Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Secolo XIV – XCI

Proposte fatte dal comune di Pisa al comune di Genova per la rifazione di varii danni arrecati, e di prese fatte dagli armatori genovesi a pregiudizio di alcuni mercatanti, e cittadini pisani, anche nei mari di Sardegna; e risposte date dal detto comune di Genova per mezzo dei suoi ambasciatori Giovanni D’Oria giurisperito, e Nicolò di Gujano.

(1353, 15 luglio).

Dai Regii Archivi di Corte di Torino, Genova, Docum. antichi, Serie 3.a, Mazz. 8, Num. 18.

In Christi nomine amen.

Tractatus quem portare debent domini Iohannes de Auria legum doctor, et Nicolaus de Gujano Ambaxiatores ituri ad comune Pisanorum.

In primis namque cum fuerint coram dominis Antianis comunis Pisarum dicant et exponant qualiter dominus Dux et comune Ianue ipsos transmiserunt ambaxiatores ad ipsorum presentiam quibus commiseruut quod prefactos dominos antianos et comune amicabiliter, et fraterne debeant salutare tamquam illos quos sibi reputant fratres karissimos et amicos.

Subsequenter dicant et exponant qualiter ad presentiam prefacti domini Ducis et comunis Ianue pro parte comunis Pisarum accesserunt… primo.

Ambaxiatores ipsius comunis, et eum querelosa lamentatione dixerunt et proposuerunt quod Ianuenses armatores malo modo tractaverunt et tractant cives et districtuales comunis Pisarum capiendo et dirrobando eosdem tamquam ostes et inimicos et quod deterius est sive nephandum in personas eorum injurias corporaliter inferendo propter que requirebant ab ipso domino Duce quod deberet debitum remedium adhibere puniendo taliter delinquentes et dampna passis bona dirrobata restitui faciendo quod hii armatores ab hujusmodi et similibus abstinerent.

Quibus per dominum Ducem et consilium responsum fuit quod intentiones ipsius domini Ducis et comunis Ianue fuit erat et etiam nunc est quod cives Pisarum tractentur amicabiliter et fraterne per districtuales comunis Ianue et quoslibet armatores ipsius tamquam cives proprij Ianuenses et sic civibus et armatoribus gallearum que exiverunt de Ianua datum fuerat in mandatis. Et si contrarium fecerant quam plurimum condolebat. Et de ipsis paratus erat complementum justitie fieri facere prout facti qualitas suadebat et quemadmodum si in proprios Ianuenses forent ista commissa ex qua quidem responsione idem primi ambaxiatores contenti placide remanserunt.

Ex inde vero iterum missi fuerunt a comune Pisarum alii duo ambaxiatores videlicet domini…

Qui exposuerunt ipsis domino Duci et Consilio quemadmodum primis ambaxiatoribus comunis Pisarum missis circha negocia dampnorum que inferri dicuntur per armatores civitatis Ianue per ipsum dominum ducem et consilium data fuerat multum sufficiens responsio et in ipsis verbis pulcra et que justa et rationabilis et placida visa fuit comuni antianis et civibus civitatis pisarum sed verum erat quod per ipsos armatores ianuenses de facto penitus fiebat contrarium in dampnis injuriis et offensis exinde illatis per ipsos armatores ianuenses contra ipsos cives et districtuales comunis Pisarum res et navigia ipsorum conquerentes inter alia de infrascriptis.

In primis namque conquesti fuerunt quod quidam civis pisarum qui vocatur Lapus Manfredutius civis et mercator pisarum oneravit in una galeotha Bernardi Montanini de Marsilia certas merces et inter ceteras unam capsiam emsium (ensium?) que capssia per potestatem Portus Veneris fuerit arrestata cujus restitutionem fieri requirebant.

Secundo dicebant quod in Portu Bonifacii fuerit arestata quedam Barcha Landi de Pinum qua erant certe merces Baciamei de Ihacsso civis pisarum valentes florenos aureos quadraginta sex et solidos XX et quarum mercium restitutionem fieri requirebant.

