Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Secolo XIII – CXXXVIII

Iacopo II. re di Aragona riceve da Papa Bonifazio VIII. la solenne investitura del regno di Sardegna, si obbliga di riconoscere il supremo dominio della Chiesa romana nell’isola, di assistere la Santa Sede con le sue arme in Italia, e di pagare alla Camera apostolica l’annuo censo di duemila marchi d’argento. E il Pontefice dal suo canto stabilisce l’ordine di successione dei re di Aragona in Sardegna, provvede alla libertà delle chiese, e alle immunità dei beni, e delle persone ecclesiastiche, e determina i casi di riversibilità dell’isola alla Chiesa concedente.

(1297, 5 aprile).

Dal Lunig, oper. e tom. Cit.

Bonifacius Episcopus servus servorum, charissimo in Christo filio Iacobo Sardiniae, et Corsicae regi illustri.

Ad honorem Dei omnipotentis Patris, et Filii, et Spiritus Sancti et beatae, et gloriosae semperque virginis Mariae, beatorum quoque apostolorum Petri et Pauli, nec non et Sanctae Romanae Ecclesiae, de fratrum nostrorum consilio et assensu regnum Sardiniae et Corsicae, quod ipsius ecclesiae iuris et proprietatis existit, cum iuribus omnibus et pertinentiis suis tibi et tuis heredibus ex tuo et ipsorum corporibus legitime descendentibus utriusque sexus natis iam, et etiam nascituris, in perpetuum feudum gratiose conferimus, et ex apostolicae sedis liberalitate concedimus, et donamus sub modo, forma, tenore, et conditionibus, et conventionibus contentis in praesentibus, a nobis, nostrisque successoribus canonice intrantibus, et dicta romana ecclesia tenendum in feudum, et per cuppam auream te de eodem praesentialiter investimus; ita quod tam tu, quam quilibet tuorum heredum in dicto regno pro ipso regno Sardiniae et Corsicae nobis et ipsi romanae ecclesiae praestabitis, et praestare tenebimini ligium homagium, vassallagium plenum, et fidelitatis iuramentum sub forma inferius annotata: et pro eodem regno Sardiniae et Corsicae supra dicto nobis et eidem ecclesiae servire infra Italiam sitis astricti de centum equitibus decenter armatis, cum uno equo ad arma et duabus equitaturis ad minus per quemlibet, et quingentis peditibus, inter quos sint saltem centum balistarii de bonis ballistis armati, et muniti, et reliqui pedites suo modo sint convenienter armati: et tam equites quam pedites sint incolae terrae vestrae in Aragonia, vel Catalonia, seu aliis partibus eisdem adiacentibus constituta, cum sumptibus, gagiis, et expensis vestris per trimestris temporis spatium a die, quo ipsi equites et pedites intrabunt terram ecclesiae computandum. Erit autem in potestate romani Pontificis seu dictae ecclesiae praedictos equites et pedites ultra praefati trimestris temporis spatium ad similia sumptus, gagia, et expensas ipsius ecclesiae, si plus eos vel ipsorum aliquos voluerit retinere. Et si rom. Pontifex, vel etiam ipsa maluerit dictum servitium equitum et peditum commutare totaliter cum stolio vel certo numero galearum, seu vasorum maritimorum armatorum infra maritimam Italiae, possint hoc facere, et ut et heredes ipsi commutationem eamdem facere teneamini, et sitis adstricti; dando infra ipsam maritimam quinque galeas bene guarnitas, munitas, et armatas de bonis hominibus, et aliis opportunis vestris expensis per tres menses, computandos a die, quo ingressae fuerint maritimam Italiae, terris ecclesiae supradictae vicinam, quas munitas taliter ultra dictos tres menses ad similia gagia et expensas suas, si romanus Pontifex vel ecclesia ipsa voluerint, poterunt retinere. Praestabitis autem, et praestare tenebimini supradicta servitia equitum et peditum et galearum, ut superius est expressum, semel in anno quandocumque indigebit romanus Pontifex, seu romana ecclesia, de quo ipsius romani Pontificis vel ipsius ecclesiae simplici verbo credetur.

