Replica fatta a nome di Don Pietro di Altarriba e Arborea (1) nelle Corti celebrate in Monzone dall’Imperatore Carlo V, per dimostrare che gli spettano di dritto il marchesato di Oristano e il contado di Goceano, già confiscato a danno di Leonardo Alagon, ed applicato alla Corona dei Sovrani aragonesi.

(1534. – 15 e 17 giugno).
Dagli Archivi di Barcellona, Processo del Greuge, que propuso Don Pedro de Alterriba y Arborea en las Cortes de Monzon, celebradas antes el Señor Emperador Carlos V.

Et Petrus Sobrino Notarius, ut Procurator praedictus, stans, et perseverans in omnibus, et singulis per eum desuper, et ejus partem dictis, petitis, propositis, exceptis, allegatis, et fieri requisitis, et contradicens quibusvis ab adverso nimius debite dictis, propositis, exceptis, allegatis, et fieri requisitis; quae quatenus in facto consistunt, et contra partem adversam faciunt, aut facere possunt, reverenter loquendo, minime fuerunt, nec sunt vera, et quatenus de foro, seu justitia procedere dicuntur, illa minime procedunt, nec in causa praesenti vendicant sibi locum, et attestando omnes, et singulas confessiones, tam tacitas, quam expressas ex adverso factas, et fiendas, si, et in quantum faciunt, aut facere possunt pro hac parte, contra partem adversam, et non alias, aliter, nec ultra objiciendo, et contradicendo ex adverso productis, praetensis, et allegatis, et ad enervationem illorum, et ad ostendendum, et demonstrandum vobis dominis Commissariis, quod non sunt fienda, nec fieri debent petita, et fieri requisita pro parte adversa; imo sunt fienda, et fieri debent contenta in petitione hujus partis, illis melioribus via, modo et forma, jure, sive causa, aut alia facere, dicere potest, et debet:

1. Dixit, et proposuit dictus Procurator, quod de contentis in vocata cedula ab adverso oblata, si, et in quantum faciunt, aut facere possunt pro asserta parte adversa, et contra hanc partem non constat; nec constare potest, saltem legitime, nec modis et formis ex adverso pretensis, et negat dictus Procurator narrata, prout narrantur.
2. Tum quia, secundum mores, consuetudines, usus, et constitutiones faeudales Italiae, et Insulae, sive Regni Sardiniae in faeudis, cujuscunque naturae, et qualitatis, nominis, et generis existentibus intra dictam Insulam, sive Regnum Sardiniae, et Italiae, etiam in illis faeudis, quae conceduntur ad propriam naturam faeudi, secundum mores Italiae, et sive sint faeuda antiqua, sive non; foeminae, et descendentes ex foeminis possunt consueverunt, et solent, ac valent succedere, sicut, et masculi, et descendentes ex eis masculi, et successio in dictis faeudis ita transit ad foeminas, et descendentes ex foeminis sicut et ad masclos, et descendentes ex masculis, et tam cognati, quam agnati admittuntur ad dicta faeuda, et ita fuit, erat, et est usitatum, et praticatum, usitatur, et practicatur in tota Italia, et in dictis Regno, sive Insula, et qualibet earum, et hoc ab uno XXXX. LXXX. CL. et ducentis annis continuis, usque nunc, et de praesenti, et a tempore immemoriali, et sic fuit judicatum, et obtentum in judicio contrario, et talis de praedictis fuit, erat, et est vox communis, et fama publica ante hujusmodi litem motam, et post, et de praesenti, in praesenti Regno Aragonum, et in dictis Provinciis, et Regno, et ita Rex noster Carolus confessus fuit, ac de praedictis se jactavit coram plurimis fide dignis personis, et ita fuit dictum, et auditum ab antiquis, et senioribus, qui praedicta viderunt; et sciebant, et pro certo habent inter antiquos, et seniores, qui hodie vivunt, et est eadem consuetudo in Regno Franciae, et in Regno Siciliae, et Principatu Cathaloniae, propter quae, et alias constat, in omnem eventum quod Don Leonardus de Alagon, Avus dicti principalis dicti Procuratoris, et ex eo descendentes, quomodocumque descendant, fuerunt, erant, et sunt capaces ad succedendum in dictis Marchionatu de Oristano et de Gociano, castris, civitatibus, villis, juribus, et pertinentiis illorum.
3. Tum, quia Nobiles Domini Don Antonius, et Don Salvator de Arborea, et de Cubello, Fratres Dominae Benedetae de Arborea, et filii Don Leonardi de Arborea, Marchionis et Comitis de Oristan, et de Gociano, decesserunt, et mortui fuerunt in Regno Sardiniae, sine filiis, nec filiabus descendentibus ex eis, super existentibus, et viventibus sibi Don Leonardo de Alagon, Avo dicti principalis dicti Procuratoris, et nullis aliis relictis, ita propinquioribus, et consanguineis eorumdem, sicut dictus Don Leonardus de Alagon, et mortui fuerunt, jam sunt elapsi septuaginta anni, et ultra, et pro mortuis, dictis tempore, loco, et modis praedictis, fuerunt, erant et sunt habiti, tenti, nominati, et reputati communiter, et ab omnibus de eis, et de praedictis veram notitiam habentibus, et talis de praedictis, fuit, erat et est hujusmodi ante motam litem, post, et de praesenti vox communis, et fama publica, ubi supra, et ita fuit dictum, et auditum ab antiquis, et senioribus, qui praedicta viderunt, et de praedictis veram notitiam habuerunt, et pro certo habetur inter antiquos, et seniores, qui hodie vivunt, ex quibus manifeste resultat, quod si aliquod jus in dictis Marchionatu, et Comitatu pertinuit ad dictum Don Antonium, et Don Salvatorem de Arborea, illud transivit, et pertinuit, pro morte illorum, ad dictum Don Leonardum de Alagon, avum dicti principalis dicti Procuratoris.
4. Tum, quia ante annum millesimum quatuorcentesimum septuagesimum tertium, dictus Don Leonardus de Alagon, avus dicti principalis dicti Procuratoris, per plures annos continuos ante fuit, et erat Marchio et Comes, et verus Dominus, et possessor dictorum Marchionatus, et Comitatus de Oristan, et de Gociano, una cum castellis, civitatibus, villis, locis, vassallis, jurisdictionibus civili, et criminali, mero, mixto imperio, terminis, montibus, juribus, ac pertinentiis suis, et cum fructibus, juribus, redditibus, proventibus, et emolumentis ad dominium, et dominicaturam dictorum Marchionatus, et Comitatus pertinentibus et spectantibus, scientibus, tolerantibus, et approbantibus Serenissimis Dominis Regibus Aragonum, et suarum Majestatum Locumtenentibus Generalibus, Procuratoribus Fiscalibus, et caeteris Officialibus Regiis, et nonnullis aliis, et caeteris quibusvis, et pro tali fuit, et nunc pro tunc est habitus, tentus, nominatus, et reputatas coram, et ab omnibus de praedictis veram notitiam habentibus, et talis de praedictis, fuit, erat, et est, ante hujusmodi litem motam, et post, et de praesenti vox communis, et fama publica, ubi supra, et ita fuit, erat, et est dictum, et auditum ab antiquis, et senioribus qui predicta viderunt, et pro certo habetur inter antiquos, et seniores, qui hodie vivunt.
