Nicolò Guercio legato del comune di Genova, e Ranieri Sampante legato del comune di Pisa fanno alcune dichiarazioni relative alla pace conchiusa nello stesso giorno fra le due repubbliche per la più facile esecuzione della medesima, la quale si promettono reciprocamente, in virtù dei poteri, che aveano perciò ricevuti.
(1288, 15 aprile)
Dai Regii Archivi di Corte di Torino. Docum. ant. Serie 3a, Mazzo 2°, N° 10.
In nomine Domini amen. Nicolaus de Guerciis iurisperitus sindicus comunis Ianue de quo sindicatu est instrumentum scriptum manu Lanfranci de Vallario notarii anno a nativitate Domini millesimo ducentesimo octuagesimo octavo die mercurii quarto decimo aprilis indictione quintadecima nomine comunis Ianue ex una parte et Raynerius Sampante iurisperitus sindicus comunis Pisarum de quo sindicatu apparet per instrumentum scriptum manu Gerardi filii quondam Henrici notarii de Vico notarii et scribe cancellarie Pisani comunis dominice incarnationis anno millesimo ducentesimo octuagesimo nono indicione prima nonas aprilis et quod incipit. In eterni Dei nomini amen. Nos comes Ugolinus etc. et per aliud publicum instrumentum scriptum manu Iohannis filii Compagni de Schitocculi notarii dominice incarnationis MCCLXXXVIIII, indicione prima tercio nonas aprilis et quod incipit in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti amen. Consilium senatus credencie etc. nomine comunis Pisarum ex altera inter se ad invicem confessi fuerunt actum fuisse inter utrumque comune et inter dictos sindicos videlicet inter quemlibet ipsorum nomine comunis cuius est sindicus in pace facta inter dicta comunia sive inter dictos sindicos nomine dictorum comunium et in federe ipsius pacis de qua pace est instrumentum sive instrumenta hodie scripta manu Nocchi Maschionis notarii de Pisis et Iacobi de Bennesia notarii de Ianua et aliorum notariorum de Pisis et de Ianua. Et in pactis et promissionibus et conventionibus de quibus fit mencio in dicto instrumento sive instrumentis quod inter se dicti sindici scilicet quilibet eorum nomine comunis cusius est sindicus et dicta comunia deberent promittere inter se attendere et observare infrascripta et ad ipsa observanda utrumque comune se obligare. Unde predicti sindici dictis nominibus volentes ea attendere et observare inter se promiserunt dictis nominibus observare et attendere et observari facere ut infra videlicet quia dictus Nicolaus sindicus comunis Ianue promisit et convenit dicto sindico comunis Pisarum stipulanti nomine comunis Pisarum quod postquam dictum comune Ianue habuerit villam de Sassaro et loca de quibus fit mencio in dicto instrumento dicte pacis et ut in dicto instrumento continetur dictum comune Ianue consenciet et fieri faciet bona fide iuxta posse concordium inter homines de Sassaro tam intrinsecos quam extrinsecos et quod occasione alicuius indignationis concepte vel habite racione facti hinc retro preteriti contra aliquem ex hominibus Sassari per comune Ianue nullum gravamen fiet vel fieri consenciet seu fieri pacietur bona fide iuxta posse se sciente. Et si comune et homines ville Sassari voluerint sponte et sine aliqua contradictione venire ad mandata comunis Ianue et dictam terram de Sassari dare comuni Ianue et comuni Ianue se subicere teneatur comune Ianue eos benigne recipere et tractare ad honorem bonum statum et securum comunis Ianue. Hoc tamen observando quod aliquis Pisanus sive qui pro Pisano appelletur non possit vel debeat remanere vel habitare in dicta terra sive in villa de Sassaro vel aliis terris de Logodorio sive de iudicatu Turritano supradictis sed ipsas ex toto deserere debeant nec in eis habitare possint decetero modo aliquo sine voluntate et licencia comunis Ianue. Domos tamen et edifficia terras ortos prata predia vineas viridaria nemora et hiis similia que ipsi Pisani habent in Sassari vel districtu vendere possint quibus voluerint preterquam Pisanis civibus et districtualibus Pisanorum sive eis adherentibus. Et si non invenerint emptores comune Ianue teneatur ipsas possessiones emere vel emi facere convenienti et iusto precio vel pati quod dicti Pisani ipsas possessiones suas gaudeant per aliquas personas non Pisanas dummodo in eis non habitent ipsis tenentibus stantibus ad mandata et subiectionem comunis Ianue.