Et insuper tam tu, quam quilibet tuorum heredum in dicto regno Sardiniae, et Corsicae, pro ipso regno censum duorum millium marcharum argenti bonorum et legalium sterlingorum ubicumque romanus Pontifex fuerit, ipsis romano Pontifici, qui erit pro tempore, et ecclesiae, vel ipsi ecclesiae ubi ipsa fuerit sede vacante, recipienti pro futuro Pontifice, et pro portione collegium ipsius ecclesiae cardinalium contingente, in festo beatorum apostolorum Petri, et Pauli annis singulis integraliter pro dicto regno Sardiniae et Corsicae persolvetis. Ad quem censum, ut praemittitur, persolvendum tam tu, quam quilibet heredum tuorum in ipso regno tenebimini et sitis adstricti. Si vero tu, vel quicumque heredum tuorum in ipso regno statuto termino non solveritis integre, ut praemittitur, censum ipsumque, et expectati per quatuor menses terminum ipsum immediate sequentes, de illo ad plenum non satisfeceritis, eo ipso eritis excomunicationis vinculo innondati. Quod si in secundo termino infra subsequentes alios quatuor menses eumdem censum sine diminutione qualibet non persolveritis, totum regnum Sardiniae et Corsicae erit ecclesiastico suppositum interdicto. Si vero nec in tertio termino, nec infra alios quatuor menses proximos per plenam satisfactionem eiusdem census tu et heredes tui vobis duxeritis consulendum; ita quod quod, transactis  eodem tertio termino et quatuor proximo sequentibus mensibus, non sit de huiusmodi censu primi termini ipsi ecclesiae integre satisfactum; ab eodem regno Sardiniae et Corsicae ipso iure cadatis ex toto, et regnum ipsum ad romanam ecclesiam eiusque dispositionem integre, et libere revertatur: nihilominus pro singulis duobus millibus marcharum singulorum terminorum, si simili modo in eorum solutione cessaveritis, vel illa non solveritis; tu et quivis tuorum heredum in dicto regno Sardiniae, et Corsicae paenas similes incurratis, salvis aliis poenis, processibus, et sententiis, quae vel qui de iure inferri, vel haberi, sive proferri poterunt per romanum Pontificem, vel sedem apostolicam specialiter in hoc casu: sed ad censum ipsum solvendum, et ad ipsum servitium exhibendum dictae ecclesiae tunc teneamini cum effectu, cum tu, vel heredes tui in dicto regno Sardiniae et Corsicae ipsius regni vel maioris partis eius fueritis possessionem adepti.

Caeterum quia in quibusdam articulis seu capitulis modi, formae, tenoris, seu conditionum, vel conventionum ipsorum praesentibus contentorum expressius continetur, quod in certis casibus tu et tui in eodem regno heredes excomunicationis sententiam incurratis, et dictum regnum sit ecclesiastico suppositum interdicto, quodque tam tu, quam heredes ipsi cadatis a regno, seu sitis regno ipso privati: nos ex nunc huiusmodi sententias videlicet excomunicationis in te ac eosdem heredes, et interdicti in praefatum regnum Sardiniae, et Corsicae, et privationis regni eiusdem, si tua vel ipsorum culpa huiusmodi casus emerserit, te dictorum fratrum nostrorum consilio auctoritate apostolica promulgamus. In succedentibus vero tibi tuisque heredibus circa successionem tuam tuorumque haeredum in dicto Sardiniae, et Corsicae regno forma adiicitur, et servabitur infrascripta; videlicet quod ille vel illa dumtaxat, qui vel quae tibi tuisque haeredibus in Aragoniae regno debebit succedere, in dicto Sardiniae et Corsicae regno succedat, et non alius vel alia. Item quod unus et idem sit rex regni Aragonum, et regni Sardiniae, et Corsicae praedictorum, et in suis casibus ubi ad successionem foemina admitteretur, utriusque regni eadem sit regina.