5. Tum, quia dictus Don Leonardus de Alagon, avus dicti principalis dicti Procuratoris, et sui filii, Don Joannes, et Don Antonius de Alagon, nec aliquis eorum, numquam fuerunt rebelles Regiae Coronae, nec Regibus Aragonum, nec unquam commiserunt aliquam felloniam, nec aliqua crimina, nec delicta, nec aliquod crimen laesae Majestatis, propter quae potuissent privari dictis Comitatu, et Marchionatu. Imo fuerunt semper fideles vassalli, et subditi Regiae Coronae, et Dominis Regibus Aragonum, et numquam ipse, nec aliquis eorum commiserunt, fecerunt, nec perpetrarunt asserta crimina, excessus, et delicta, nec ea, quae narrantur, et continentur in quadam vocata Sententia ab adverso articulata et producta, quae, ut dicitur, lata fuit die quadam mensis octobris, de anno computato a Nativitate Domini millesimo quatuorcentesimo septuagesimo septimo, per Dominum Regem Joannem lata; et ita fuit, erat, et est verum, publicum, et notorium, et fuit dictum, et auditum ab antiquis, et senioribus, qui praedicta viderunt, et de praedictis veram notitiam habuerunt, et pro certo habetur inter antiquos, et seniores, qui hodie vivunt, et talis de praedictis fuit, erat, et est vox communis, et fama publica, ante hujusmodi motam litem, post, et de praesenti ubi supra.
6. Tum, quia per dictum Regem Joannem, sine aliquae causae cognitione, sine aliqua causa, et sine citatione aliqua, dicto Don Leonardo de Alagon, Marchione praedicto, non citato, nec in jure suos audito, fuit privatus de facto, et per potentiam, dictorum Marchionatus, et Comitatus, et sic mala fide, et contra conscientiam, salva sua Excellentia, et debito ei honore, ac curialiter loquendo, dictus Rex Joannes detinuit, et occupavit dictum Marchionatum, et Comitatum; et ita est verum, et ita esse verum, dictus Rex Joannes confessus fuit coram personis fidedignis, et talis de praedictis fuit, erat, et est ante hujusmodi motam litem, post, et de praesenti vox communis, et fama publica, ubi supra, et ita fuit dictum, et auditum ab antiquis, et senioribus qui praedicta viderunt, et audierunt, et pro certo habetur inter antiquos et seniores qui hodie vivunt.
7. Tum quia, immortalis memoriae Dominus Rex Ferdinandus, filius dicti Domini Regis Joannis, etiam salva sui clementia, et debito ei honore, et subjectione, et curialiter loquendo, mala fide, et contra conscientiam detinuit, occupavit, et possedit tempore vitae suae, a tempore mortis dicti Domini Regis Joannis, usque ad tempus ejus mortis, dictum Marchionatum, et Comitatum, et ipse successit in vitio, et violentia, et mala fide dicti Domini Regis, Joannis; et mala fides dicti Domini Regis Joannis non potuit prodesse, immo debuit, et debet nocere dicto Domino Regi Ferdinando, et Caesareae Majestati, et ipse Dominus Rex Ferdinandus habuit notitiam veram, quod contra conscientiam, et sine causa legitima fuerunt dicti Marchionatus, et Comitatus occupati a posse dicti Don Leonardi de Alagon, et quando vino a morir, et antes muchas vezes dijo, que no era en cargo, ni llevava otro escrupulo de consciencia, sino de tener ocupados los dichos Marquesado, y Condado, et etiam dictus Dominus Rex Ferdinandus saepe, et saepius, vivente dicto Domino Rege Joanne, recognovit, quod contra jus, et justitiam dictus dominus Rex Joannes detinebat occupatum dictum Marchionatum, et Comitatum, et scripsit dicto Domino Regi Joanni, supplicando suae Majestati dignaretur dicto Don Leonardo de Alagon, Marchioni praedicto, seu suis filiis restituere praedictum Marchionatum, et Comitatum, dicendo, et affirmando, quod ipse sciebat, quod dictus Don Leanardus de Alagon, et sui filii, semper fuerunt fideles vassalli dicti Domini Regis Joannis, et quod non fecerunt aliqua, propter quae debuissent privari dicto Marchionatu, et Comitatu, et talis de praedictis, fuit, erat, est vox communis, et fama publica, ante hujusmodi motam litem, et post, nunc de praesenti in locis, et partibus praedictis, et ita fuit auditum, dictumque ab antiquis, et senioribus, qui praedicta viderunt, et audierunt, et pro certo habetur inter antiquos, et seniores, qui hodie vivunt.
8. Tum quia, secundum mores, usus, et constitutiones, faeudales Italiae, et Regni Franciae, et Regni Siciliae, et Principatus Cathaloniae, et Insulae, sive Regni Sardiniae, in faeudis cujuscumque naturae, et qualitatis nominis, et generis existentibus intra dictas partes, et Provincias, et Regna praedicta, etiam in illis faeudis, quae conceduntur ad propriam naturam faeudi, secundum mores Italiae, et sive sint faeuda antiqua, sive nova, nunquam fellonia, nec delicta Patris, vel adquirentis noviter faeudum, seu habentis faeudum antiquum praejudicat, nec nocet, nec potest, nec solet, nec consuevit nocere, nec prejudicare filiis, nec descendentibus dicti Committentis delictum, sive felloniam, et ita fuit, erat, et est usitatum, et practicatum, usitatur, et practicatur in tota Italia, Provinciis, Regnis, Insula, et Principatu praedictis, et quolibet eorum, et hoc ab uno, X. XX. XXX. L. C. et ducentum annis continuis, usque nunc, et de praesenti, et a tempore immemoriali, et talis de praedictis, fuit, erat, et est vox communis, et fama publica, ante hujusmodi motam litem, et post, et de praesenti in praesenti Regno Aragonum, et in dictis Provinciis, et Regnis, et ita Dominus noster Rex Carolus confessus fuit, et de praedictis se jactavit coram personis fidedignis, et ita fuit, et est dictum, et auditum ab antiquis, et senioribus, qui praedicta viderunt, et pro certo habetur inter antiquos, et seniores, qui hodie vivunt.
9. Tum quia Don Leonardus de Alagon, avus dicti principalis dicti Procuratoris, mortuus fuit post annum millesimum quatuorcentesimum nonagesimum quartum, et non antea, et etiam Don Joannes de Alagon, filius Dominae Leonoris de Alagon, filiae Don Leonardi de Alagon, Marchionis, mortuus fuit post annum millesimum quingentesimum decimum septimum, et non antea, et pro mortuis dictis temporibus, respective, fuerunt, erant, et sunt habiti, tenti, nominati, et reputati communiter, et ab omnibus, de eis, et de praedictis veram notitiam habentibus, et talis, de praedictis, fuit, erat, et est ante hujusmodi litem notam, et post, et de praesenti vox communis, et fama publica uti supra.
10. Tum, quia Nobilis Dominus Don Antonius de Alagon, filius dicti Don Leonardi de Alagon Marchionis, mortuus fuit in anno millesimo quingentesimo quarto, et non antea, et etiam dicta Domina Maria de Alagon, mater dicti Domini Petri de Altarriba, principalis dicti Procuratoris, mortua fuit in anno millesimo quingentesimo… et non antea, et pro mortuis dictis temporibus respective fuerunt, erant, et sunt habiti, tenti, nominati, et reputati communiter ab omnibus, de praedictis veram notitiam habentibus, et talis de praedictis fuit, erat, et est vox communis, et fama publica in Regno Aragonum, et alibi.
11. Tum, quia dictus Don Leonardus de Alagon, avus principalis dicti Procuratoris, et ejus filii praedicti vocati Don Joannes, et Don Antonius de Alagon fuerunt detenti, capti per dictos Reges Joannem, et Ferdinandum in castro de Xativa, et in Regno Valentiae, et in aliis partibus Regnorum Hispaniae, extra tamen dictam Insulam, sive Regnum Sardiniae, videlicet, dictus Don Leonardus Marchio, ab anno millesimo quatuorcentesimo septuagesimo septimo, usque ad annum, et tempus, et tempore ejus mortis, et dicti ejus filii Don Antonius, et Don Joannes a tempore mortis dicti eorum patris, et antea, et post, usque ad annum millesimum quatuorcentesimum nonagesimum nonum, quo anno fuerunt positi in libertate, absque facultate tamen eundi, nec moram trahendi ad dictam Insulam Sardiniae, nec in ea, et dictus Don Joannes, et Don Antonius, nunquam post dictum annum millesimum quatuorcentesimum nonagesimum nonum, habuerunt libertatem, nec facultatem eundi, nec accesserunt, nec fuit eis permissum ire, nec accedere ad dictam Insulam, sive Regnum Sardiniae, et ita fuit, erat, et est verum, publicum, et notorium, et talis de praedictis, fuit, erat, et est ante hujusmodi litem motam, et post, et de praesenti vox communis, et fama publica in dictis locis, et parttbus in praesenti Regno Aragonum, et ita Dominus Rex Carolus confessus fuit coram personis fidedignis.
