Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Secolo XVI – XXII

Nomina di un console transmarino per la città di Alghero in Sardegna, fatta dai consoli della città di Barcellona nella persona di Onofrio Frau.

(1549. – 8 gennaio).
Dal Capmany, Memor. hist. sobre la marina, comercio y artes de Barcelona, Colecion Diplom., tom. II, pag. 354 e seg., n.° CCXXXVIII.

In Dei Nomine Noverint universi: Quod nos Johannes Michaëll de Bellafilla, Franciscus Grau, Joannes Joachim de Rochacrespa, Franciscus Cornelles, et Jacobus Terrè Consiliarii anno praesenti, et Consilium ordinarium civitatis Barchinonae die subscripto celebratum, Universitatis ejusdem more solito facientes et repraesentantes. Quia vacat officium Consulatus Cathalanorum civitatis Alguerii Regni Sardiniae per obitum magnifici Hieronymi Dalmau quondam, utriusque juris doctoris ipsius consulatus ultimi possessoris, vos magnificus Onofrius Pau civis dictae civitatis Barchinonae, ad officium obtinendum sorte electus et seu extractus fuistis a bursa ad id dedicata juxta seriem et tenorem perpetui privilegii per Serenissimum et Catholicum Dominum Ferdinandum hujus nominis secundum, immortalis memoriae Regem Aragonum et Comitem Barchinonae, eidem civitati super illius regimine dudum concessi: Idcirco confidentes ad plenum de fide, industria, animi probitate, et legalitate vestri dicti magnifici Onofrii Pau, quem honorem et servitium Sacrae Caesareae et Catholicae Majestatis Domini nostri Regis, bonumque et commodum suae reipublicae admodum zelare cognovimus; tenore praesentis chartae nostrae seu publici instrumenti ubique firmiter valituri, agentes haec auctoritate privilegiorum per retro Reges Aragonum memoriae celebris dictae civitati indultorum, et per Caesaream Majestatem dicti Domini Regis confirmatorum, quorum unum ad cautelam inferius inseretur (1), vos dictum magnificum Onofrium Pau in Consulem Cathalanorum in dicta civitate Alguerii Regni Sardiniae, terminisque, territoriis, et districtibus ejusdem civitatis Alguerii, tam videlicet mercatorum, patronorum, lignorum et navigiorum ac marinariorum, quam aliorum quorumcumque de regnis, terris, insulis, et dominationibus dicti Domini nostri Regis ad dictam civitatem Alguerii, terminos, territoria, et districtus navigantium, euntium, transfetantium, declinantium, residentium seu moram trahentium tam in terra quam in maribus dictae civitatis Alguerii et locorum sui districtus, et omnium ipsorum mercium, bonorum, et rerum, eligimus, ponimus, constituimus, creamus, et deputamus.

Dantes et concedentes, ac commitentes, auctoritate qua supra, vobis dicto magnifico Onofrio Pau, quod vos et non alius in dicta civitate Alguerii, terminis, territoriis, et districtibus ejusdem sitis Consul Cathalanorum et aliorum naturalium, vassallorum, et subditorum dicti Domini nostri Regis ibidem existentium, confluentium, navigantium, euntium, morantium, seu residentiam quomodocumque et qualitercumque facientium; et ibidem per vos aut Locumtenentem seu Locumtenentes aut substitutos a vobis, quem vel quos semel et pluries eligere, substituere, creare, deputare, et ponere, ac totiens quotiens volueritis mutare, variare, et revocare possitis, et valeatis pro vestro libito voluntatis, praesideatis eis omnibus, et super eorum causis et negotiis; ac tamquam eorum Consul audiatis, judicetis, dirigatis, et definiatis omnes, et quascumque quaestiones, causas, negotia, et res eorum, ipsique teneantur in posse vestro, seu dictorum Locumtenentium vel substitutorum vestrorum firmare et respondere, vobisque et ipsis in omnibus, et per omnia obedire: vosque dictus magnificus Onofrius Pau Consul, et ipsi Locumtenentes aut substituti vestri decidatis, judicetis, terminetis, provideatis, ordinetis, et potestatem habeatis super eos, navigia, res, merces, mercimonia, causas, et negotia ipsorum tam in terra quam in maribus dictae civitatis Alguerii, terminorum, territoriorum, et districtuum ejusdem prout ad ipsum Consulatus officium spectat, ad honorem, fidelitatem, et servitium Caesareae, Regiaeque Majestatis praedictae, utilitatemque et bonum statum mercatorum, patronorum et navigiorum, euntium, declinantium transfetantium, morantium et residentium Cathalanorum, et aliorum subditorum Domini nostri Regis praedictorum, sic et prout ipsum Consulatus officium per alios Consules melius et plenius regi et exerceri hactenus consuetum est. Nos enim ex parte Caesareae Majestatis praefati Domini nostri Regis, et auctoritate qua supra, omnes et singulos Cathalanos et alios naturales vassallos et subditos suae Caesareae Regiaeque Majestatis ad dictam civitatem Alguerii, terminos, territoria, et districtus ejusdem navigantes, seu applicantes, aut in eis mercantes, negotiantes, residentes, seu morantes, tenore praesentis publici instrumenti, vocem epistolae in se gerentis in hac parte, requirimus, eisque injungimus quatenus vos dictum magnificum Onofrium Pau, et Locumtenentes seu substitutos a vobis, pro eorum Consule habeant, teneant, honorificent, atque tractent, et ad vos, seu Locumtenentes seu substitutos vestros, tamquam ad eorum Consulem in dicta civitate Alguerii, terminis, territoriis, et districtibus ejusdem recurrant, vobisque nihilominus in eis pareant et obediant, ac satisfaciant et respondeant de omnibus juribus et emolumentis vobis ut Consuli praedicto pertinentibus, et spectantibus, et prout, ac quemadmodum aliis Consulibus in dicta civitate Alguerii, terminis, territoriis, et districtibus ejusdem parere, obedire, ac respondere, et satisfacere consueverunt.