Et si in tuo vel haeredum tuorum obitu legitimos haeredes, pro ut sequitur, te et ipsos, quod absit, habere non contingat de tuo vel ipsorum corporibus legitime procreatos, regnum ipsum Sardiniae et Corsicae ad Romanam Ecclesiam supradictam et eius dispositionem libere revertatur. Descendentes autem ex te et tuis haeredibus Sardiniae et Corsicae regibus, ex tuo vel ipsorum corporibus de legitimo matrimonio nati, mares et foeminae in eodem regno succedent: sic tamen quod de liberis pluribus maribus in eodem gradu per eamdem lineam concurrentibus primogenitus, et de pluribus foeminis similiter primogenita, et de mare et foemina in eodem gradu similiter concurrentibus, masculinus omnibus aliis praeferatur: sed nec mares nec foeminae illegitime natae succedant. Quod autem de foeminis rectae linae dicitur, intelligendum est tam de nuptis, quam etiam de innuptis; dum tamen nuptae sint fidelibus, et Ecclesiae Romanae devotis. Et sicut inter has personas gradus servari volumus, ut scilicet prior gradus posteriori gradui praeferatur, sic et in eodem gradu pluribus concurrentibus priorem natu posteriori, et marem foeminae in huiusmodi successionibus volumus anteferri: personarum autem huiusmodi nulla superstite regnum ipsum Sardiniae et Corsicae ad Romanam Ecclesiam et eius dispositionem libere revertatur. Quod si forte, deficientibus masculis, contigerit foeminam innuptam regno ipsi succedere, illa maritabitur personae, quae ad ipsius regni regimen et defensionem existat idonea, Romani tamen Pontificis prius super hoc consilio requisito; nec hubet nisi viro catholico, et Ecclesiae Romanae devoto. Et si contra hoc fieret; licebit eidem Romano Pontifici contra ipsam ad privationem regni Sardiniae et Corsicae de plano, sine strepitu et figura iudicii et absque omni iuris solemnitate, in quacumque aetate filia ipsa consisteret, procedere, si hoc ei videbitur expedire. Verum tamen quandocumque, te vivente, vel quovis tuo haerede vivente, tu, vel quivis haeredum tuorum in ipso regno Sardiniae et Corsicae volueritis cum consensu expresso Romani Pontificis et Romanae Ecclesiae de persona, quae tibi vel ei successura sit, in praedicto regno Sardiniae et Corsicae aliter ordinare, illud de huiusmodi persona successura servabitur, quod per te vel quemvis haeredum tuorum in ipso regno cum consensu expresso Romani Pontificis et Romanae Ecclesiae fieri vel ordinari continget.

Ad haec tam tu, quam tui in regno ipso haeredes regnum ipsum Sardiniae et Corsicae nullatenus dividatis; sed semper illud unus tantum sub ipsis modo et forma, tenore, conditionibus, et conventionibus immediate et in capite a nobis et successoribus nostris, et ab ipsa ecclesia Romana tenebit. Forma vero iuramenti fidelitatis vassallagii, ligii et homagii, quae tu in nostra praesentia facies, et praestabis pro regno Sardiniae et Corsicae saepe dicto; et quam praestari et fieri volumus, ac servari a tuis haeredibus in eodem, verbis competenter mutandis, talis est.

Ego Iacobus Dei et Apostolicae Sedis gratia rex Sardiniae et Corsicae plenum vassallagium, fidelitatem, et ligium homagium faciens, et iuramentum praestans pro dicto regno Sardiniae et Corsicae, ab hac hora in antea fidelis et obediens ero beato Petro, domino meo, domino Bonifacio divina providentia Papae VIII. suisque successoribus canonice intrantibus, sanctaeque Apostolicae Romanae Ecclesiae. Non ero in consilio, aut consensu, vel facto ut vitam perdant aut membrum, aut capiantur mala captione. Consilium, quod mihi credituri sunt per se, aut per nuncios suos, sive per literas ad eorum damnum, me sciente, nemini pandam: et si scivero fieri, vel procurari sive tractari aliquid, quod sit in ipsorum damnum, illud pro posse impediam: et si impedire non possem, illud eis significare curabo. Papatum Romanum et regalia S. Petri tam in regno praedicto, quam alibi existentia adiutor eis ero ad retinendum et defendendum ac recuperandum, et recuperata manutenendum contra omnem hominem. Universas et singulas conditiones, modos, seu formas, et tenores contentos in literis concessionis dicti regni Sardiniae et Corsicae, ac omnia et singula, quae continentur in eisdem literis, plenarie adimplebo, et inviolabiliter observabo: nec ullo unquam tempore veniam contra illa. Sic me Deus adiuvet et haec sancta Dei evangelia.