12. Tum, quia saepe saepius filii, et descendentes dicti Don Leonardi de Alagon, post ejus mortem, in Curiis Generalibus celebratis in praesenti Regno Aragonum, obtulerunt gravamina contra Dominum Regem Ferdinandum, de vi, violentia, quae eis inferebatur propter occupationem, et detentionem dicti Marchionatus, et Comitatus, et alias fecerunt diligentias, propter quas nulla eis potuit, nec potest obstare praescriptio.
13. Tum quia, vivente dicto Don Leonardo de Alagon, nec etiam post ejus mortem, quandiu ejus filii non fuerunt in libertate, nec etiam postquam fuerunt liberati, pro tempore, quo fuerunt absentes a Regno Sardiniae, nec etiam vivente dicto Joanne de Alagon, filio dictae Leonoris de Alagon, nulla potuit currere contra filios dicti Don Leonardi de Alagon, Marchionis, nec dicto Petro de Altarriba prescriptio, quia non valenti agere, de jure vel de facto, nulla currit praescriptio.
14. Tum, quia secundum mores, constitutiones, jura, et leges Insulae, sive Regni Sardiniae, ab uno, X. XX. LX et centum annis continuis, usque nunc, et de praesenti continue observatum fuit, erat, et est cautum, et dispositum, quod nulla praescriptio currat, nec currit super bonis immobilibus, contra absentes a praedicta Insula, sive Regno Sardiniae; imo absentes, ipso jure, servantur illesi; et ita fuit obtentum contradictorio judicio, et talis de praedictis fuit, erat, et est vox communis, et fama publica in dicto Regno Sardiniae, et alibi.
15. Tum, quia dictus Don Leonardus de Alagon, avus principalis dicti Procuratoris, et eius filii, et descendentes, fuerunt, et erant origine, et habitatorie, et domicilio Aragonenses, et regnicolae praesentis Regni, qui gavisi fuerunt, et poterant, privilegiis, libertatibus, usibus, et observantiis praesentis Regni Aragonum, Regnicoli dicti Regni concessis, et indultis, et pro talibus fuerunt, erant, et sunt habiti, tenti, nominati, et reputati communiter, et ab omnibus de praedictis veram noticiam habentibus, et talis de praedictis fuit, erat, et est vox communis, et fama publica ubi supra.
16. Tum, quia asserta sententia condemnatoria privationis prolata, ut dicitur, per dictum Regem Joannem ab adverso producta, fuit promulgata a non habente potestatem illam promulgandi, et dictus Dominus Rex Joannes non potuit cognoscere de praedictis fellonia, et delictis commissis, ut dicitur per dictum Don Leonardum de Alagon Marchionem praedictum.
17. Tum, quia de vocatis processibus ad adverso praetensis, et allegatis in dicta vocata sententia contra dictum Dominum Don Leonardum de Alagon, et ejus filios, et fratres, occasione praedicta, lata per dictum Dominum Regem Joannem, non constat, nec constare potest, aliquomodo saltem legitime, nec est ratio aliqua habenda de dicta sententia vocata, seu declaratione facta per predictum Dominum Regem, et seu per Dominum Joannem Ros, assertum Regentem Cancellariam suae Majestatis, in personam ejusdem, quoniam de tali declaratione, seu asserta sententia non constat, nec constare potest aliquo modo saltem legitime.
18. Tum, quia scriptura illius ab adverso producta fuit, et est scriptura privata non scripta manu alicujus publici Notarii, seu authenticae personae, potestatem aliquam conficiendi, seu testificandi, habentis, imo quod ille esset, nec sit Notarius, nec Secretarius expresse diffitetur, et negat dictus Procurator.
19. Tum, quia de contentis in ea ratio nulla habenda est, attentis jam dictis, et aliis, in foro, et ratione consistentibus, et signanter ex eo, pro eo, et aliis, quoniam dictus Dominus Domnus Leonardus de Alagon, et eius fratres, et filii, dum vixerunt, semper fuerunt, et erant naturales in Regno Aragonum haereditati in dicto Regno Aragonum, et tales qui gaudere poterant, et valehant gaudere foris, privilegiis, usibus, et constitutionibus dicti Regni Aragonum, regnicolis ejusdem concessis, pariter, et indultis, quod est notorium, et pro notorio haberi petit dictus principalis dicti Procuratoris, et dicta vocata sententia, ut ex adverso assertur, fuit, erat, et est lata in Civitate Barchinonae, principatus Cathaloniae, ex quo notorie constat, fuit, erat, et est lata extra Regnum Aragonum, et Civitas Barchinonae est extra Regnum Aragonum, et cum de foro, usu, et consuetudine dicti Regni Aragonum causae, tam civiles, quam criminales Aragonensium, et naturalium dicti Regni, non possint cognosci, decerni, et determinari, nisi in dicto Regno Aragonum, et ab eo extrahi non possint, et etiam in causa appellationis, merito sequitur, quod dicta vocata sententia quatenus tangit, aut tangere potest personas, et bona praedictorum, est nulla, et invalida, et non nocuit, nec nocet principali dicti Procuratoris.
20. Tum, quia de foro, usu, et consuetudine Regni, processus, seu causa, et accusatio criminalis, etiam criminis laesae Majestatis, tam in primo, quam in secundo, et tertio, et aliis capitibus ejusdem, non potest inchoari, prosequi, nec finiri, nisi vocata parte, et facto legitimo, et debito fori processu datis defensionibus, et hoc coram justitia Aragonum, et seu ejus Locumtenentibus, ad instantiam Procuratoris Fiscalis Serenissimi Domini Regis, et sic, et alias, cum dictus Don Leonardus de Alagon, et ejus filiae, et filii, fuerunt, erant, et sunt, tam tenpore facti vocati processus, si aliquis reperiri potest, (quod absit) et assertae vocatae sententiae, et declarationis ejusdem, qui ante, et post naturales haereditati in praesenti Regno Aragonum, et gaudebant gaudereque poterant dictis privilegiis, libertatibus, foris, usibus, dicti Regni, sequitur manifeste, quod praedicta vocata sententia, et declaratio ex adverso exhibita, cum simili subjectione proferimus loquendo, fuit, et est nulla, et nullius momenti, nec de illa, nec contentis in illa, ratio aliqua haberi potest.
21. Tum etiam, quia dicta vocata sententia fuit, erat, et est nulla, injusta, aut saltem invalida, in alio capite, et causali, et maxime ex eo, pro eo, et alias; quoniam dicta vocata sententia caruit, et caret debitis formis substantialibus, et solemnitatibus, in talibus, et similibus de foro, et ratione scripta, et stilo, et practica hujus Regni, et aliis requisitis, et apponi solitis.
22. Tum, quia fuit lata, ordine fori, et ratione scripta, non servata, et omissis solemnitatibus a foro, et ratione scriptis, et aliis in talibus, et similibus necessariis, et requisitis.
23. Tum, quia fuit lata non legitime, et parte non vocata, nec in suis Juribus audita, nec citata, nec vocata, prae cujus interest, aut intererat; ex quo, et alias fuit, erat, et est nulla, et invalida, et de foro, et ratione scripta, contra non vocatum, citatum, nec in jure sue auditum, non potest aliquod deffiniri, cum causarum merita, non partis, sed primi assertione pandantur.