Item promisit dictus sindicus comunis Ianue dicto sindico comunis Pisarum dicto nomine stipulanti quod facta traditione per dictum comune Pisarum dicto comuni Ianue et consignatione de illis quatuor castris de Logodorio videlicet castris de Montecuciano de monte de Verro de monte Acuto et de castro Urbe cum villis et locis de quibus fit mencio in dicto instrumento dicte pacis ut in dicto instrumento continetur infra terminum seu terminos in dicto instrumento comprehensos et dirupta turri Pisanorum que est in Acchon cum muris et operibus prout in dicto instrumento dicte pacis continetur et edifficis factis in terra comunis et hominum Ianue de Acchon et restitutis terris viis et rugis comunis Ianue et singularium personarum infra terminos ordinatos in dicto instrumento pacis et ut in dicto instrumento continetur super capitulis et ariculis in quibus fit mencio de factis de Acchon et hiis omnibus observatis que in dicto instrumento continentur in dictis capitulis et factis depositionibus pecunie quantitatum in omnibus et per omnia ut in dicto instrumento pacis continetur tunc castrum de Lerba quod consignatum esset pro pignori comuni Ianue per comune Pisarum ut in dicto instrumento pacis continetur comune Ianue restituet sive restitui faciet dicto comuni Pisarum dictum castrum de Lerba si tamen tunc erit in forcia et virtute comunis Ianue. Predictus vero sindicus comunis Pisarum promisit predicto sindico comunis Ianue stipulanti nomine ipsius comunis Ianue et nomine Branchaleonis Aurie. Todeschini de Nigro. Vivaldi Bestagni. Ideti secundi Barrilarii. Guillielmi Ricii. Ruffini Merzarii. Enrici de Nigro. Friderici Spinule. Iacobi Spinule et aliorum Ianuensium qui dampnum passi fuisse dicuntur in captione castri et terre de Alegerio scilicet nomine cuiuslibet predictorum superius nominatorum et aliorum Ianuensium de quibus dictum est pro rata quantitatis usque in quam ascenderet extimatio dampni quod appareret ipsum passum fuisse tempore captionis et destructionis seu devastationis dicti loci de Alegerio quod comune Pisarum pro emenda et restauratione dampnorum datorum in castro et terra de Alegerio et aliis rebus que erant ibidem dabit et solvet dicto sindico comunis Ianue recipienti nomine dicti domini Brancaleonis et predictorum superius nominatorum et aliorum Ianuensium dampnum passorum ut supra scilicet et cuiuslibet eorum pro dicta rata ut dictum est vel ipsis domino Branchaleoni et aliis superius nominatis ac aliis Ianuensibus dampnum passis ini Alegerio ut supra tantum quantum ipsi domino Branchaleoni visum fuerit competens et de quanto comune Pisarum in concordio fuerit cum eo inspectis temporibus et condicione et statu comunis Pisarum et si se non concordarent quod stabunt inde in laude et arbitrio duorum amicorum comunium eligendorum unius ab ipso domino Brancaleone et alterius a comuni Pisarum. Et si dicti arbitratores se non concordaverint quod eo casu eligatur tercius amicus cuius tercii et alterius ex dictis duobus stetur arbitratui de dicta emenda qui tertius eligatur antequam pax firmetur et inde fiat instrumentum sive compromissum et securitates in laude sapientis. Semper acto et intellecto quod si aliquis Ianuensis de novo venerit petens emendam seu emendacionem pro dampnis datis in Alegerio vel rebus sibi ablatis non possit aliquid petere nisi pro rata in quantitate de qua dictum fuerit per sententiam que feretur per Nicolinum de Peracio.
