Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Secolo XIII – XLIV

Mariano II, giudice di Torres, promette a Pietro d’Oria legato del comune di Genova di osservare la convenzione già da lui fatta con lo stesso comune (1), e ne rinnova col presente atto i patti e le condizioni, fra le quali erano le principali, di spendere lire ventimila nel territorio di Genova, di dar la colletta, di proteggere i Genovesi nelle sue terre, e specialmente quelli del castello di Bonifacio in Corsica, di permettere ai medesimi lo stabilimento di loro Consoli particolari nel regno Turritano per definire le loro liti, di non esiger dazi, di dare al comune lire cento all’anno laddove conquistasse quella parte del giudicato di Arborea, ch’era di Ugone di Basso, e la metà delle terre degli altri giudicati dell’isola che pur venissero in sue mani con l’aiuto di soldati genovesi, ovvero le spese di guerra perciò fatte dal comune, di non dar ricetto nei suoi Stati ai Pisani, e agli altri nemici di Genova, e di non  ritenere le sostanze dei Genovesi morti o naufragati nei suoi dominii.

(1224, 7 settembre).

Dai Regii Archivi di Corte di Torino, Lib. Iur. pag. 105.

Nos Marianus Dei gratia iudex turritanus et Arborensis convenimus et promittimus vobis Petro Aurie legato comunis Ianue recipienti nomine ipsius comunis attendere, complere et observare conventionem olim factam inter nos et comune Ianue, prout in ipsa per omnia continetur una cum nostris liberis et maioribus, videlicet cum Guantino de Sena, Petro Spano, Guantino de Serra, Mariano Navicia, Saltaro de Navicia, Guantino de Curcas, iuramus tactis evangeliis attendere, complere et observare prout in dicta conventione per omnia continetur, que talis est. In nomine Domini amen. Nos Marianus Dei gratia Iudex turritanus, promittimus tibi Petro Aurie Legato comunis Ianue recipienti nomine comunis, quodamodo erimus cives Ianue et compagnam et civilitatem iurabimus in ordinatione consulum comunis Ianue qui modo sunt vel pro tempore fuerint, seu potestatis comunis Ianue, qui pro tempore fuerit, hoc sane intellecto quod propterea non cogamur civitatem Ianue habitare. Et insuper pro libris viginti milibus expendemus in posse comunis Ianue, quemadmodum Ianuenses cives expendunt, vel expendiderint de suo posse; et collectam inde dabimus que pro tempore super immobili civium Ianue imposita fuerit colligenda quandocumque a consulibus vel potestate comunis Ianue, qui pro tempore fuerint per se vel nuncium suum fuerit requisita; universos homines Ianue et de districtu Ianue, et specialiter castri Bonifacii de cetero personis et rebus ubique mari et terra et aqua sanos et naufragos, salvabimus et custodiemus per nos et homines nostros, et defendemus in tota terra nostra, quam hodie habemus, et de cetero acquisierimus contra omnes personas; in tota terra nostra, et districtu, quam hodie habemus et de cetero acquisierimus eos libere uti et negociari permittemus, nec eos ulla dacita vel exactione seu super impositione alicuius rei gravabimus vel gravari faciemus, seu aliquo modo permittemus; nullum devetum faciemus, vel fieri faciemus seu concedemus quin homines Ianue et de districtu Ianue et presertim castri Bonifacii, libere et absque ullo impedimento emere et extrahere possint, de tota terra nostra et districtu quam hodie habemus et de cetero acquisierimus Ianue et in districtu Ianue, et ad Bonifacium deferendum quicquid velint, nec eos aliquid emere vel vendere contra eorum voluntatem cogemus. Salem vero de terra nostra quam hodie habemus et de cetero acquisierimus hominibus Ianue, et de districtu Ianue et castri Bonifacii absque ulla dacita vel drictu extrahere concedemus, excepto de iudicatu turritano. Item permittimus tibi, quod si partem Arboree que fuit Ugonis de Basso conquirere et habere poterimus, pro parte ipsa dabimus annuatim comuni Ianue  libras centum denariorum Ianue, et si pro militibus, vel cum militibus, qui de Ianua ad nostrum servicium transfretabunt, totam Sardineam, vel aliquod iudicatum Sardinee conquisierimus, dabimus, vel dari faciemus eidem comuni medietatem totius terre acquisite, vel expensas factas ab ipso comune in ipsis militibus. Item promittimus, quod nullum lignum apud  nos et in tota terra nostra, quam hodie habemus et de cetero acquisierimus, honus aliquod levare vel habere permittemus, donec naves ille, que de Ianua detulerint milites nostros sufficiens honus habuerint, ad quod habendum opem et consilium nostrum efficaciter tribuemus, hoc sane intellecto, quod Sardi dare debeant de rebus suis in navibus ipsis delatis pro quolibet cantario tantum quantum dederint Ianuenses et non plus. Pisanis quoque, et universis inimicis Ianue civitatis, quos hodie habet vel de cetero habebit, nullum receptaculum dabimus vel dari faciemus, seu modo aliquo consentiemus, nec eos in tota terra nostra, quam hodie habemus, et de cetero acquisierimus venire, neque necessaria aliqua suscipere, vel inde extrahere, per se vel alteram personam ullatenus concedemus; nullam pacem nec treuguam seu concordiam faciemus cum Pisanis vel communitate aliqua seu persona, quin homines Ianue, et de districtu Ianue et terra ipsorum per nos in ipsa ponantur et pacificentur, si in ea esse voluerint. Si vero in ea esse recusaverint, nichilominus ea, que in eis convenimus et promisimus suo robore existentia, inconcussa servabimus et servari faciemus. Concedimus siquidem quod homines Ianue et de districtu Ianue in tota terra nostra quam habemus et de cetero acquisierimus, consules habeant ex se ipsis ad audiendas et diffiniendas causas et lites, que inter eos vertentur; et si forte inter Ianuenses, et Sardos, et e converso questio verteretur, una nobiscum consules ipsi questionem ipsam et litem audire debeant et diffinire (2). Si contingerit, quod aliquis Ianuensis, vel de districtu Ianue in tota terra nostra et districtu quam hodie habemus et de cetero acquisierimus testatus vel intestatus decedat, omnia bona ipsius que poterimus invenire, nuncio, vel nunciis Ianuensium consulum de comuni liberari, et consignari faciemus, vel inde faciemus secundum voluntatem defuncti, nec aliter de rebus defuncti nos intromittemus; si vero naufragium passus fuerit, nos ad res ipsius recuperandas bona fide opem et consilium nostrum prestabimus, et que recuperari poterunt, eidem cuius fuerit, faciemus in integrum liberari, deficiente ipso nuncio, comunis Ianue sicut supradictum est; homines quoque nostros cogemus, quod nullam rassam in comperandis rebus ianuensibus, aut in rebus suis vendendis aliquatenus faciant vel componant; predicta vero debent iuramento firmari, de quinque in quinque annis per supradictum iudicem et eius filios habentes ab annis quatuordecim supra et eorum archiepiscopos et episcopos, atque eorum liberos, si tamen a consulibus, vel a potestate comunis Ianue, qui pro tempore fuerit requisitum. Testes, Raimundus de Popardina Catalanus, Ansaldus de Noata Medicus Ianuensis, Petrus Ferrarius, Placentinus de Tolla. Actum in Arborea loco ubi dicitur Furonus, in ecclesia Sancti Quilici, anno Dominice nativitatis millesimo ducentesimo vigesimo quarto, indicione undecima, die septimo septembris inter primam et terciam.