Similia autem fidelitatem, vassallagium plenum, et homagium ligium et iuramentum renovabis, facies, et praestabis unicuique Romano Pontifici et dictae Ecclesiae infra annum a die, quo in Romanum Pontificem electus fuerit, computandum: et similia praestabit et faciet, et similiter renovabit, et facere, praestare, et renovare tenebitur unusquisque heredum tuorum in dicto regno unicuique Romano Pontifici, qui erit pro tempore, et ipsi Romanae Ecclesiae secundum formam praescriptam nomine Romani Pontificis, qui tunc erit, et suum nomen proprium exprimendo. Et postquam tu et heredes in regno Sardiniae et Corsicae saepedicto prestiteritis et feceritis personaliter iuramentum, fidelitatem, homagium, seu vassallagium secundum praedictam formam uni Romano Pontifici per vos ipsos, alio Romano Pontifici non astringamini personaliter praestare et facere; dummodo illa praestetis et faciatis infra annum per idoneum vel idoneos substitutos, ad hoc plenum mandatum habentes. Et si plus placuerit Romano Pontifici, vel Romanae Ecclesiae, iuramentum, fidelitatem, vassallagium, et homagium praedicta praestabitis, et facietis tu et haeredes tui nomine summi Pontificis et Romanae Ecclesiae illi vel illis, quem vel quos ad haec specialiter ipse Romanus Pontifex, vel sedes eadem deputabit. Quandocumque vero tu vel haeredes tui in regno praedicto praedicta iuramentum, fidelitatem, vassallagium, et homagium praestabitis et facietis per vos, vel per alium, seu alios, ut superius continetur dabitis infra mensem post Romano Pontifici et eidem Ecclesiae patentes literas aurea bulla bullatas, predictos et infrascriptos modos, et conventiones, conditiones, tenorem, et formam acceptantes expresse; et formam dictorum homagii, et iuramenti fidelitatis, et vassallagii similiter et specialiter exprimentes.

Sane omnibus ecclesiis tam cathedralibus quam aliis, regularibus et secularibus; nec non et omnibus praelatis et clericis, ac universis personis ecclesiasticis, saecularibus, et religiosis, et quibuslibet religiosis lecis dicti regni Sardiniae et Corsicae libere dimittantur, et conserventur integre omnia bona et iura eorum. Omnes insuper ecclesiae tam cathedrales quam aliae, regulares et seculares; nec non et omnes praelati et clerici, ac universae personae ecclesiasticae, religiosae et seculares, et quaecumque religiosa loca cum omnibus bonis suis in electionibus, postulationibus, et nominationibus, promissionibus, et omnibus aliis, plena libertate gaudebunt; nec ante electionem, sive in electione, vel post, regius assensus vel consilium aliquatenus requiratur. Quam utique libertatem tu et tui in eodem regno haeredes semper manutenebitis, ac manuteneri facietis ab omnibus subditis vestris, dictaeque Ecclesiae ac personae utentur libere omnibus bonis et iuribus suis: salvo tibi et tuis in regno ipso heredibus iure patronatus in ecclesiis in tantum, quantum in hac parte patronis ecclesiarum canonica instituta concedunt, et illis dumtaxat ecclesiis in quibus tibi tuisque heredibus ius patronatus competere dignoscatur.

Omnes etiam causae ad forum ecclesiasticum pertinentes libere et absque ullo impedimento agitabuntur, tractabuntur, et ventilabuntur coram suis ordinariis et aliis ecclesiasticis iudicibus, et terminabuntur per eos: et si ad sedem Apostolicam super huiusmodi causis appellari contingeret, tam appellantes, quam appellati ad eamdem venire sedem pro appellationum prosecutionibus libere, et absque inhibitione aliqua permittantur. Omnibus insuper capitulis, collegiis et conventibus, et personis ecclesiasticis, religiosis et secularibus, ac communitatibus, vel universitatibus et personis secularibus quorumcumque locorum dicti regni, cuiuscumque conditionis et status extiterint, quoties per te vel per aliquem haeredum tuorum tuos officiales, vel ministros, aut alicuius eorum senserint se gravatos, ad Apostolicam sedem liberum super hoc liceat habere recursum: nec praestabitur eis obstaculum quo minus libere et secure recurrant.

Sacramenta vero fidelitatis, seu assecurationis praestabuntur secundum antiquam et rationabilem consuetudinem, prout canonica instituta permittunt, ab illis ecclesiarum praelatis, quorum praedecessores illa antiquitus soliti sunt praestare. Ab illis autem praelatis et ecclesiis, qui temporalia bona tenent, si qui tamen sunt, qui huiusmodi bona teneant a dominio dicti regni, et aliis dominis temporalibus; et qui ratione huiusmodi bonorum ab antiquo consueverunt regibus vel aliis dominis temporalibus, in dicto regno Sardiniae et Corsicae constitutis, servitia exhibere, huiusmodi et honesta et antiqua servitia eis secundum rationabilem et antiquam consuetudinem, et sicut instituta patiuntur canonica, impendantur, salva semper circa ecclesias cathedrales, et alias regulares, ac personas et loca ecclesiastica, tam in faciendis provisionibus et electionibus confirmandis, quam in omnibus quibuscumque aliis, Romani Pontificis et Ecclesiae Romanae iurisdictione et auctoritate plenaria, et libera potestate.