Item predicti sindici dictis nominibus inter se ad invicem promiserunt super omnibus peticionibus litibus et questionibus quas cives seu districtuales civitatis Ianue movere seu facere voluerint contra comune Pisarum vel aliquas singulares personas vel aliquam universitatem comunis seu iurisdictionis comunis Pisarum vel quas cives seu districtuales civitatis Pisarum movere seu facere voluerint contra comune Ianue vel aliquas singulares personas vel aliquam universitatem comunis seu iurisdicionis comunis Ianue occasione alicuius debiti vel occasione aliquarum rerum mobilium que ablate seu rapte dicerentur ante tempus presentis guerre videlicet ante tempus de MCCLXXXII. mensis augusti seu occasione alicuius pecunie quantitatis vel rei mobilis seu que per aliquem civem vel districtualem alterutrius civitatis fieri vel moveri contingerit seu fieri vel moveri per aliquem eorum voluerint contra comune vel aliquam universitatem vel aliquas singulares personas vel alterutrius civitatis vel districtus aut iurisdicionis ipsius aliqua occasione ex predictis eligere iudicem comuni voluntate et comunibus expensis utriusque comunis qui iudex electus et quilibet subrogatus loco ipsius debeat inter predictos de predictis omnibus et singulis cognoscere et diffinire secundum quod de iure ei videbitur diffiniendum scilicet secundum formam iuris comunis. Salvo quod in predictis quantum ad cognicionem procedatur et procedi possit etiam sine libello et pignore bandi et sine strepitu iudicii et sine remedio appellationis. Sententie vero ipsius iudicis rate sint nec ab eis possit appellari non obstante eciam quod solempnitas iuris non esset servata sic quod utrumque comune sive magistratus utriusque comunis ipsas sentencias exequantur videlicet magistratus Ianue si lata fuerit contra civem vel districtualem Ianue et magistratus Pisanus si lata fuerit contra civem vel districtualem Pisarum. Ita quod condempnatus debeat compelli ad solvendum remediis iuris procedendo contra ipsum et bona sua in voluntate creditoris sic quod condempnatus detineatur in carceribus vel forestetur ad voluntatem creditoris et de bonis eciam ipsius satisfiat creditori si poterit inveniri vel dando de ipsis bonis in solutum vel ipsa bona vendendo sicut fuerit de voluntate creditoris. Modus autem executionum pro predictis similis fiat et observetur contra condempnatos tam in Ianua quam in Pisis. Et si comune Pisarum voluerit quod in executionibus que fieri peterentur coram magistratibus Ianue pro predictis observari debeant capitula civitatis Ianue que loquuntur super execucionibus quod magistratus comunis Pisarum teneatur ipsa capitula in ipsis executionibus observare. Et eodem modo si dictum comune Ianue voluerit quod dicta capitula observentur per magistratus Pisarum in ipsis execucionibus quod comune Pisarum teneatur facere quod magistratus Pisarum ipsa capitula debeant observare in predictis et observent remotis semper in predictis omnibus ex tunc questionibus seu defensionibus nullitatis. Hoc semper salvo et intellecto quod racione talis sentencie vel talis executionis comune Ianue non teneatur in aliquo pro facto alicuius civis vel districtualis Ianue. Et e converso racione talis sentencie vel executionis comune Pisarum non teneatur pro facto alicuius civis vel districtualis Pisarum. Salvo quod si pecunia de qua fieret condennatio devenisset in aliquo ex dictis comunibus quod tunc illud comune ad quod ipsa pecunia devenisset satisfacere teneatur usque ad eam quantitatem que in ipsum comune pervenisset. Et semper acto quod dictus iudex non debeat se intromittere cognoscere vel iudicare de aliquibus castris terris villis vel iurisdicionibus