24. Tum, quia non probavit, quod dictus Joannes Ros fuit Regens Cancellariae suae Majestatis, tempore prolationis dictae assertae sententiae; imo, quod ita sit expresse diffitetur, et negat dictus Procurator, et sic resultat clarissime, quod de ea ratio haberi non valet, nec etiam obstat huic parti, si forte dicat, quod dictus Dominus Leonardus accusabatur de delictis, ut dicitur, commissis in Regno Sardiniae, et sic quod ratione praedicti criminis commissi poterat ibi conveniri, et accusari, quoniam praedicta non obstant, nec obstare aliquo modo possunt, quoniam ubicumque dicti Aragonenses accusentur de delictis per eos commissis, semper remanent Aragonenses et habent gauderem et gaudent privilegiis, praedictis, et signanter quando conveniuntur in terris, et dominationibus Domini Regis Aragonum et praesertim ubi tractatur de interesse bonorum.
25. Tum, quia per foros, privilegia, usus, et consuetudines Regni praedicti Sardiniae, et signanter Nobilibus, et Militibus dicti Regni Sardiniae concessos, et Capitulis brachii militaris dicti Regni a Serenissimis Dominis Regibus confirmatis, et roboratis, miles, vicinus, et habitator, et haereditatus, seu terras tenens in dicto Regno Sardiniae, et signanter Nobiles, Milites, et Infantiones ejusdem Regni, non possunt extrahi in prima instantia, sive sit causa civilis, sive criminalis, quantumquumque gravissima, et ponderosa, extrahi a dicto Regno Sardiniae, imo per praedictas constitutiones, usus, consuetudines, et privilegia ejusdem Regni, et signanter brachio militari concessas, datas, et confirmatas, tam per serenissimum Dominum Regem Alphonsum, Regem Aragonum, immortalis memoriae, quam ab aliis praedecessoribus suis; Serenissimus Dominus Rex Joannes, salva ejus clementia, non debebat de vocata accusatione ab adverso praetensa, et allegata cognoscere indicta Civitate Barchinonae unquam vocatam sententiam, nec declarationem, extra dictum Regnum Sardiniae, et ejus Insulam, et minus, eo non vocato, nec audito, et non datis legitimis defensionibus eisdem, et ita fuit, erat, et est verum, et talis de praedictis fuit, erat, et est vox communis, et fama publica, tam in dicto Regno Sardiniae, quam in Principatu Cathaloniae, quod alibi, ubi de praedictis fuit habita et habetur, et sic, et alias clare, et manifeste constat, quod sive inspiciamus dictum Don Leonardum de Alagon, fratres, et filios, ut regnicolas dicti Regni Aragonum, sive ut vicinos, et habitatores in dicto Regno Sardiniae, nullo modo poterant de dicto praetenso crimine conveniri in dicta Civitate Barchinonae, nec dictam vocatam Sententiam ferre, cum subjectione loquendo, tam desaforatam, et sic, et prout lata dicitur fuisse, attentis foris, usis, et consuetudinibus dicti Regni Sardiniae desuper enarratis.
26. Tum, quia inspecta etiam consuetudine Barchinonae, et consuetudinibus Cathaloniae, dicta vocata sententia fuit, erat, et est nulla, et invalida, attentis jam dictis, et dicendis et aliis in foro, justitia, et ratione consistentibus, et signanter, ex eo, pro eo, et alias, quia per privilegia, et constitutiones Cathaloniae, Serenissimus Dominus Rex Joannes, tempore prolationis dictae vocatae sentenciae, ante, et post, non debuit, salva Regia clementia, condemnare dictum Don Leonardum de Alagon, ejusque fratres et filios, nec aliquem alium in dicta civitate Barchinonae, et Principatu Cathaloniae, nisi praecedentibus citationibus, rationibus legitimis, datisque defensionibus competentibus dictis praetensis reis, et de dicto praetenso crimine, et aliis criminibus accusatis, et si secus fiet, processus, et sententia, et quidquid inde sequutum existit fuit, et est nullius momenti, et ita fuit, erat, et est vox communis et fama publica in dicta Civitate Barchinonae, et Principatu Cataloniae, et alibi, ubi de praedictis fuit, erat, et est vera notitia, et sic ex omnibus praedictis clare, et manifeste constat attentis praedictis foris, privilegiis Regni Aragonum, quod etiam constitutionibus, practicis, capitulis, brachii militaris dicti Regni Sardiniae, usibus, et constitutionibus Principatus Cathaloniae, quod dicta vocata sententia nullius est roboris, nec momenti.
27. Tum, quia fuit, erat, et est verum, quod dicta vocata sententia caruit, et caret debitis formis substantialibus et solemnitatibus debitis a foro, et ratione scripta in talibus, et similibus fieri requisitis, et reverenter loquendo, fuit, ut dicitur, lata ex falsis accusationibus, et ex falsis causis, et fundamentis, ut infra dicendis, et aliis liquide est videre. In primis, enim dicta sententia est inepta in personis, et narrationibus: dicitur enim in ea, viso processu causae inter Fisci Procuratorem, et per Domnum Leonardum de Alagon, ejusque fratres, germanos, et alios partibus, ex altera, non enim constat unde sit oriundus dictus Domnus Leonardus de Alagon, nec numquam qui sunt dicti ejus fratres, nec quid comprehenditur in illo verbo, et alios, cum ergo, tam de foro, quam de ratione scripta, cui forus non contradicit, processus sententiae, signanter criminalis, debent esse clari, certi, determinati maxime in personis, sequitur manifeste, quod cum sint personae incertae, contra quos, ut dicitur, factum fuit; per consequens de dicta vocata sententia, similiter incerta, nulla ratio debet haberi.
28. Tum, quia non constat, nec constare aliquo modo potest de aliqua littera citatoria, nec de aliqua citatione in praedicta vocata sententia narrata contra dictum Marchionem, nec constat, nec constare potest aliquo modo, fuisse prolatam, nec praedicto Marchioni praesentatam, minusque praedictis fratribus, et aliis, nec ratio aliqua potuit haberi de quibusdam vocatis processibus, ut dicitur, factis et receptis in Insula, et dicto Regno Sardiniae, per assertos Regios Officiales, contra dictum Marchionem de vocatis criminibus, conspirationibus, rebellionibus, ut dicitur, commissis in personis Officialium dicti Domini Regis laesi, tam verbis, quam factis invadendo, et de aliis verbis, ut dicitur, per dictum Marchionem prolatis. Quoniam de praedictis non constat, nec constare potest aliquo modo, imo quod ita sit expresse negat, et diffitetur dictus Procurator.
29. Tum, quia de ratione scripta, cui forus non contradicit, dictis vocatis informationibus per vocatum Gubernatorem, et Locumtenentem Generalem in Regno Sardiniae, ut dicitur, receptis, nulla fuit, nec est habenda fides, cum illa non sint talia, que possint aliquid probare, nec in modum probationis produci, coram praefato Domino Rege Joanne in dicto vocato processu factis, ut dicitur, per ejus Majestatem in dicta Civitate Barchinonae, quoniam de foro, et ratione scripta, cui forus non contradicit realiter testibus, et non atestationibus testium per alium receptis a judice, est credendum.