Electionem vero, constitutionem, creationem, et deputationem hujusmodi durare et valere, ac vim obtinere volumus quamdiu de nostri dictorum Consiliariorum, et nostrorum in officio Consiliariae hujusmodi successorum, ac Consilii dictae civitatis processerit beneplacito voluntatis et non ultra. Tenor vero dicti regii, privilegii etc. (2).

In quorum omnium, et singulorum fidem, et testimonium praemissorum, praesens publicum instrumentum, sigillo Consilii hujus civitatis munitum, vobis fieri et tradi volumus per Notarium et Scribam infrascriptum. Actum est hoc Barchinonae die octavo mensis Januarii, anno a Nativitate Domini millesimo quingentesimo quadragesimo nono.

Signa Joannis Michaëlis de Bellafilla, Francisci Grau, Joannis Joachimi de Rocacrespa, et Jacobi Terrè Consiliariorum et Consilii praedictorum, qui haec laudamus, concedimus, et firmamus. – Testes hujus rei sunt Bartholomaeus Negrell, et Antiocus Mascarò, Virgarii dictorum Dominorum Consiliariorum (3).

(1) Non si trova poi inserito in detta patente veruno di detti privilegi. I medesimi però esistevano realmente, ed il più antico era quello spedito a favore della città di Barcellona dal re di Aragona Don Giacomo I da Tarragona VIII idus Augusti del 1268, confermato poi dai suoi successori. Del quale privilegio del suddetto re Don Giacomo si fa menzione nell’altro privilegio di Carlo I imperatore di Germania e re dei Romani in data 10 dicembre 1519, col quale fa inoltre facoltà ai consoli transmarini nominati dalla città di Barcellona di eleggersi, in caso di bisogno e da se stessi, i loro luogotenenti o sostituiti (Vice-Consoli). Quest’ultimo privilegio di Carlo I imperatore è riportato dallo stesso Capmany, loc. sup. cit., pag. 339, n.° CCXXXIII.
(2) Qui era inserito per extensum il privilegio del 1268 del re Don Giacomo di Aragona.
(3) Poichè si è qui riportata la patente di nomina del console di Alghero nel 1549, non sarà inopportuno registrare brevemente in questo stesso luogo i nomi e le elezioni di parecchi consoli peri Catalani nei porti di Sardegna, a cominciare da tempo assai prossimo alla conquista dell’isola fatta dall’infante Don Alfonso di Aragona, cioè dal principio del secolo XIV, e di notare insieme alcune altre memorie relative al commercio degli Aragonesi nell’isola. E cominciando dai consoli, nell’anno
Console in Sassari Guglielmo Oliver. – Ved. Capmany, Op. cit. Colec. Dipl., Tom. II, pag. 58. – Però poi lo stesso Capmany (loc. cit. pag. 66), con la scorta del Registro della città di Barcellona ordinato da Stefano Bruniquer, al titolo De Consulibus ultramarinis, nota all’anno

1325. lo stesso Guglielmo Oliver come console in Cagliari. E veramente questo Guglielmo Oliver è nominato come Console in Sardegna in una lettera che la Città di Barcellona diresse nel 18 gennaio 1325 all’ammiraglio Francesco Carroz, la quale fu pubblicata dallo stesso autore Op. e loc. cit., pag. 87 e 88, n.° L.

1325. 8 settembre, fu eletto un console per Sardegna (fue eligido Consul en Cerdeña); ma non vi è registrato il suo nome. (Ved. Capmany, Op. e loc. cit., pag. 66).

1410, 10 aprile. Console in Cagliari Giacomo Xaich. Dal Registro Bruniquer di Barcellona. Capmany, Op. e loc. cit., pag. 59.

1412, 1 luglio. Console in Oristano Giorgio Lochi. – Dal Registro Bruniquer di Barcellona. Capmany, Op. e loc. cit., pag. 59.

1416, 1 febbraio. Console in Sassari Antonio de Moroni cittadino sassarese (Consulatus Catalanorum Civitatis Saceri Regni Sardiniae factus Magnifico Antonio de Moroni, Civi ejusdem Civitatis. Die 1 mensis Februarii. An. Nat. Dni 1416). – Registro Bruniquer press. Capmany, Op. e loc. cit., pag. 59.