vel rebus immobilibus nec de aliquibus que contigissent a MCCLXXXII. mense iulii citra. Dictus autem iudex debebit stare ad cognoscendum in loco convenienti de quo videbitur consiliis dictarum civitatum et sentencia ipsius iudicis valeat non obstante eciam quod de iure posset dici quod esset cognitum extra territorium iusdicentis et qui iudex eligi debeat per dicta comunia ut dictum est antequam carcerati qui relaxari debent in generali relaxatione relaxentur vel antequam carcerati quadringenti ex carceratis relaxentur de quibus dictum est in dicto instrumento pacis. Super peticionibus autem quas facere intendebant occasione quorundam locorum de iudicatu Kalaritano quidam cives Ianue videlicet Iacobus Picamilius. Nicola Lecanuptias et heredes quondam domini Manuelis quondam Precivalis Aurie contra comune vel homines Pisarum promisit dictus sindicus comunis Pisarum dicto nomine ex causa predicta dicto sindico comunis Ianue inde stare in arbitrio et voluntate dominorum capitaneorum Ianue ut inde statuant et diffiniant quicquid eis videbitur tam de iure quam de equitate et iure cuiuscumque concordii et quicquid dicti domini capitanei dixerint comune Pisarum observabit et faciet observari. Eo salvo non obstantibus supradictis quod de dampnis datis in rebus mobilibus vel immobilibus preterquam in occupacione ipsarum rerum immobilium vel de rebus mobilibus ablatis per aliquem Pisanum ab aliquo de nobilibus de Auria vel e converso per aliquem ex nobilibus de Auria ab aliquo Pisano vel qui pro Pisano appellaretur seu pro Pisano distringeretur a MCC. octuagesimo secundo retro in Sardinea vel alibi ubicumque nichil dici vel pronunciari possit nec de ipsis aliqua emendatio seu restauratio peti non obstantibus aliquibus supradictis salvo quod dictum est pro emenda facienda de Alegerio (1).
Et quia comune Ianue tenebatur marchionibus Malaspine non facere pacem vel treuguam cum Pisanis in qua non essent ipsi marchiones Malaspine prout plenius continebatur in instrumento scripto manu Gabrielis Capriate notarii MCCLXXXIII. die XVIIII. novembris. Idcirco dictus sindicus comunis Ianue pro ipsis marchionibus devenit ad pacem et concordium cum dicto sindico comunis Pisarum nomine dicti comunis Pisarum et hominum Pisarum et districtualium sic quod dictus sindicus dicti comunis Pisarum dicto nomine recepit dictum sindicum comunis Ianue nomine dictorum marchionum et successorum eorum et sequacium et ipsos marchiones successores et sequaces ad pacem et concordium faciendo eidem pro dictis marchionibus successoribus et sequacibus finem et remissionem de offensionibus iniuriis preteritis et dampnis datis et hoc dictis marchionibus similia facientibus dicto comuni Pisarum.
Dictus eciam sindicus comunis Pisarum ad preces dicti sindici comunis Ianue et hominum Ianue quod comune Pisarum a die relaxationis carceratorum nunc Ianue detemptorum ad menses sex tunc proximos vel infra ipsum terminum restituet et restitutionem faciet filiis et nepotibus quondam domini Conradi Malaspine vel eorum heredibus omnia illa bona et possessiones quas et que ipsi tenebant et tenere solebant a comuni Pisarum dummodo ipsi promittent iurent et securitatem prestent de faciendo et observando ea que pro ipsis bonis et possessionibus fieri et observari debent ex forma contractus seu contractuum factorum de ipsorum bonorum et possessionum concessione et restitutione et dent singularibus personis civitatis Pisarum et districtus que eis restitui et dari per eos debere legittime apparuerit. Salvo in predictis quod ipsi contra comune Ianue facere nullatenus aliquid promittant vel teneantur eciamsi aliter contineretur in dictis contractibus.