Obertus de Clavaro notarius rogatus scripsi.

Atto Placentinus notarius sacri palatij hoc exemplum transcripsi et exemplificavi ab autentico publico scripto manu Oberti de Clavaro notarii sicut in eo vidi et legi, nichil addito vel dempto, preter forte litteram vel sillabam titulum seu punctum, et hoc causa abreviationis vel melioris lecture, titulos scilicet in litteras, vel litteras in titulos permutando, ad quod corroborandum iussu domini Pegoloti Ugezonis de Girardinis Ianuensis potestatis subscripsi, illudque autenticavi, et redegi in publicam formam.

NOTE

(1) La convenzione, cui si riferisce il presente atto, e che Mariano promette di osservare, è quella che il di lui padre Comita II avea fatto per la prima volta nel 1191 co’ Genovesi, e rinnovata co’ medesimi nel 1212 (Ved. sopr. Diplom. e Cart. del Secolo XII. N° CXXXVI, e del Secolo XIII. N° XXXI). Per maggiore guarentigia dei Genovesi Mariano fece intervenire al rinnovamento della convenzione i suoi figli, e più stretti congiunti, che sono nominati nella introduzione dell’atto. Il giudice Mariano II di Torres fu uno de’ più potenti dinasti del suo tempo; su di che (Ved. Tola, Dizion. biogr. dei Sardi illustri, Vol. II. pag. 222-23).

(2) Lo stesso patto era stato convenuto fra i Genovesi e Comita II padre di Mariano fin dal 1191; laonde nel declinare del secolo XII il comune di Genova avea proprii consoli negli stati degli altri comuni o dei principi suoi collegati od amici, onde far amministrare la giustizia ai Genovesi, che si trovassero per ragione di commercio, od altro motivo, in paesi stranieri. Questa circostanza, e gli altri patti quindi soggiunti, relativi alle sostanze dei Genovesi, morti o naufragati, sono da notarsi, perché dimostrano il progresso che aveano già fatto a quel tempo le idee del giusto e dell’onesto in materia di dritto internazionale.