Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Secolo XIII – LXXXVIII

Chiano, marchese di Massa, e giudice di Cagliari, per mezzo d’Ildebrandino Querceto, e di Matteo Barberi, suoi legati e procuratori, stringe alleanza offensiva e difensiva col comune di Genova, rappresentato dal suo podestà Filippo della Torre cittadino Milanese, e accordando, e ricevendo varii dritti, privilegi, e favori, si obbliga fra le altre cose di mettere in mano dei Genovesi il castello di Cagliari (salvo a lui il dritto di avervi casa, e di entrarvi e uscirne liberamente con la sua famiglia), e di far guerra ai Pisani.

(1256, 20 aprile).

Dai Regii Archivi di Corte di Torino, Lib. Iur. pag. 108.

In nomine sancte et individue trinitatis amen. Ad honorem Dei et gloriose Virginis Marie et omnium Sanctorum suorum et communis Ianue atque domini Chiane illustris marchionis Masse et Dei gratia iudicis Calaritani et omnium fidelium suorum. talis confederatio talia pacta talesque conventiones facte sunt et firmate perpetuo dante domino valiture inter dominum Philipum de la Turre honorabilem civem Mediolani et nunc magnificum potestatem excellentissime urbis et patrie Ianuensis decreto et auctoritate et beneplacito consilii Ianue more solito congregati per campanam et cornu et vocem preconis. et insuper hominum sex per quamlibet campagnam electorum ad brevia iuxta formam capituli Ianue nomine et vice communis Ianue ex una parte et dominum Ildebrandinum de Querceto quondam item domini Ildebrandini atque Matheum Barberium quondam Guillelmi nuncios et procuratores suprascripti domini Chiani illustris marchionis Masse et Dei gratia iudicis Calaritani nomine ipsius marchionis et iudicis ex altera de mandatis et procurationibus quorum constat per publica instrumenta scripta manu Luparelli Bonacy imperialis aule notarii quorum unum factum fuit currente anno incarnationis Domini M.CC.LVI. indictione XIIII. X kal. februarii. Aliud vero factum fuit eodem millesimo octavo idus februarii. dictus namque dominus potestas Ianue nomine et vice communis Ianue et pro ipso communi decreto et auctoritate supradicti consilii et sex per quamlibet compagnam convocatorum et congregatorum ut predictum est promisit et convenit suprascriptis nunciis et procuratoribus domini marchionis et iudicis recipientibus nomine ipsius et pro ipso. atque hominibus suis quod commune Ianue ipsum dominum marchionem tractabit et habebit ut civem Ianue et quod per emendatores qui creabuntur hoc anno fiet capitulum quod ipse dominus marchio recipiatur per potestatem anni proxime venturi in civem civitatis Ianue sicut sunt alii cives et habitatores Ianue non obstante aliquo capitulo facto vel faciendo et quod honoribus civitatis Ianue frui possit sicut magni et honorabiles cives Ianue. Item quod commune et homines Ianue salvabunt et defendent bona fide dictum marchionem et terram suam et homines suos per mare et per terram sine fraude contra omnem personam et locum quem vel quam moverent ei guerram et specialiter contra commune Pisarum et Pisanos sicut commune Ianue faceret de suo proprio facto. Item quod per commune Ianue vel aliquem Ianuensem non minuetur aliquid de honoribus dicti marchionis et qui contra hoc facere vellet commune Ianue defendet inde dictum marchionem bona fide et sine fraude sicut faceret commune Ianue de suo facto. Item quod potestates vel rectores qui mittentur per tempora pro comuni Ianue ad castrum Calari iurabunt annuatim salvare custodire et defendere dictum marchionem et honores suos et familiam suam et iura sua et homines suos sicut personam familiam iura et honores civis civitatis Ianue. Item commune Ianue et Ianuenses salvabunt custodient et defendent homines dicti marchionis tam in terra quam in mari ubicumque eos invenerint tanquam Ianuenses et ipsos tractabit comune Ianue tam in Ianua quam extra sicut Ianuenses et ipsos habebit liberos et immunes in Ianua et districtu quantum ad eorum propriam pecuniam pertinet. sicut civis Ianue et non faciet comune Ianue eis devetum quominus possint trahere de Ianua ea que erunt eis necessaria pro eorum usu. Item quod comune pacietur quod omnes persone que expellerentur extra castrum Calari et illi qui voluerint inde exire eorum voluntate sint salvi et securi in personis et rebus ad eundum vias suas sine impedimento comunis Ianue. Item quod comune Ianue permittet pacifice dictum dominum marchionem habere tenere et possidere et gaudere libere ad suam voluntatem omnes terras quas dante domino acquiret contra inimicos suos et inimicos comunis Ianue. Item quod comune Ianue faciet quod dicto marchioni et hominibus suis vendentur in Ianua domus pro eorum habitationibus intra muros civitatis Ianue pretio competenti de illis domibus que vendi vellent. Item quod comune Ianue pacietur quod dictus dominus marchio habeat in castro Calari domum sive albergum Iacobi Comanome. Et