Tertio dixerunt quod Bartholomeus Margatus factor et nuncius Petri de Lagnello de mense ottobris proxime preteriti oneravit in quodam panphilo Raymondi Seragerii de Nerbona cujus erat patronus Relengerius Bacius de Nerbona sachos viginti novem lane qui erant in pondere cantarorum centum duo, et librarum quinquaginta quinque comuni extimatione valentes florenos septingentos aureos quod panphilum cum dictis mercibus per duos armatores ianuenses videlicet Anthonium de Struppa, et Albertum de Vintimilio estitit dirrobatum et cuius dampni restitutionem sibi fieri requirebant.

Quarto dixerunt et proposuerunt quod Iohannes de Septimo civis et mercator pisarum fecit onerari in Turpiam in quodam ligno Bartholomei civis pisarum cuius erat patronus Collus Bughia civis pisarum vegetes ducentum tres vini et carratellos triginta quinque, et sachos viginti duos lini, et tabulas centum quinquaginta unam Abethi cujus oneris medietas erat Simonis et Andrioti de Septimo civium pisarum. Et alia medietas Garlandi de Rechucho civis pisarum, et metu tormentorum Nicolaus de Fico et Antonius Mignardus armatores unius galee compulerunt illos dicti ligni ad confitendum quod dicte merces erant Guillielmi Bramondi de Majoricis propter quod acceperunt a predictis pro redemptione florenos centumquinquaginta auri quorum restitutionem sibi fieri requirebant.

Quinto dixerunt et proposuerunt quod dictum lignum in insula Sardinee captum et disrobatum fuerat per Oddoardum et Iohannem de Auria in qua captura mercatores pisarum dampnum passi fuerunt de florenis  CCCC. auri quorum restitutionem sibi fieri requirebant.

Sexto dixerunt et proposuerunt quod cum Bartholomeus de Farchone civis pisarum patronus unius coche Nicolaj de Voghia civis pisarum onerate sale esset in partibus provincie Petrus de Grimaldis vi tormentorum compulit scribam dicte coche ad confitendum quod medietas dicti oneris erat inimicorum comunis Ianue propter quod extorsit cauptionem ab ipso patrono in Marsilia quod ipse deberet probare infra quatuor menses qualiter medietas dicti oneris non erat inimicorum comunis Ianue. Et propterea petebant quod dictum instrumentum tamquam per vim et metum extortum cassari et annullari deberet dicentes etiam quod dictus Patres de dicta cocha abstulerat plures armaturas que valebant florenos auri sexaginta et quorum omnium restitutionem sibi fieri requirebant.

Septimo dixerunt et proposuerunt quod quoddam lignum sive cocha Laurencii Bindachi civis pisarum per quandam galeam Pasqualini Marioni et Frederici de Nogarii extitit disrobatum et quod ipsi extraxerunt inter cetera quantitatem sete que per dominum ducem extitit interdicta et sequestrata cuius restitutionem sibi fieri requirebant.

Octavo et ultimo dixerunt et requisiverunt quod cum in mari Corsice essent septem barche Pisanorum Iohannis corsus districtualis Ianue et unum lignum Bonifacii disrobavit easdem in dicto loco Bonifacii portum fecerunt quarum restitutionem sibi fieri requirebant.

Quibus requisitionibus et propositis per dictos dominos ambaxiatores bene sapienter atque discrete per ipsum dominum ducem et consilium responsio data fuit similis ei que supradicta est et ultra singulariter ad premissa responsum fuit ut infra.

Primo ad primam requisitionem quod verum erat quod Potestatibus et Rectoribus districtus Ianue dederat in mandatis quod omne genus armaturarum et eciam omnem quantitatem ferri que perveniret in virtutem eorum sive per viam transitus vel alio modo arestare deberent. Et hoc ideo quia per facti experientiam ipse dominus. Dux cognovit quod multe et multe armature fuerunt delate de Pisis in provinciam que in virtute Cathalanorum inimicorum comunis Ianue postea pervenerunt. Et ista occasione Potestas Portus Veneris arestari fecit, nichilominus volens in quantum potest annuere requisitionibus ipsorum ipsas armaturas restitui fecit illis quorum erant.