30. Tunc, quia delicta non possunt probari per instrumentum.
31. Tunc, quia dictae vocatae informationes, et processus facti a dicto vocato Viceregi, et Gubernatore Regni Sardiniae, si et ubi facti fuerunt, quod absit, fuerunt, erant, et sunt facti contra constitutiones, capitulaque brachii militaris dicti Regni Sardiniae, et non vocata, nec citata parte, nec in jure suo audita, prout desuper dictum est, nec in debita juris forma, et sic, et alias de ea ratio aliqua haberi non debet, nec potest, nec etiam obstat, quod in dicta vocata declaratione, et sententia dicitur, quod dictus Marchio Oristani fuit inobediens praedicto Viceregi, et suis Officialibus. Quoniam, fuit, erat, et est verum, quod de inobedientia tali non constat, nec constare legitime potest aliquo modo; imo semper dictus Dominus Leonardus Marchio Oristani, et fratres, et filii ejusdem, semper dicto Domino Regi fuerunt fideles vassalli, nec huic parti obstat, siquae inobedientia reperierint, et alia siquae sunt facta a dicto Domno Leonardo, et suis, in et contra dictum Nicolaum Carroz, et suos adhaerentes, et sequaces, et non contra Viceregem dicti Regni Sardiniae. Quoniam fuit, erat, et est verum, quod multo ante prolationem dictae assertae sententiae, et declarationis ejusdem, dictus Domnus Leonardus de Alagon habebat inimicitiam capitalem cum dicto Domino Dalmatio Carroz, Comite Quirrae, filio dicti Nicolai Carroz, et tam dictus Nicolaus Carroz, quam dictus Domnus Dalmatius Carroz, ejus filius, Comes Quirrae, nominibus eorum proprijs, et tanquam Barones, et Nobiles domiciliati in dicto Regno Sardiniae, habebant inimicitiam capitalem cum dicto Leonardo de Alagon, et bellum gerebant, et guerram faciebant cum dicto Nobile Domno Leonardo de Alagon, et ejus vassallis, et ita fuit, erat, et est verum, et talis de praedictis fuit, erat, et est vox communis, et fama publica in dicta Insula Sardiniae, et alibi.
32. Tum, et etiam, quod fuit, erat, et est verum, quod Villae, Castra, et Loca, quae erant dicti Domini Leonardi de Alagon tunc temporis in dicta Insula, et Regno Sardiniae, seu aliqua parte ipsorum, ipsa Villa et loca, et seu eorum Montes, et termini, erant contigui cum Villis, Locis, et Terminis dicti Domini Nicolai Carroz, et Domini Dalmatii Carroz, ejus filii, Comitis Quirrae, cujus occasione, et alias inter praedictos patrem, et filium, et dictum Domnum Leonardum de Alagon, fuerunt orta plura, et diversa litigia, quaestiones, et controversiae, et ita fuit, erat, et est vox communis, et fama publica, uti supra. Quorum praemissorum vigore, et alias, dictus Serenissimus Dominus Rex Joannes, multo ante prolationem dictae assertae sententiae, ad humilem supplicationem dicti Don Leonardi de Alagon, eximuit, et pro exempto habere voluit, dictum Domnum Leonardum de Alagon, et suos, a Jurisdictione, et potestate praedicti Domini Nicolai Carroz, tunc asserti Viceregis in dicto Sardiniae Regno, ratione praedictarum inimicitiarum capitalium, et alias, prout de praedicta exemptione clare, et certosius apparet per thenorem cujusdam concordiae per dictum Dominum Regem Joannem signatae, et concessae, et alias legitime, et ita fuit, erat, et est verum, et talis de praedictis fuit, erat, et est vox communis, et fama publica ubi supra, et alibi; ex quo, et alias constat, dictum Domnum Leonardum non fuisse subditum dicto asserto Viceregi, et sic, et alias de vocatis informationibus, processibus, et enantamentis in vocata sententia enarratis aliqua ratio haberi non debet, attentis jam dictis, et aliis in foro, et ratione consistentibus, et signanter attenta dicta exceptione, attenta inimicitia, capitali praedictorum.
33. Tum, quia si, et ubi aliqua fecerunt praedicti Domnus Leonardus de Alagon, et ejus fratres, et filii contra dictum Dominum Nicolaum Carroz, tunc assertum Viceregem, illud fuit factum, si, et ubi Regium esset, (quod absit) non in contemptum Regiae Majestatis, nec ejus Fisci Procuratorem; imo propter inimicitiam capitalem, quam praedictus Domnus Nicolaus Carroz, et ejus filius Comes Quirrae, gerebant, et habebant contra dictum Domnum Leonardum de Alagon nominibus eorum propriis, ex causis, et rationibus ante dictis et sic praedicta non sunt talia, quae posito, quod essent facta, possint dicti facta contra Regiam Majestatem, nec in contemptum suorum Officialium, sed ex eo quia dicti Officiales erant inimici, et ab eorum potestate exempti. Nec etiam ratio aliqua est habenda de dicta vocata sententia, et declaratione ejusdem, quoniam causa, in qua se fundat, reverenter, et cum debita subjectione loquendo, est falsa; quod constat per informationem, quam Domnus Artaldus de Alagon, filius Domini Leonardi, praestitit, et non obstat, quod dicitur, quod tres fratres praedicti Domni Leonardi, et Vice Comes de Santluri, congregato magno exercitu, videlicet quatuor, vel quinque mille vassallorum Sardorum, obsiderunt civitatem Calleris, devastando arbores, ligna fructifera, panes, et alia bona dictae Civitatis, moventes insultum contra Regios Officiales, et Juratos Civitatis dictae Calleris, devastando, ut dicitur, loca regia, usque ad ornamenta Missarum, Portum, et palisatam dictae civitatis frangendo duas galleras guidatas in dicto Portu, videlicet extrahendo; crimina ex praedictis resultantia, ut dicitur, committendo, quoniam de praedictis non constat, nec constare potest quoquomodo, neca liquo legitimo documento, nec alias, quatenus in facto consistunt, reverenter loquendo, et salvo proponentis honore, non sunt vera.
34. Tum etiam, quod expresse non narrantur, a quo fuit facta, nec quo tempore, et loco, imo fuit, erat, et est verum, quod dictis temporibus, nec post, dictus Domnus Artaldus de Alagon, et fratres dicti Domni Leonardi Marchionis, cum praedictis quatuor, aut quinque mille vassallorum Sardorum, parum plus, vel minus, iter egerint, seu iverint dictam Civitatem Callaris, et casu quo ivissent non nisi semel, et non pluries, et ita fuit, erat, et est verum, et talis de praedictis fuit, erat, et est vox communis, et fama publica, ubi supra; et fuit, erat, et est verum, quod illa sola vice, qua iverunt praedicti Domnus Artaldus, et tres dicti Domni Leonardi Fratres, cum Vice Comite de Santluri, cum arcis, et aliis generibus armorum et vassallis, et hominibus Sardis, cum vexillo Regio, iverunt propter servitia Domini Regis, et ad adjuvandum, opem, et auxilium praestando Officialibus Regiis. Nam fuit, erat, et est verum, quod temporibus praedictis, ante, et post, Magnificus Dominus Joannes de Villamarì, fuit, et erat Capitaneus Generalis in Maritima Domini Regis Joannis, tunc foeliciter Regnantis, et pro Capitaneo Generali dictis temporibus, fuit habitus, tentus, nominatus, et reputatus ab omnibus de praedictis veram notitiam habentibus, et talis de praedictis fuit, erat, et est vox communis, et fama publica ubi supra, et eo sic Capitaneo existente dictis temporibus, dictae Triremae, sive galerae, seu gentes armatae ibidem existentes, una quarum erat cujusdam vocati Petri Aragal, altera vero dicti Domni Comitis praedicti de Quirra, obsiderunt, et per vim, et forciam rapuerunt quamdam fustam cujusdam vocati Joannis de Zaragoza, vassalli Domni Domini Regis Joannis, qui tunc erat, et nihilominus invaderunt quamdam triremem, sive galeram praedicti Domini Joannis de Vilamarì, Capitanei, et illam insequendo, et invadendo, Deo sibi juvante, ab eorum maribus evasit, fugiendo, et cum de praedictis evasionibus, et naufragiis esset dictus Joannes de Vilamarì, Capitaneus, informatus, pro recuperando dictam fustam de dicto Joanne de Zaragoza vassallo dicti Domini Regis, ac amico, et socio praedicti Capitanei, et ac Patroni praedictae triremae, sive galerae evasae dicti Capitanei, et pro puniendis dictis malefactoribus praedictus Dominus Joannes de Vilamarì ivit