Item promisit dictus sindicus comunis Ianue dicto sindico comunis Pisarum quod si iudex Arboree non consentiret dicte paci et hiis de quibus fit mencio in dicto instrumento pacis vel non concesserit et non dederit villas et castra prout continetur in instrumento dicte pacis vel adversabitur quominus ea que compleri debent per comune Pisarum compleantur comuni Ianue secundum tenorem dicti instrumenti dicte pacis tunc dictum comune Ianue teneatur non recipere ipsum iudicem vel heredes vel successores eius ad pacem vel concordiam vel aliquam conventionem cum eo facere vel tractatum habere vel aliquos tractantes recipere nec pacietur comune Ianue suo posse et voluntate se sciente bona fide quod aliquis Ianuensis vadat ad terras ipsius iudicis vel quas teneret aut aliquas res vel mercationes deferat vel reducat nec aliquos de terra sua recipere se sciente vel mercationes eorum et hoc observabit comune Ianue faciendo prohibitiones et deveta cum bannis prout videbitur convenire et ipsos processus non revocare quousque ipse iudex fecerit consenserit et observaverit ut supra et in dicto instrumento pacis continetur. Si vero iudex Arboree vellet venire ad pacem presentem et versus comune Ianue vel alium pro comuni se obligaverit per se et homines suos de pace servanda et cessiones de quibus in dicto instrumento pacis continetur fecerit comuni Ianue et castra quatuor de Logodorio dederit et tradiderit pro comuni Pisarum dicto comuni Ianue ut in comune Ianue deveniant et remaneant et ut ea habeat et teneat dictum comune Ianue ut in dicto pacis instrumento continetur sive comuni Pisarum pro ipsis dandis et tradendis et consignandis comuni Ianue et ipsi comuni Ianue fuerint tradita et consignata tunc dictum comune Ianue ipsum iudicem et homines suos suscipiat ad pacem presentem et ipsum habere et tractare debeat tamquam amicum ipso remanente et stante in ipsa amicicia comunis Ianue.
Item predictus sindicus comunis Ianue nomine comunis Ianue concessit dicto sindico comunis Pisarum et per eum dicto comuni et hominibus Pisarum quod de Pisis seu de portu Pisarum tantum et non aliunde accedere venire et applicare possint ipsi Pisani cum quinque lignis singulis mensibus inter que quinque ligna non possint esse naves nisi due ad plus et non ultra in dictum gulfum scilicet tantum in locum illum qui ad hoc per comune Ianue singulis annis fuerit deputatus et qui locus deputari et mutari possit per comune Ianue ubi comune Ianue volet in signulis annis ante finem anni per aliquot menses dummodo sit locus conveniens et convenienter tutus pro mari et tempore ex illis locis qui sunt infra caput terram et Carbonariam ad ligna et naves recipiendas et in quo ligna ipsa et naves exonerare et onerare possint eo semper salvo et acto quod in dicto gulfo non possint simul sive eodem tempore esse ligna Pisanorum ultra quinque nec aliquod lignum armatum Pisanorum vel districtualium ipsorum in dictum portum Kallari vel in dictum gulfum vel aliqua parte ipsius gulphi intrare vel morari possit et ita debet comune Pisarum facere observari dicto comuni Ianue eo semper salvo quod in dictis lignis eundo vel veniendo in dictum gulfum defferri non possint vinum seu fructus aliqui vel aliqua victualia nisi pro usu personarum que fuerint in predictis lignis nec alie merces nisi sint merces hominum Pisarum vel districtualium Pisarum que de Pisis seu de partibus Tuscie deferantur de quibus aliis mercibus seu rebus delatis in dictis lignis de Pisis seu de portu pisano in dictum gulfum nichil solvere debeant ipsi Pisani comuni Ianue pro dacita seu drictu aliquo vel exactione in quibus etiam lignis quinque licenter dicti Pisani possint onerare extrahere et deferre victualia res et merces sardiscas sine dacita seu drictu aliquo vel exactione.