Secunde requisitioni respondit prefactus dominus… Dux quod de dicto dampno nullam informationem habebant licet ipse dominus… Dux quamplurimum admiretur quod Potestas Bonifacii permittat talia facere, nichilominus ipse dominus… Dux misit Bonifacium pro se informando de predicta robaria. Et ipsa habita et recepta juxta veritatem negocii sic procedet.

Tertie vero requisitioni respondit quod habita informatione dampni predicti invenit quod dampnificati dampni predicti de jure recursum habuerunt ad dominum potestatem Ianue ad quem causarum civilium et criminalium spectat cognitio coram quo lis pendet. Et propterea respondit eisdem quod cum lis debeat finem accipere ubi jam pendet justum et rationabile videtur eidem et visum fuit quod coram prefato Potestate prosequi debeant causam suam. Et ipse ex sui parte paratus est facere eisdem fieri summarium et expeditum justitie complementum si potestas predictus esset negligens vel remissus.

Quarte requisitioni respondit dominus… Dux prefactus quod ad sui presenciam convocari fecit dictum Anthonium Mignardum et Lanfrancum Pillavicinum qui erant patroni dicte galee non requisito dicto Nicolao tertio patrono quia mortuus est et erat ut ab ipsis posset investigare veritatem, qui ambo ad Sancta dei evangelia iuraverunt se minime predictam pecuniam habuisse. Et propterea non potuit dicte pecunie restitutionem fieri facere sed veritate cognita facta fide de predictis mandabit restitutionis jus fieri facere prout debetur a disrobatoribus predictis.

Quinte requisitioni respondit quod prefactus Oddoardus et Iohannes non erant in Ianua propter quod claram responsionem facere non valebat sed postea venit Iohannes unus ex dictis patronis a quo informationem recepit qui respondit quod verum est quod dictam cocham invenit in gulfo Calari et quod dictus patronus sua spontanea voluntate sine aliquo metu vel terrore fuit confessus quod dictum onus erat Cathalanorum inimicorum comunis Ianue. Et propterea dictum onus acceperunt Et dicto patrono de naulo integre satisfecerunt dicens quod de predictis habebat publica instrumenta litteras et scripturas nichilominus dominus Dux mandat eidem comunitati Pisarum quod semper et quandocumque Ianuam veniant conquerentes eisdem faciet et fieri faciet ita summariam et expeditam iustitiam sicut in Pisis haberent et de qua poterunt et debebunt merito contentari. Et ita verum esse in omnibus et per omnia ut supra nuper sub eius juramento respondit Oddoardus de Auria alius ex dictis patronis.

Sexte requisitioni respondit dominus Dux prefactus quod Petrus de Grimaldis non erat in Ianua, et quam cito veniret informationem acciperet de dicto negocio qui Petrus post recessum dictorum ambaxiatorum venit Ianuam a quo idem dominus Dux voluit habere informationem veritatis qui in sui defensionem ostendit quoddam publicum instrumentum per quod apparet quod medietas oneris supradicti erat Belengarii Guilaligoni de Majoricis quod instrumentum secum portent et quod medietas dicti oneris sit dicti Belengarii fuit compositum publicum instrumentum in Pisis manu Ligonis de Pisis notarii. Et propterea dicant et exponant quod eisdem dominis Pisanis placeat inquiri facere veritatem. Ita quod sub colore et titulo Pisanorum bona inimicorum per istum modum non offuscentur seu lambudentur. Alias vero armaturas quas dictus Petrus habuit de cocha predicta dictus dominus Dux restitui fecit a dicto Petro et ipsas restitui faciet semper ad requisitionem comunis Pisarum cui dicet ipsum commune Pisarum fore restituenda. Et demum post verba et inquisitionem predictam si ex parte pisanorum negetur contenta in ipso instrumento vera esse et ex illis non esse inventum aliquid veritatis mictantur Ianuam aliqui pro illis obligatis quibus dominus Dux et consilium fieri facient summarium jus…