ad civitatem Oristanni, et seu juxta; et ad litus maris, et dictus Capitaneus requisivit Domnum Leonardum, ex parte Domni Regis, quod attento casu praedicto eidem daret consilium, favorem, et juvamen, et dictus Dominus Leonardus, obediendo mandatis Domini Regis, seu pro ejus parte oblatis, dedit juvamen, videlicet sibi dedit unam triremem, sive galeram, et cum aliis suis triremis, sive galeris ivit contra dictas triremes, sive galeras praedictorum Comitis de Quirra, et Petri de Aragal, et fuit, erat, et est verum, quod dum eos inveniret, et prosequerent dictas galeras, se receptarunt in dicta civitate Callaris, sive Padiçatam illius, et ita fuit, erat, et est verum. Quibus sic stantibus, Capitaneus praedictus ex parte Domini Regis monuit, et requisivit Juratis et aliis Officialibus dictae Civitatis Callaris, quatenus non defenderent praedictas galeras, actis praedictis invasionibus, et aliis desuper enarratis, per illos commissis, imo compelleret eos ad eas restituendum, et omnia damna per eas illata, ac etiam sibi tanquam Capitaneo dicti Domini Regis darent, et restituerent dictas duas galeras, Patronos, et homines in illis stantes ad hoc, ut de illis posset fieri justitia de dictis criminibus per eos commissis juxta stilum, et consuetudinem maritimam in talibus fieri assuetam, et fuit, erat, et est verum, quod praedicti Officiales dictae Civitatis Callaris illud facere recusarunt, imo quod fortius est, contra dictum Capitaneum, et eius triremes, sive galeras, occasione praedicta, per eum adductas, miserunt intus bombardas, in maximum vilipendium, et damnum dicti Capitanei, et ita fuit, erat, et est verum, et talis de praedictis fuit, erat, et est vox communis, et fama publica, ubi supra, et alibi. Quibus sic stantibus, praedictus Joannes de Vilamarì Capitaneus, ex parte dicti Domini Regis monuit, et requisivit tunc praedictum Domnum Leonardum de Alagon, et fratres, quatenus darent eidem auxilium, consilium, et juvamen, pro recuperando dictas triremes, ratione praedicta in dicta Palliçata Calleris existentes. Quorum praemissorum vigore, ut boni, et fideles vassalli dicti Serenissimi Regis, pro praestando auxilium, et favorem praedicto Capitaneo, et Officialibus dicti Domini Regis, pro recuperando dictas triremes, sive galeras, praedictus Domnus Leonardus de Alagon misit cum gentibus suis filium suum Domnum Artaldum de Alagon, et tres fratres dicti Don Leonardi de Alagon requisivit pro parte dicti Capitanei, et iberunt… cum Condestabili Sardiniae, Vicecomite de Sanct Luri, cum dictis quatuor, aut quinque mille hominum cum Vexillo Regio, ad dictam Civitatem Calleris, et ita fuit, erat, et est verum, quod per unum diem naturalem, antequam praedicti accederent versus praedictam Civitatem, jam dictus Joannes de Vilamarì Capitaneus praedictus, per vim, et forciam accepit a praedicta Palliçata, et praedictas duas galeras vacuas, et expeditas, vulgariter dictas, desarmadas, et ita fuit, erat, et est vox communis, et fama publica, ubi supra, et alibi. Quibus sic peractis, et attentis, praedictus Dominus Joannes de Vilamarì, cum gratiarum actionibus, praedicto Artaldo de Alagon, et fratribus dicti Marchionis, et Vicecomitis de Sanct Luri, ex parte dicti Domini Regis, et sua, cum supradictis suis gentibus reverterunt ad loca sua, nemini faciendo resistentiam, nec damnum Officialibus Regiis, et absque aliqua invasione contra dictam Civitatem Calleris, nec aliqua Loca dicti Domini Regis, nec minus malum faciendo in suis Ecclesiis, nec in earum ornamentis; imo si quae alia damna facta fuerunt, illa fuerunt a praedictis hominibus Sardorum facta, ut solet fieri, in qua adjuvantia gentium armorum, attamen illa si quae fuerunt, quod absit, fuerunt praeter, et contra voluntatem Capitaneorum, et signanter dicti Domini Don Artaldi de Alagon Capitanei, et ex prohibitione, et vetante eos, ne aliquod damnum facerent, et sic venerunt pacifice ad juvandum dictum Capitaneum, pro recuperandis dictis galeris, et cessante dicta causa, praedicti desuper nominati reversi fuerunt ad loca suarum habitationum, et ita fuit, erat, et est verum, et talis de praedictis, fuit, erat, et est vox communis et fama publica ubi supra, et alibi: Sic ergo ex praedictis, et aliis apparet manifeste, quod de bono opere non erat lapidandus, cum potius ut fideles vassalli servierunt Domino Regi in praedicto itinere, juvando suos Officiales.
35. Tum, quia in praedicta vocata sententia, et declaratione non dicitur, quod dictus Domnus Leonardus de Alagon, nec praedicti ejus filii, et fratres intervenerunt, nec etiam obstant, reverenter loquendo, quaedam alia fingimenta, et colores, in dicta vocata sententia, et declaratione expressata, videlicet, plura verba injuriosa contra dictos Officiales Regios, ut dicitur, prolata a dicto Domino Leonardo, et quae accipiebat homines Domini Regis, ad injiciendum eos in triremes, sive galeras, et aliqua plurima in dicta vocata sententia, et declaratione enarrata, quoniam de praedictis non constat, nec constare potest aliquo modo.
36. Tum, quia non sunt talia, casu quo de illis constaret (quod absit), quod inducant crimen laesae Majestatis, propter injurias verbales, nemo potest capi, neo captus detineri multo minus Nobiles, cum de foro non possint puniri in personis, multo minus dicti rebelles.
37. Tum et etiam, ex alio apparet nullitas praedictae sententiae, quoniam ex tenore ipsius apparet, condemnat ad mortem naturalem filios praedicti Domni Leonardi, et sic, et alias propter ineptitudinem dictae vocatae sententiae, fuit, erat, est de foro, et de ratione scripta, cui forus non contradicit, nulla et nullius efficaciae, et hoc ex eo quod condemnat delinquentes, et illos, qui non probantur delinquisse.
38. Tum, quia tam de foro, usu, et consuetudine Regni, quam alias, ex resistentiis factis Officialibus Domini Regis, tam in non parendo, quam in eos offendendo, usque ad sanguinis effusionem inclusive, non dicitur, quis incidere in crimen laesae Majestatis ad hoc, ut possint ejus bona confiscari, et Camerae Regiae applicari, nec ex eo inducitur aliqua inhabilitas, seu infamia filiis eorum, nec privatio aliqua succedendi suis parentibus.
39. Tum, quia in Aragonia non habemus dictas vocatas inhabilitates, nec incapacitates filiorum, ex quo, et aliis non obstant huic parti supradicta allegata, et ita fuit, et est verum, usitatum, et practicatum in Regno Aragonum ab uno, duobus, X. XX. XXX. L. et centum, et ducentum annis continuis, et ultra, usque nunc, et de praesenti, et per tantum tempus, et a tanto tempore, de cujus initio memoria hominum in contrarium non existit.
40. Tum, quia tam in dicto Regno Sardiniae, quam in Principatu Cathaloniae, virtute Constitutionum usaticum et alias ex usu, et practica ab uno, duobus, X. XX. XXX. L. et centum, ac ducentum annis, et ultra continuis, usque nunc, et de praesenti, et a tanto tempore, de cujus initio, memoria hominum in contrarium non existit, confiscatio bonorum, et aliae poenae statutae contra committentes crimen laesae Majestatis, signanter inhabilitas filiorum non vendicavit sibi locum, nec comprehendit male tractantes Officiales Regios, tam in verbis injuriosis, quam aliis, nec per manus injectionem, etiam usque ad effusionem sanguinis. Quoniam, licet tales sint resistentiae incidunt in poenam corporis afflictivam; attamen ex tali resistentia non habet locum in dictis casibus confiscatio bonorum, nec incidunt filii talium resistentium in poenas a ratione scripta statutas, et impositas contra filios commitentes crimen laesae majestatis. Imo filii talium resistentium succedere possunt parentibus suis, et non remanent infames, nec bona talium confiscantur; et ita fuit, erat, et est verum, et talis de praedictis, fuit, erat, et est vox communis, et fama publica, ubi supra, et alibi.