quod liceat ei intrare in castrum et exire cum familia sua convenienti sicut civis Ianue. Versa vice predicti domini Ildebrandinus et Matheus nuncii et procuratores dicti domini marchionis nomine et vice ipsius et pro ipso promiserunt et convenerunt dicto domino Philipo de la Turre potestati Ianue recipienti nomine et vice comunis Ianue quod dominus Chianes illustris marchio Masse et Dei gratia iudex Calaritanus efficietur civis Ianue et iurabit citainaticum et compagnam civitatis Ianue atque honorem comunis Ianue. Et homines dicti marchionis iurabunt honorem comunis Ianue ad requisitionem comunis Ianue. Item quod dictus dominus marchio tradet comuni Ianue et nuntiis comunis Ianue pro ipso comuni ad proprium in perpetuum habendum et tenendum castrum et fortias castri Calari quod appellatur castrum (1) cum confinibus et pertinentiis ipsiu castri. Ita quod comune Ianue inde faciat suam voluntatem sicut de re propria et possit inde expellere et dimittere ibi quoscumque voluerit comune Ianue. Et quod omnes domus que sunt intra castrum et sedimina non edificata sive casalini sint ad proprium comunis Ianue. Omnes autem possessiones que sunt infra confines castri illarum personarum que expellentur vel exibunt de castro permittet marchio quod comune Ianue habeat. Et quod de omnibus predictis domibus et possessionibus inde suam faciat voluntatem. Exceptatis a supradictis domo Iacobi Comanome que reservatur dicto marchioni et exceptatis similiter domibus et possessionibus hominum qui sunt de familia dicti marchionis quas habent intra castrum vel extra que salve sint ipsis in voluntate dicti marchionis. Salvis etiam possessionibus aliarum personarum quas commune Ianue ibi dimittere voluerit. Si quas ibi dimiserit ad preces dicti marchionis. Item quod ipse dominus marchio et homines suis facient pacem et guerram omnibus personis et comunitatibus et specialiter Pisanis ad voluntatem comunis Ianue. et salvabunt custodient et defendent pro posse eorum bona fide et sine fraude comune Ianue et omnes et singulos Ianuenses et amicos comunis Ianue tam in terra quam in mari ubique eos invenerint et specialiter dabunt opem et operam efficacem quod commune Ianue in perpetuum teneat et habeat predictum castrum ad suam voluntatem. Item iurabit dictus dominus marchio salvare et custodire potestates et rectores et alias personas que erunt per tempora in dicto castro pro comuni Ianue. Item quod dominus marchio accipiet uxorem de amicicia Ianue comunis et non aliunde (2). Item quod dictus dominus marchio permittet libenter quod omnes habitantes in dicto castro possint pascare et boscare in terra dicti domini marchionis sicut alii marchionis predicti homines. Item quod  dictus dominus marchio dabit pro isto primo anno tantum ordeum carnes salsas et caseum quantum necessaria et sufficiens erit omnibus personis quas comune Ianue ponet in dicto castro qui ibi erunt pro comune sine precio. Item quod dominus marchio faciet ita quod tanta vianda erit intus castrum et locum de Calari ultra illam quam daturus est pro isto quanta erit sufficiens ad victum unius alterius anni quam possint emere et habere illi qui ibi erunt scilicet in dicto castro et loco precio competenti. Item quod dominus marchio concedet comuni Ianue et Ianuensibus qui voluerint portare salem Ianuam de salina sua de Kalaro ut ipsum possint fodere et trahere de salina eorum expensis sine alio precio. Item quod dominus marchio non permittet quod portus fiet in terra sua mercationum trahendarum de terra sua vel portandarum ad ipsam nisi in portu Callari quod appellatur castrum. Supradicta omnia et singula promiserunt et convenerunt ad invicem dicti dominus potestas Ianue nomine comunis Ianue et pro ipso et auctoritate dicti consilii et dicti procuratores et nuncii domini marchionis predicti nomine ipsius et pro eo et iuraverunt ad sancta Dei Evangelia et Symon Embronus iuravit in anima dicti domini potestatis Ianue et consiliariorum. Ita quod ipsi receperunt in eorum animam attendere complere et observare et attendi et observari facere a comuni Ianue et a dicto domino marchione et contra in aliquo non venire sub pena marcharum decem milium argenti et observatione bonorum dictorum comunis Ianue et marchionis. Promiserunt etiam et iuraverunt ad Sancta Dei Evangelia nuncii et procuratores dicti domini marchionis nomine ipsius domini marchionis et pro eo se facturos et curaturos ita et sic quod dictus dominus marchio supradicta pacta et conventiones rattificabit et approbabit ambaxatores comunis Ianue quando inde ab eis fuerit ipse dominus marchio requisitus sub predicta pena et observatione bonorum dicti domini marchionis. Actum Ianue in palatio Fornariorum. testes Percival Aurie. Gullelmus Guercius. Ferrarius de Castro. Lanfrancus Malocellus. Matheus Pignolus. Anno Dominice nativitatis M.CC.LVI. indictione III. die iovis XX. aprilis.