Septime requisitioni respondit dominus Dux prefactus quod ipse fecit convocari dictos armatores coram eo et officialibus guerre qui ostenderunt publica instrumenta per que apparebat qualiter dictus Laurentius Bindach fuerat confessus quod dicta seta pertinebat ad inimicos comunis Ianue et etiam scriba dicte coche Et quam confessionem fecerant in Bonifatio existentes in sui potestate et virtute. Et licet ambaxiatores Pisarum dicerent quod dicta confessio fuerat per metum extorta, illi tamen contrarium asserebant. Et propterea dominus Dux videns quod de vero non poterat esse clarus dixit eisdem quod recursum haberent dampnificati predicti ad dominum Potestatem Ianue ad quem spectabat causarum civilium cognitio cui offerebat se mandaturum quod omnibus dillationibus et subterfugiis postpositis ac etiam omnibus rejectis receptis ex ipsis eisdem dampnificatis faceret summarium et expeditum justitie complementum, quam responsionem non acceptaverunt ambaxiatores predicti dicentes quod potestas habetur respectum ad instromenta et non ad conscientiam Propter quod iidem ambaxiatores requisiverunt consilium bonorum hominum civitatis Ianue coram quibus exponere possent ambaxiatam suam circha predicta. Et dominus Dux prefactus in quantum poterat et potest volens complacere comuni Pisarum tamquam illis quos reputat fratres carissimos et conjunctos licet ad hec non tenentur nisi de benevolentie gratia speciali ad contentacionem predictorum congregari fecit consilium plurium et plurium bonorum hominum civitatis Ianue quod per ipsos ambaxiatores fuerat requisitum et coram ipsis proposuerunt ambaxiatam suam iidem ambaxiatores quod consilium deliberavit et respondit eisdem dictam causam et questionem cognoscendam committerent quatuor laycis civibus et melioribus et dignioribus civitatis qui ex eorum conscientiis deciderent dictam causam in quantum eisdem ambaxiatoribus placuisset. Si autem dicti ambaxiatores noluissent illos dicere qui viderentur eisdem, tunc ipsi ambaxiatores haberent recursum ad curiam Potestatis in qua stat potestas jurisdictionis civitatis Ianue, quam responsionem non aceptaverunt neque repudiaverunt ambaxiatores predicti. Sed dicebant quod non habebant ad hoc potestatem. Ob quam causam dicant principaliter et exponant prefati nostri ambaxiatores quod ipsi transmissi fuerunt ad dictum comune Pisarum occasione predictorum ut ipsi clare cognoscere valeant et videre quod intentionis domini Ducis et Comunis Ianue non est quod Pisani seu subditi comunis Pisarum aliter tractentur per subditos et armatores comunis Ianue quam proprios Ianuenses Et non debeant admirari si dominus Dux non assumpsit cognitionem dicte cause quia hujusmodi causarum cognitio seu discussio est eidem domino Duci per ordinamenta et regulas comunis Ianue penitus interdicta quam aliquo modo postponere non valeret Et quod eisdem vult et intendit fieri debere magis summarium jus quam fiat Ianuensi in causis similibus. Cum Ianuenses conquerentes de aliquo dampno quod audiantur debeant deponere solidos duos pro qualibet libra sortis que petitur et denarium unum et eisdem Pisanis fuit indultum et adhuc hodie est quod dictum depositum facere non teneantur sed Ianuenses contra quos. Et super hoc dicant et proponant verbis prudentibus et discretis jus comunis Ianue ostendendo quod dominus Dux et Comune responsionem faciunt juridicam et etiam congruentem que inter amicos fratres et conjunctos debet suficere dicentes etiam quod in futuris dabunt tale mandatum armatoribus quod idem comune Pisarum et sui cives poterunt contentari dummodo in eis Rauba inimicorum nullatenus imitatur.