41. Item dicit dictus Procurator, quod dictus Domnus Leonardus de Alagon Avus dicti ejus principalis, tempore vocatae declarationis, et antea, et post, usque ad diem ejus mortis, fuit, et erat imbursatus, et insaculatus in matricula, et bursa Officiorum Regni Aragonum, videlicet in Officiis Deputatorum Regni, Inquisitorum, et decem, et septem Iudicantium, et post dictam vocatam declarationem, usque ad diem ejus mortis, semper in extractione officiorum dicti Regni, cum, et quomodo extrahebantur, casu, seu sorte, modis, et formis consuetis in extractione dictorum Officiorum semper Deputati dicti Regni, et Regii Officiales, et caeteri milites, et infantiones dicti Regni, in dicta extractione existentes, tamquam vero imbursatum, et nullo modo privatum virtute praetensorum criminum laesae Majestatis, et dictae vocatae sententiae, seu declarationis illum sic stractum, et sic, et cum, et quomodo extrahebatur, ac alii praedicti Officiorum eum spectabant per tempus ad acta Curiae statutum, absentibus a dicto Regno extractis in dictis Officiis, et ante fuit cum dictum tempus non procedebant, ad extractionem alterius, et ita fuit, erat, et est verum, et fuit practicatum, ussitatum, et consuetum in dicto Regno Aragonum a dictis Deputatis et aliis Officialibus Regiis a tempore vocatae sententiae, quae fuit, ut dicitur, lata in anno millesimo quadringentesimo septuagesimo septimo, usque ad diem ejus mortis; scientibus, et videntibus Serenissimo Domino Rege, et ejus Locumtenente Generali, Gubernatore Regni Aragonum, et ejus Vice Regente, Iustitia Aragonum, et caeteris Officialibus dicti Regni, Fiscique Procuratore et Advocato, et ita fuit, erat, et est verum, et talis de praedictis est vox communis, et fama publica, ubi supra, et alibi; et ita est verum, et fuit, erat, et est verum, quod de usu, Foro, et consuetudine Regni, si aliqui existunt in dictis Officiis Regni, seu bursis, si sunt privati per patris delicta, seu haeresis, aut propter crimina laesae Majestatis, aut alios delinquentes in suis Officiis, si praedicti sic privati extrahuntur ex praedictis bursis, in quibus sunt inbursati, aut insaculati ad illum Officium regendum, praedicti Deputati, et alii Officiales Regii mandant procedi, procedique faciunt ad extrahendum alios in eorum locum, et hoc incontinenti, absque alia dilatione temporis, et ita fuit, erat, et est verum, usitatum, et practicatum a tanto tempore de cujus initio memoria hominum in contrarium non existit.
42. Tam, quia fuit, erat, et est verum, quod post latam sententiam, Serenissimus Dominus Rex Catholicus Ferdinandus scripsit, et alias nominavit dictum Domnum Leonardum de Alagon, Marchionem Oristani, et confessus est, ipsum esse Marchionem, et non perdidisse nobilitatem, et honorem, cum haberet scientiam, et notitiam de nullitate dictae vocatae sententiae, et non solum dicto Don Leonardo ejus patri hoc illum recognovit, et confessus fuit, verum etiam praedicto Serenissimo Domino Regi Joanni ejus genitori hoc illud scripsit, ut de praedictis, et aliis latius apparet per praedictas litteras, sive epistolas ejus manu firmatas, et subscriptas, de quibus, et contentis in eis promptam facit fidem, si, et in quantum, et non alias.
43. Tum, et etiam dicit dictus Procurator, quod dictus Serenissimus Dominus Rex Ferdinandus, et Curia Generalis Regni Aragonum in Curia celebrata in Civitate Tirasonae, imbursavit, et admissit ad Officia dicti Regni, videlicet Deputatorum Regni, Inquisitorum, et decem, et septem Judicantium praedictum ejus filium, et Domnum Ludovicum, et Joannem, filios, et fratres dicti Domni Don Leonardi de Alagon; ut de praedictis apparet per actum Curiae dictae insaculationis, et matriculam, sive nominationem, per Notarium Curiae scriptam, ad quam, et quem se reffert, dictus Procurator, supplicando haberi pro notoriis, cum sint actus Curiae, et sic, et alias dictus Serenissimus Rex Ferdinandus, eos admittendo ad praedicta Officia, habuit, et habebat pro dignis, et habilibus, et voluit eosdem restituere natalibus, et habilitare in omnibus, et per omnia quemcumque eorum, et sic sequitur manifeste, quod fuerunt in omnibus, et per omnia habilitati: praedicti ejus principali non nocent exposita praetensa, et allegata ab adverso.
44. Tum, quia fuit, erat, et est verum, quod quamquam in praenarrata sententia, seu declaratione, dictus Serenissimus Dominus Rex Joannes condemnavit fratres dicti Domni Leonardi de Alagon ad mortem naturalem virtute praetensi criminis rebellionis per eos, ut dicitur, commissi: Attamen fuit, erat, et est verum, quod facto legitimo processu, et recepta informatione per dictum Serenissimum Dominum Regem Ferdinandum, fuit declaratum dictos Nobiles Domnum Salvatorem et Domnum Joannem de Alagon, non commisisse, nec perpetrasse dicta crimina, nec delicta laesae Majestatis, nec incurrisse, nec incidisse in poenis contentis, et expressatis in dicta vocata Sententia, et declaratione, prout de praedictis et aliis latius, et seriosius constat, et apparet, per instrumentum, et instrumenta publica processus, et acta, et alia ad quae se reffert dictus Procurator, de quibus, et contentis in eis promptam facit fidem dictus Procurator, si, et in quantum eis.
45. Tum, quia fuit, erat, et est verum, quod dictus Domnus Joannes de Alagon, quondam, filius dicti Don Leonardi de Alagon, Marchionis praedicti, ut Nobilis, et de genere Nobilium descendens, gavisus fuit, et gaudebat, dum in humanis fuit, omnibus immunitatibus, et privilegiis a foro dictis Nobilibus indultis: et signanter, quia fuit, erat, et est verum, quod in quibusdam Curiis celebratis in Civitate Caesaraugustae, sedebat, et stabat in Camara Nobilium, et Nobilibus dicti Regni Aragonum assignata, in convocatione dictae Curiae Generalis, et habebat locum, et vocem in dicta Congregatione, et Curia in dicto Brachio Nobilium, sicut caeteri Nobiles dicti Regni; sciente, vidente, et consentiente dicto Serenissimo Domino Rege Ferdinando, et caeteris ejus Officialibus, et caeteris quibusvis, et ita fuit, erat, et est verum.
46. Tum, quia fuit, erat, et est verum, quod in dicta Curia, praedictus Don Joannes de Alagon obtulit, et dedit quoddam gravamen in dicta Curia de pluribus, et diversis gravaminibus eidem factis, et inter caetera dictus Serenissimus Rex Ferdinandus, facta commissione de voluntate partium Vicecancellario, et aliis Consiliariis dicti Domini Regis fuit super aliquibus ex dictis gravaminibus pronuntiatum, et inter caetera fuit declaratum, quod quaedam renuntiatio, ut dicitur facta per dictum Domnum Joannem de Alagon, et alios eius fratres, …factae ut dicitur dum fuerunt extracti ab oppido Civitatis Xativae existentes capti in posse Locumtenentis Gubernatoris Valentiae, dalià de Xucar, fuit pronuntiatum, et declaratum illum, et illos fuisse invalidos, et non habuisse, nec habere aliquam in eis subsistentiam, et fuit mandatum intimari Iustitiae Aragonum, et Locumtenentibus, ut de praedictis latius constat per instrumentum, et acta publica praevia ratione confecta, ad quae se reffert dictus Procurator, si, et in quantum, et sic, et alias constat manifeste, quod dictus Domnus Joannes de Alagon fuit, non obstante dicta vocata declaratione, et sententia, exemptus, et non comprehensus in poenis in dicta vocata declaratione contentis, et jam, si aliqua labe, et macula infectus esset (quod absit), fuit ab ea omnino liberatus per iam desuper dictas, et alias.