Revocabis quoque omnes constitutiones seu leges, vel statuta per reges seu principes seculares Sardiniae et Corsicae editas contra ecclesiasticam libertatem, nec statuta vel constitutiones aliquas tu vel aliquis haeredum tuorum in dicto regno edetis aut promulgabitis, per quae seu quas iuri et libertati ecclesiasticae derogetur. Promittens etiam quod tuo vel haeredum tuorum tempore nullus clericus, vel persona ecclesiastica eiusdem regni in civili vel criminali causa convenietur coram iudice seculari, nisi super feudis iudicio petitorio conveniatur civiliter, quatenus canonica iura permittunt: sed omnibus ecclesiis et personis ecclesiasticis conservetur libertas, nisi sit de illis personis, de quibus iura permittunt.

Nulla insuper tu, aut quisquam alius tuus in regno Sardiniae et Corsicae haeres tallias imponetis ecclesiis, monasteriis, clericis, et viris ecclesiasticis, vel rebus, seu vassallis eorum, et in ecclesiis vacantibus tu vel tui in praedicto regno haeredes nulla habebitis regalia, nullosque fructus, redditus, et proventus; nullas etiam obventiones; ac nulla prorsus alia percipietis ex eis, nihilominus custodia earumdem ecclesiarum, iurium et bonorum ipsarum interim libera remanente penes personas ecclesiasticas iuxta canonicas sanctiones, salvis tibi dictisque haeredibus his quae tibi, vel eis tamquam regi vel domino temporali competerent ex praescriptione legitima, consuetudine antiqua et rationabili, privilegiis legitimis, aut alias de iure, quibus iura divina vel canonica non obsistant. Iudices vero, comites, barones, milites, et personae caeterae seculares regni eiusdem, tam magnae, quam parvae in suis bonis, iuribus rationalibus, et inrationalibus consuetudinibus servabuntur. Et tam tu quam in praedicto regno haeredes per vos, alium, seu alios exercebitis regimen dicti regni secundum iura civilia, quibus canonica instituta non obviant, et laudabiles consuetudines; salvis regiminibus ecclesiarum vel secularium personarum, competentibus eis de approbata et laudabili consuetudine privilegiis legitimis, aut alias de iure.

Omnes captivos et obsides, praesertim Romanos et alios de terra Ecclesiae oriundos, si quos tu vel tui in dicto regno haeredes tempore, quo acquiretis dictum regnum Sardiniae et Corsicae invenietis in eo, ad mandatum Romani Pontificis, seu Romanae Ecclesiae restituetis pristinae libertati, vel de eis facietis quod dictus Romanus Pontifex, vel Romana Curia ordinabunt. Nullam etiam confoederationem, seu pactionem, vel societatem cum aliquo imperatore vel rege, seu principe vel barone christiano, vel graeco, aut saraceno, vel cum aliqua provincia, seu civitate, vel communitate, vel loco aliquo seu personis scienter contra Romana Ecclesiam tu vel tui in eodem regno haeredes in damnum Ecclesiae facietis: et si etiam feceritis ignoranter, teneamini ad mandatum Romani Pontificis, seu Romanae Ecclesiae revocare. Et tam tu quam tui in eodem regno haeredes amicos et devotos Ecclesiae habebitis pro amicis et pro devotis, et inimicos et indevotos Ecclesiae pro indevotis habebitis, nec emulis seu inimicis Ecclesiae auxilium dabitis, consilium, vel favorem. In urbe, urbisque districtu, seu in circum posita regione, aut in provinciis, civitatibus, terris seu locis Ecclesiae Romanae subiectis non recipietis vel assumetis, aut acquiretis dominium, regimen seu rectoris officium quocumque nomine censeatur; nec de occupandis, vel recipiendis aut capiendis, vel subiugandis eisdem, seu aliis bonis et iuribus eiusdem Ecclesiae, tu et quibus tuorum haeredum intromittetis vos publice vel occulte scienter: quod si contrafeceritis ignoranter, et moniti ab ipsa Ecclesia non destiteritis, cadetis a iure dicti regni Sardiniae et Corsicae ipso facto, vel eritis illo privati, et regnum ipsum ad Romanam Ecclesiam libere devolvatur.