1417, 31 marzo. Console in Alghero Antonio Sunner: (Consulatus Catalanorum Civitatis Alguerii factus Honorabili Antonio Sunner. Die 31 Martii. An. Nat. Dni 1417). – Registro Bruniquer presso il Capmany, Op. e loc. cit., pag. 59 e 60. Poi da un altro Libro della Città di Barcellona, intitolato Liber antiquus notularum de tempore Bernardi Splugues Scribae majoris domus Civitatis et Honorabilis Consilii ipsius, ab anno 1425 usque ad annum 1433, si ha il nome de console seguente:

1432, 22 novembre. Console in Alghero Giacopo Font de Borrell. – Capmany, Op. e loc. cit., pag. 61. – Nell’altro Libro intitolato De consulibus ultramarinis, ab anno 1483 usque ad ann. 1564 della stessa città di Barcellona si ha un numero abbastanza discreto di detti consoli, cioè:

1512, 24 novembre. – Console in Cagliari Francesco Martini. – Dal Lib. sudd. Presso Capmany, Op. e loc. cit., pag. 64.

1513, 7 luglio. Console in Alghero Michele Ferrer cittadino di Barcellona. – Dal Lib. sudd. presso il Capmany, Op. e loc. cit., pag. 64.

1516, 8 ottobre. Console in Alghero Girolamo Dalmau professore di dritto, cittadino di Barcellona (il predecessore del seguente console Onofrio Pau). – Dal Lib. sudd. press. Capmany, Op. e loc. cit., pag. 64 e 65.

1549, 8 gennaio. Console in Alghero Onofrio Pau (al quale appunto fu spedita questa patente che pubblichiamo). – Lib. sudd. press. Capmany, Op. e loc. cit., pag. 65.

1564, 22 febbraio. Console in Cagliari Galzerando de Iunyént, cittadino di Barcellona. – Lib. sudd. press. Capmany, Op. e loc. cit., pag. 66.

1585, 28 febbraio. Console in Cagliari Francesco Calza.

1585, 28 febbraio. Console in Alghero Giovanni Canelles. – Lib. sudd. press. Capmany, Op. e loc. cit., pag. 66.

Finalmente dal regolamento fatto dai Consoli della Loggia di Barcellona nel 2 giugno 1251 e riformato nel 24 novembre 1372, si ricava la seguente notizia riguardo ai noleggi delle navi che soleano andare a Sardegna per motivo di mercatura: «Per los fletes que se dieren al patròn de nave para el viage de ultramar… siendo el viage para Cerdeña, percibirà por cada cien salmas, de las que exceda de las doscientas, X sueldos de corretage por cada centenar de salmas: cuyos derechos pagara el dueño del cargamento, que lo torna a su riesgo, mas no el prestador. Per si la nave fuere menor de 200 salmas, pagarà por cada ciento VI sueldos el que recibe el flete, y no el mercader». Capmany, Op. cit. in Apendice, Tom. II, pag. 79.

E dal Libro del Consolato di Barcellona, ch’ebbe già tanta autrità nei negozi marittimi e fu poi pubblicato per la prima volta con le stampe di Sebastiano de Cormelles in detta città nel 1592 (Vol. uno in fol.), si ricava che nel 6 giugno 1584 la LOGGIA dei Consoli avea ordinato doversi prestar cauzione da chiunque caricasse merci pe’ porti di Cagliari e di Alghero in Sardegna pel pagamento dei dritti dovuti ai consoli catalani colà residenti. Tale Ordinazione fu rinnovata con pubbliche gride nel 28 febbraio 1589, e riportiamo qui il testo della medesima, quale si legge in detto Libro del Consolato (Llibre de Consolat dels fets maritims, etc.) al fogl. 128.

Die martiis XXVIIJ Mensis Februarii, Anno M. D. LXXXVIIIJ.

«Lo present Consell de trenta y sis ajustat y congregat dins la instantia del Consell de trenta de les cases del honor. Consell, enteses les propositions per los Magnifichs Consellers fetes, feren les deliberations y conclusions seguents. – E primerament quant a la supplicacio en dit Consell presentada per mossen Francesch Calsa, y Joan Canyelles Consols del Alguer y Caller, contenint en effecte que fos provehit y ordenat que fossen fetes semblantes crides, les quals foren fetes en lany M. D. LXXXIIIJ, a sis de Juny prohibint que nigu puga carregar robes per a dites parts, que no preste cautiò primer que pagaran als Consols ultra marins lo dret que los dits Consols acostuman de rebre de las robas que arriban, y se venen alli segons en dita suplicacio se conten. Lo dit Consell feu deliberacio y conclusio que sien fetes y publicades semblants crides quals foren publicades a sis de Juny M. D. LXXXIIIJ, manant que presten cautio ans de carregar mercaderies algunes que pagaran lo dret als Consols ultra marins, les quals hagan de prestar conforme foren prestades per a Palerm y Messina».