47. Tum, quia secundum mores, et consuetudines, usus, et constitutiones faeudales Italiae, et Insulae sive Regni Sardiniae, in faeudis cujusque naturae, et qualitatis, nominis, et generis existentibus intra dictam Insulam, et Regnum Sardiniae, et Provintias Italiae existentibus, etiam in illis faeudis, quae conceduntur ad propriam naturam faeudi, secundum mores Italiae, et sive faeuda sint nova, sive antiqua, Dominus directus faeudi non potest esse Judex inter eum et Vassallum, sive datarum de, et super fellonia praetensa commissa per dictum vassallum; imo recurrendum est ad fores Curiae, vel ad alios Judices electos de consensu Domini directi, et Domini utilis, et sententia lata per Dominum directum faeudi, est ipso jure nulla, et ita fuit usitatum, et practicatum, usitatur, et practicatur in tota Italia, et in Regno Sardiniae ab uno, duobus, V. XX. XXX. L. et centum, et centum et quinquaginta annis continuis, usque nunc, et de praesenti, et talis de praedicti fuit, erat, et est vox communis, et fama publica, ubi supra.
48. Tum, quia de foro, et observantia praesentis Regni Aragonum solus Justitia Aragonum potest cognoscere, et sui Locumtenentes fuerunt, erant, et sunt Judices competentes in causis vertentibus inter Dominum nostrum Regem, seu ejus fiscum, et privatorum, sive dictae causae sint faeudales, et sive agantur de fellonia commissa per vassallum, seu datarum super alia re, etiam si agatur de crimine laesae Majestatis, sive alio, et Dominus Rex Aragonum non potest esse Judex in causis praedictis, nec aliqua earum, et ita fuit usitatum, et practicatum, usitatur, et practicatur in praesenti Regno Aragonum ab uno V. X. XX. XXX. L. C. et CC. annis continuis, et ultra usque nunc, et de praesenti, et talis de praedictis , fuit, erat, et est vox communis, et fama publica in praesenti Regno Aragonum.
49. Tum, quia dictus principalis dicti Procuratoris est praesto, et paratus facere, tenere, servare, et adimplere ea, quae de foro, et de jure communi, et ratione, et juxta consuetudines, et mores Italiae, et dicti Regni, sive Insulae Sardiniae, facere, tenere, servare, et adimplere tenetur cum Domino nostro Rege, et cum aliis Regibus Aragonum suis successoribus, ratione dictorum Marchionatus, et Comitatus.
50. Tum, quia secundum consuetudinem, morem, et constitutionem Italiae, et omnium provinciarum adjacentium, et signanter Regni, et Insulae Sardiniae, per simplicem concessionem faeudi, etiam ad propriam naturam faeudi, secundum morem Italiae, censetur facta concessio, et in effectu conceditur, sub quibusvis verbis concipiatur, tam recipienti, quam descendentibus utriusque sexus ab illo, et aeque principaliter, ac si per omnes descendentes successive esset receptum, et acceptatum, sive sit faeudum Marchionatus, sive Comitatus, vel alterius cujusvis dignitatis, et quantumcumque qualificitur, et taliter, quod per factum recipientis non valet illius successoribus, et descendentibus in aliquo praejudicari, et ita fuit, erat, et est usitatum, et practicatum, et in judicio contrario obtentum, semel, et pluries in partibus praedictis ab uno, X. XX. L. centum, et ducentum annis continuis, et ultra, et citra continue usque nunc, et de praesenti, et talis de praedictis fuit, erat, et est vox communis, et fama publica ubi supra, et alibi, ubi de praedictis vera notitia fuit habita, et habetur.
51. Tum, quia instrumenta ab adverso exhibita, quatenus faciunt contra hanc partem, non nocent, nec nocere valent huic parti, cum non fuerint concessa per habentem potestatem ad illud faciendum, concedendum, seu firmandum, et Notarii, seu asserti Secretarii, qui, ut dicitur, illas testificarunt, sive in publicam formam extraxerunt, non fuerunt, erant, nec sunt Notarii nec Secretarii, et sunt scripturae privatae nullam fidem facientes, et ita est verum; imo, quod veritas aliter se habeat dictus Procurator expresse diffitetur, et negat.

Ex quibus omnibus, et singulis ante dictis, et ex praesenti processu resultantibus, et apparentibus, et aliis in foro, jure, justicia, et ratione consistentibus, et deductis, positis, et articulatis in petitione hujus partis, et ex ea resultantibus, et apparentibus manifeste constat, et apparet, quod non sunt fienda, nec fieri debent petita, et fieri requisita in vocata cedula ab adverso oblata, cum illa non impediant pro ista parte supplicata; imo sunt fienda, et fieri debent petita, et fieri requisita in petitione huius partis, et ita fieri, pronuntiari, et provideri per vestros dictos dominos Judices, et per vestram difinitivam sententiam petit, supplicat, et requirit dictus Procurator, cum ita de foro, et alias fiendum, et providendum existat, et prout in talibus, et similibus est fieri, pronuntiari, et provideri assuetum, et debet, et prout forus, et vitio dicto… sibi, et parti suae, jus, et justitiam, qualem decet, ministrando, partem adversam in expensis condemnando, parens praemissis, etc.

Victorianus Tafalla, ut Advocatus causae praesentis, praedicta ordinavit.

(1) Pietro di Altarriba era foglio di altro Pietro di Altarriba y Erill, e di Donna Maria Alagon di Arborea, ultima delle figlie di Leonardo Alagon, del quale perciò era nipote. Il marchesato di Oristano e il contado di Goceano, ai quali, in mancanza di maschi succedevano le femmine, gli appartenevano di dritto, perché i quattro figli maschi di Leonardo Alagon (Artaldo, Giovanni, Antonio e Salvatore) erano morti senza successione; e così pure i figli di Eleonora Alagon, altra figlia dello stesso Leonardo Alagon. Sopra ciò la di lui madre Donna Maria Alagon era stata eventualmente chiamata alla successione di quei feudi o Stati dal padre suo Don Leonardo e dal fratello Don Antonio Alagon. (Ved. sopr. Cart. n.° XCI, Sec. XV, e Cart. n.° III, Sec. XVI; e fu in considerazione di tali ragioni che i Giudici eletti nelle Corti di Monzon riservarono a favore di Pietro Altarriba y Alagon il dritto che perciò gli competeva. Di questa Replica essi giudici non poterono esaminare e ponderare le prove perché mancava il tempo a farlo, spirando la loro giurisdizione nel 20 giugno 1534, giorno in cui proferirono la sentenza. (Ved. la seg. Cart. n.° XVIII). Ma i dritti riservatigli erano troppo evidenti. Li avea riconosciuti implicitamente e molto prima il re Don Ferdinando il Cattolico, facendo pagare nel 1493 a Donna Maria Alagon, madre del pretendente Altarriba, li centomila soldi che le erano stati legati per testamento dal padre Don Leonardo Alagon (Ved. la detta Cart. n.° XCI, Sec. XV); e li riconobbe ancora nel 1585 il re Don Filippo II nelle Corti generali da lui celebrate in tale anno, impedendo che la questione fosse decisa dai Giudici di dette Corti, dai quali la riclamava Francesco Altarriba, figlio e successore del Pietro Altarriba, a di cui nome fu intentato nel 1533 il processo di gravame (processo de Greuge) nelle Corti di Monzon, e presentata nel giugno del 1534 la presente Replica. Però Francesco di Altarriba, con suo testamento del 19 febbraio 1597, ordinò ai suoi eredi e successori di continuare le instanze per la rivendicazione degli stati di Oristano e di Goceano; e così, tra domande, e dilazioni, e ripulse, quei feudi rimasero poi per sempre incorporati nella Corona aragonese.