Teneantur tamen dicti Pisani et districtuales Pisanorum de victualibus omnibus que adducentur vel deferentur de locis de infra terram de Sardinea in dictum gulfum vendere Ianuensibus vel illis qui pro Ianuensibus se distringerent vel qui pro Ianuensibus haberentur concedere seu vendere eis quartam partem aut ipsam quartam partem Ianuam transmittere in lignis Ianuensium tantum causa vendendi in Ianua vel transmittere et dimittere apud portum castri Castri de Kalaro pro Ianuam transmittendo in lignis Ianuensium tantum ita quod Pisani vel districtuales non possint aliqua victualia onerare in aliquibus lignis in ipso gulfo nisi prius quartam partem ipsorum vendiderint Ianuensibus vel miserint Ianuam in lignis Ianuensium ut dictum est aut dimiserint vel miserint apud castrum Castri de Kalaro vel oneraverint in aliquibus lignis Ianuensium tantum causa Ianuam transmittendi et ad hoc etiam possint compelli dicti Pisani et districtuales per Ianuenses sive per comune Ianue vel suos.
Item predictus sindicus comunis Ianue nomine comunis Ianue concessit dicto sindico comunis Pisarum et per eum dicto comuni et hominibus Pisarum quod comune Pisarum possit quolibet anno habere de sale dictarum salinarum de Kalaro usque in minas trigintamilia ad mensuram mine Ianue pro usu dictorum Pisanorum et districtualium seu civitatis Pisarum et districtus tantum et hoc pro precio cuiuslibet mine de denariis duobus Ianue. Ad quem salem deferendum apud Pisas possint dicti Pisani venire ad onerandum dictum salem in dictum gulfum cum lignis tribus per vicem ad plus que ligna pro sale adducendo sint ultra illa dicta ligna quinque de quibus supra proxime dictum est et dum tamen non sint ligna nisi apta ad salem adducendum et cum marinariis et hominibus necessariis ad ipsum lignum tantum et non galea seu sagithea vel lignum armatum. Et de predictis omnibus dicti sindici rogaverunt fieri instrumenta eiusdem tenoris per Nocchum Maschionis notarium. Leopardum filium Bonacursi de Avane notarium et Raynerium de Sancto Concordio notarium cives pisanos et Iacobum de Bennesia notarium et Lanfrancum de Vallario notarium et Benedictum de Fontanegio notarium cives Ianue. Et acta sunt predicta omnia Ianue in palacio heredum quondam domini Oberti Aurie quo regitur curia domini potestatis Ianue et interfuerunt testes vocati et rogati donnus Fredericus abbas monasterii Sancti Stephani Ianue. donnus Arguisius prior monasterii Sancti Syri Ianue. frater Azo prior fratrum predicatorum conventus Ianue. frater Francischus Porcellus guardianus fratrum minorum conventus Ianue. dominus Tedixius magister scolarum ecclesie Sancti Laurencii Ianue. frater Bellengerius de Montecuco ordinis minorum conventus Ianue. frater Paganinus subprior fratrum predicatorum conventus Ianue. frater Iacobus de Bergolio ordinis predicatorum conventus Ianue. frater Ruffinus de Alexandria ordinis minorum conventus Ianue. frater Urso de Alba ordinis predicatorum. dominus Symon Contardus canonicus ecclesie Sancte Marie in Vineis Ianue et archipresbiter plebis Framure. dominus Petrus Blancus canonicus ecclesie Sancti Laurencii Ianue. dominus Albertus Taberna civis Mediolani iurisperitus. dominus Belloculus de Beloculis civis Papie iurisperitus. dominus Guillielmus vicedominus civis Placencie iurisperitus. anno dominice nativitatis millesimo ducentesimo octuagesimo octavo die quintadecima aprilis circa nonam indictione quintadecima secundum cursum ianuensem.
Ego Iohannes filius quondam Moriconis notarii de Asciano imperialis aule notarius predicta omnia ut supra de mandato domini Ugolini Vicecomitis iudicis Gallurie domini tercie partis regni Kallaritani Dei gratia potestatis et capitanei comunis et populi Pisarum gerentis vices suas et domini Ugolini comitis de Donoratico domini sexte partis eiusdem regni consocii sui ut in actis instrumentorum Nocchi Maschionis notarii inveni ita transcripsi et in publicam formam redegi et ad maiorem cautelam et firmitatem meum signum et nomen apposui nichil addito mutato vel diminuto nisi forsitan littera sillaba seu puncto abreviationis causa sententia tamen in aliquo non mutata.
NOTE
(1) La odierna città di Alghero.