Bolla del Pontefice Eugenio IV, che autorizza la traslazione della Sede Arcivescovile dall’antica città di Torres a quella di Sassari, e decreta che quest’ultima debba perciò intitolarsi Città Arcivescovile, e Metropoli Turritana.
(1441. – 3 Aprile).
Dall’Archivio della Chiesa Cattedrale di Sassari.
Eugenius Episcopus Servus Servorum dei Venerabilis fratribus Plovacensi et Gilarchicuensi Episcopis salutem et Apostolicam benignitate.
Super universas Orbis Ecclesias nostrae vigilantiae Divina dispositione commissas eo disponente qui cunctis imperat creaturis et cui universa deserviunt licet insufficientibus meritis constituti levamus… agri Dominici oculos nostros more pastoris pervigilis, inspecturi quid Ecclesiarum ipsarum statui congruat, quid operis impendi debeat circa illas ut divino fulti praesidio qui cuncta ex sui benignitate pro populorum fidelium salute disponit ad ea quae statui Ecclesiarum hujusmodi congruit nostri partes officii impendamus utiliter, et ea quae ad importunam supplicantium instantiam perperam processere in statum debitum reducamus. – Sane dudum pro parte Venerabilis fratris nostri Petri (1) Archiepiscopi et dilectorum filiorum Capituli Turritanis nobis exposito, quod Civitas Turritana, quae alias inter caeteras Sardiniae Insulae Civitatates multum esse solebat insignis, propter malignitates temporum et diversas alias calamitates quae partes illas diutius proh! dolor afflixerunt adeo desolata et destituta fuerat prout existit, quod nulli eam inhabitant de praesenti, dempta quadam turri sita in portu juxta litus maris quae per certos ibi ad custodiam deputatos custoditur, et propterea Archiepiscopus tunc et Capitulum praefati considerantes sic in Civitate desolata praedicta eos ulterius morari non posse, ex eo quod locus inhabitatus nec congruus ob carentiam populi ad divina inibi celebranda officia existebat, habita inter eos deliberatione matura, se ad quoddam Opidum Civitas Sassari nuncupatum, quod in spiritualibus eidem Archiepiscopo subest, et in quo Archiepiscopus pro tempore pro sua habitatione decens palatium habere dignoscitur, locum utique munitum populosum et satis accomodum, se transtulerunt, ubi praefatus Archiepiscopus cum suo Capitulo residet de praesenti pontificalibus actibus insistendo, quodque si Opidum praefatum titulo et honore Civitatis decoraretur, Sedesque Archiepiscopalis inibi constitueretur, nec non parrochialis Ecclesia Sancti Nicolai in eodem Opido sita, quae utique in loco ad hoc congruo et honesto situata existit in Cathedralem seu Metropolitanam Ecclesiam erigeretur, ac domibus edifficiis et officinis necessariis ornaretur et aedificaretur pro Archiepiscopo et Capitulo memoratis pro tempore existens et Capitulum praefati apud illam congrue morari, divinis officiis incumbere, et alia ad Divinum cultum pertinentia melius et comodius adimplere valerent; Nos tunc sub datum Florentiae pridie nonas junii, Pontificatus nostri anno decimo, Castrum Sassari in Civitatem, et parrocchialem Ecclesiam in Metropoliticam erigi, Ecclesiamque Turritanam ad Castrum praefatum transferri, nec non plura alia fieri mandavimus per quasdam; et deinde accepto quod Rectori, Plebano nuncupato ipsius parrochialis Ecclesiae per huiusmodi mandatum praejudicium non modicum generabatur, mandatum hujusmodi per quasdam alias nostras litteras ad ipsius Rectoris instantiam revocavimus, prout in diversis desuper confectis litteris, quarum tenorem hic haberi volumus pro sufficienter expressis, plenius continetur; Demum ex certis rationabilibus caussis animum nostrum moventibus, tam ad Archiepiscopi et Capituli, quam Rectoris praefatorum instantiam, omnes literas hujusmodi, ac quaecumque inde secuta tenore praesentium revocantes, Fraternitati vestrae, de qua in his et aliis specialem in Domino fiduciam obtinemus, per Apostolica scripta committimus et mandamus quatenus si vos vel alter vostrum praemissa fore vera repereritis, super quibus vestram conscientiam oneramus, dictum Opidum Sassari in Civitatem erigendi, ipsamque titulo et honore Civitatis