Quod si forte contingeret te, vel haeredes tuos in praedicto regno Sardiniae et Corsicae successores, in regem vel imperatorem romanorum, seu regem Teutoniae eligi vel assumi, electus vel assumptus nullo modo dictum regnum Sardiniae et Corsicae cum dictis imperio et regno valeas, vel valeant retinere: et si moniti ab ipsa Ecclesia dicta imperium et regna Romanorum seu Theutoniae non dimiseritis, a iure dicti regni Sardiniae et Corsicae ipso facto cadatis ex toto, ac regnum ipsum ad Romanam Ecclesiam libere devolvatur; nisi forte tu, vel idem electus vel assumptus, filium habeat successurum sibi in regno Aragoniae, quem voluerit emancipare, legitime poterit sine fraude, renunciando dicto regno Sardiniae et Corsicae, nihil unquam iuris habiturus in eo publice vel occulte, et dicta regna Romanum, seu Theutoniae, ac imperium retinere. Quod si contra tu, vel tui in praedicto regno Sardiniae et Corsicae haeredes feceritis, et moniti ab ipsa Ecclesia non destiteritis, a iure dicti regni Sardiniae et Corsicae ipso facto cadatis, et regnum ipsum ad Romanam Ecclesiam libere devolvatur. Ad haec, ut tibi plus praesidii et favoris accrescat, te regna et bona tua stabilia ubilibet constituta sub B. Petri et nostra protectione suscipimus, disponentes te et ipsa gladio spirituali defendere ac tueri prout expediens fore videbimus.

Demum in nostra praesentia confiteberis, et recognosces expresse, ex gratia et liberalitate nostra et dictae Ecclesiae dictum regnum Sardiniae et Corsicae tibi tuisque haeredibus fore concessum in feudum; et sic te illud recipere vel recepisse sub conditionibus, conventionibus, sive pactis, modo, tenore, ac forma, quae in praesentibus nostris literis continentur, quos per stipulationem solemnem promittes, et iurabis, te inviolabiliter servaturum: pro quibus etiam servandis dictum regnum Sardiniae et Corsicae, iura tibi in eo competentia, et competitura, et bona tua, quae ibidem consistent, nobis et ipsae Ecclesiae obligabis. Et promittes nihilominus, quod successores tui haeredes in dicto regno Sardiniae et Corsicae eo tempore, quo facient et praestabunt vassallagium, homagium, et fidelitatis iuramentum sub forma praedicta, similia confessiones, recognitiones, promissiones, iuramentum et obligationes facient et praestabunt Romano Pontifici, qui erit pro tempore, et Ecclesiae supradictae.

Insuper tam tu, quam quilibet haeredum tuorum in dicto regno Sardiniae et Corsicae, dabitis infra mensem post privilegium seu literas aurea bulla bullatas, in quo vel quibus fatebimini et recognoscetis expresse dictum Sardiniae et Corsicae regnum a nobis, et Romana Ecclesia recepisse in feudum sub conditionibus, conventionibus, modo et forma, atque tenore, quae in praesentibus literis continentur: quos tenorem, modum, conditiones, conventiones et formam promittetis vos inviolabiliter servaturos; pro quorum observantia obligabitis vos et dictum regnum Sardiniae et Corsicae, iura et bona vobis competentia et competitura in eo. Omnium autem praedictorum, quae in praesentibus nostris literis continentur, declaratio et interpretatio, quoties opus fuerit, faciendae ad Romanum Pontificem seu Romanam Ecclesiam pertinebunt, quotiescumque super ipsis, vel eorum aliquo, vel aliquibus ambiguitatis aliquid vel dubii oriri continget, cuivis Romani Pontificis vel Romanae Ecclesiae interpretationi, et declarationi stabitur verbo seu literis, prout ipsi Romano Pontifici vel Ecclesiae placuerit, faciendis. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae collationis, concessionis, donationis, investiturae, promulgationis, et voluntatis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem haec attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei, hac beatorum Petri et Pauli Apostolorum eius se noverit incursurum.

Datum Romae apud S. Petrum pridie non. aprilis Pontificatus nostri anno II.