrascriptus praesens acceptat donationem pro dicto donatario.

Testes huius rei sunt doctor Antonius Martis canonicus arborensis, et Jacobus de Livesi I. V. D. Saxarensis.

Signum meum Gavini Nuseo, et longo Civis Saxaritanis. Auctoribus Appostolica ubique, Regia vero per hoc omne praesens Sardiniae Regnum publici notarii, qui praemissis alieno calamo scriptis, quibus interfui et rogatus clausi. Constat in fol. P.°, pag. 2, in linea XIIY, de titulato uni legitur mille libras, et in fol. 2.°, pag. 2, de addito ubi legitur tantum quantum etc.

(1) Questo caso non si verificò, poichè il feudo, per via di maritaggi, passò nella famiglia dei Pilo-Boyl, attuali marchesi di Putifigari.