sublimandi et perpetuo decorandi, ita quod de cetero Civitas existat, nec de cetero Opidum Sassari ut hactenus extitit nuncupatum, sed locus ipse sit insignis, ac Turritanis Civitas de cetero nominetur, nec non cedente vel decedente Rectore moderno ipsius parrochialis Ecclesiae, aut illam alias quomodolibet dimittente, dicta Sedes Archiepiscopalis Turritanensis ad ipsum locum ad quem ipse Archiepiscopis Turritanis qui est et erit pro tempore, nec non praedicti Capitulum propria auctoritate se transferre ac domos aedifitia et alias officinas pro hujusmodi eorum habitatione pro tempore ibidem aedificare, ac inibi morari possint et debeant, prout penes veterem et desolatam Civitatem Turritanem ante ipsius desolationem habitare et morari consueverunt, seu etiam potuerunt, transferendi, praefatamque parrochialem Ecclesiam, postquam modernus illus Rector hujusmodi cesserit vel decesserit ut praefertur, in Cathedralem et Metropolitanam Ecclesiam erigendi, quam, illiusque possessionem, cum omnibus juribus et pertinentiis suis liceat Archiepiscopo et Capitulo praefatis ex tunc auctoritate propria aprehendere, ac in eorum, ac dictae erigendae Ecclesiae usum et utilitatem convertere, alicuius licentia super hoc minime requisita, ita tamen quod praefato Rectore cedente, vel decedente, seu Rectoriam ipsam alias quomodolibet dimittente, animarum cura hujusmodi per sufficientes presbyteros ab eodem Archiepiscopo et Capitulo deputandos specialiter exerceatur, ac de fructibus ejusdem parrochialis Ecclesiae ipsis deputandis praefatis congrua portione reservata, reliqui fructus hujusmodi in tres partes, quarum una Archiepiscopo, et reliquae duae illis de Capitulo praefatis, qui divinis intererint relaiter, applicentur tantumodo, dividantur, plena et libera auctoritate Apostolica tenore praesentium concedimus facultatem, non obstantibus constitutionibus et ordinationibus Apostolicis, ac statutis et consuetudinibus Ecclesiarum eorumdem, caeterique contrariis quibuscumque, seu si aliquis super provisionibus sibi faciendis de parrochialibus Ecclesiis hujusmodi spetiales, vel aliis beneficiis ecclesiasticis in illis partibus generales Apostolicae Sedis, vel Legatorum ejus literas impetrarunt, etiamsi per eas ad inhibitionem reservationem et decretum vel alias quomodolibet sit processum, quas quidem literas et processus habitos per eosdem ad praefatam Ecclesiam volumus non extendi, sed nullum per hoc eis quoad assecutionem beneficiorum aliorumque praejudicium generari, et quibuslibet privilegiis indulgentiis et literis Apostolicis generalibus vel specialibus quorumcumque tenorum existant, per quae praesentibus non expressa, vel totaliter… quomodolibet… de quibus, quarumcumque totis tenoribus habendas in nostris literis mentio specialis. Volumus autem quod in eodem loco, ubi nunc vetus Turritana Ecclesia existit, postquam erectio hujusmodi facta fuerit ut praefertur, Archiepiscopis et Capitulum Turritanum praefati, nec non successores eorum qui pro tempore fuerint, per aliquem ydoneum Sacerdotem in divinis faciant deserviri, ne Ecclesia ipsa et eius Cimiterium ad prophanos usus velut haereditas transferatur, quod quidem Archiepiscopis, Capitulum, et etiam qui in eadem Ecclesia nova post hujusmodi erectionem pro tempore erunt, omnibus privilegiis immunitatibus, libertatibus, praerogativis et exemptionibus gaudere debeant et potiri, quibus ipsi nunc in Turritana Ecclesia constituti utuntur et gaudent, et gaudere soliti fuerunt et potiri. Nos enim, si erectionem, translationem et alia superius expressa fieri contigerit, ut praefertur, ex nunc irritum decernimus et inane, si secus super his a quoquam, quavis auctoritate, scienter vel ignoranter contigerit, attemptari. Datum Florentiae, anno Incarnationis Dominicae millesimo quadringentesimo quadragesimo primo. Tertio nonas Aprilis, Pontificatis Nostri anno undecimo.
(1) L’arcivescovo Pietro qui nominato era Pietro Spano, cittadino Sassarese, ed uno dei più insigni Prelati dei suoi tempi. (Ved. Tola, Dizion. Biogr. dei Sardi illustri, Vol. III, pag. 227).