Et exposita dicta ambaxiata audiant responsionem antianorum et ipsam notificent domino Duci et ipsius responsionem expectent – in qua si assentiant supradictis bene quidem et placet ipsi domino Duci et Consilio et mittant quando volunt et quos volunt et fiet prout superius dictum est. Si vero non assentiant in responsione premissa eis que supradicta sunt tunc ipsi ambaxiatores considerent si videtur eis pro meliori ipsam suam responsionem remittere ad ipsum dominum ducem et consilium ipsis remanentibus Pisis vel non set reddire cum ipsa responsione, et in quantum eis faciendum videbitur exequetur.

Octave requisitioni respondeant quod incontinenti dominus Dux scripsit Potestati Bonifacii quod dicta bona restitui faceret dampnum passis qui Potestas pro defensione sui scripsit litteras domino Duci quas litteras secum portabunt et ipsarum tenorem legi facere poterunt in presencia antianorum predictorum. Et cum instantia rogent eos tamquam karissimos fratres et amicos quod eis placeat abstinere a trafficando per mare bona seu mercancias inimicorum comunis Ianue quia hoc esset nimium prejudicium comunitati predicte cum armatores qui armant ad ofensionem inimicorum comunis et qui substinent guerram nostram et mare tenent securum Ianuensibus et amicis aliter armare non possent nec guerram facere. Et per consequens Ianuenses navigare non possent quod esset ultimum dampnum et prejudicium eorundem.

Quibus expositis et audita responsione ipsorum Pisanorum si ipsis ambaxiatoribus videbitur et non aliter Exponant infrascripta.

Videlicet quia pro parte domini Ducis et Consilii exponatis Comuni et antianis Pisarum quod cum verum sit quod dominus Nicolaus de Spinulis milex recipere debet certam pecunie quantitatem T. prout in eorum juribus videre poteritis Et de qua pecunia ipse inter et Oddoardus filius eius moverunt questionem in curia Potestatis Pisarum sed ante finem ejusdem contra Deum et justitiam et contra omnem honorem ipsius Comunis Pisarum quidam nomine… agressus fuit cum armis offendibilibus et defendibilibus proditorio modo animo occidendi dictum Oddoardum et demum percusserunt eum quem ex improviso agressi fuerunt pluribus vulneribus prout satis est publicum curie vestre de quibus malefactoribus fuit facta justicia pecuniaria modica et aliter quam per formam juris comunis in talibus casibus inveniatur esse provisum ex qua quidem injuria idem Oddoardus dimisit prosequi dictam causam et ex hoc requiritur pro parte dicti domini Ducis et Consilii quatenus visa et pensata dicta injuria fiat restitutio summaria dicte pecunie Oddoardo predicto.

Item similiter requiratis pro parte dicti domini Ducis et Consilii quod cum verum sit quod de certa pecunie quantitate quam debet habere Manuel de Cucurno a quibusdam Pisanis et a comunitate Plombini in qua per infinita litigia tractus fuit ut apparet per quamplures scripturas, et numquam habere potuit aliquale justitie complementum a dictis antianis quaterne velint dicto Manueli satisfieri summarie et restitutionem fieri de pecunia suprascripta prout melius ipsi ambaxiatores videre poterunt per scripturas ipsius Manuelis circha hec exponendo prudencia verba prout ipsis videbuntur expedire.

Item viso per ipsos ambaxiatores quodam capitulo quod hodie viget in antiqua treugha facta inter comune Ianue ex una parte et comune Pisarum ex altera si quando veniant ad aliqua verba ad que infrascripta videant convenire, dicant quemadmodum ipsum comune Pisarum expresse contrafacit nobis contra predictum pactum dicte treughe in eo quod retinent Cathalanos vel Venetos et receptaculum dant et refrescamentum navigiis eorum quod expressum est contra dictum pactum, cum clarum sit quod ipsi Cathalani et Veneti offendere vellent Ianuenses quando possunt et in hiis in quibus possunt.