Ego Marinus de Monterosato notarius presens instrumentum extraxi et exemplificavi de quodam manuali instrumentorum Guillelmi Cavagni de Varagine notarii et in publicam formam redegi nichil addito vel diminuto ni forte sillaba titulo seu puncto substantia tamen non mutata nec in aliquod viciata. de mandato tamen magnifici viri domini Enrici Bruxamantice potestatis Ianue. presentibus testibus convocatis  Iacobo Aurie Nicolao Guercio Raimundo de Casali et Obertino Paxio iudicibus et Lanfranco Debenixio notario. Anno Domini M.CC.LXXXVIII. die XXVI. Aprilis.

Ego Rollandinus de Richardo sacri palacii notarius hoc exemplum extraxi et exemplavi ab autentico et publico exemplo ab eo videlicet quod Marinus de Monterosato notarius de manuali instrumentorum Guillelmi Cavagni de Varagine notarii. sicut in eo vidi et legi nichil addito vel diminuto nisi forte littera vel sillaba titulo seu puncto causa abreviationis substantia non mutata de mandato tamen domini Danny de Osnaigo civitatis Ianue potestatis presentibus testibus Iohanne Bonihomini et Loysio Calvo cancellariis comunis Ianue et Iacobo de Albario notario. M.CCC. primo. indictione XIII. die XX. iunii.

NOTE

(1) È questo il castello di Castro, che i Pisani aveano edificato in Cagliari, e dal quale imponevano la loro volontà a Benedetta, signora del regno Cagliaritano, la quale perciò ne porse amare querele a Papa Onorio III nella lettera che riportammo più sopra (Ved. sopr. cart. N° XXXV. pag. 329). Sembra che l’autorità Pontificia riuscisse a far restituire quel castello a Benedetta, poiché nell’atto di vassallaggio, che costei prestò alla Chiesa Romana nel 3 dicembre 1224 (Ved. sopr. Cart. N° XLV), leggesi tra le altre cose, che coloro, i quali sarebbono destinati alla custodia dei castelli e fortezze del giudicato di Cagliari, dovrebbero prestar giuramento di fedeltà alla stessa Chiesa Romana. È poi certo, che i regoli succeduti a Benedetta possedettero il castello di Cagliari; e lo prova il presente atto, con cui Chiano si obbliga darlo in mano ai Genovesi. Ed è facile il comprendere, che il fine del comune di Genova nel chiedere la consegna della rocca Cagliaritana si fu quello di poter signoreggiare con tal mezzo in tutto il giudicato; e perciò patteggiarono la facoltà di poterne espellere a loro piacimento quanti volessero, ch’è quanto dire di poterne cacciar via i Pisani, e i loro aderenti.

(2) Patto assai oneroso, che imponeva a Chiano l’obbligo di scegliere la sposa, se ne bramasse, in paese, e da famiglia amica ai Genovesi.