Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Secolo XII – XLI

Comita II giudice di Arborea dona alla Chiesa maggiore di s. Lorenzo, e al Comune di Genova la chiesa di s. Pietro de Claro, una curia con servi ed armenti, e molte terre, e la metà delle vene argentifere esistenti nelle montagne del regno Arborese, promettendo inoltre di donar loro altre quattro curie, e la quarta parte delle miniere d’argento esistenti nel regno Turritano, dappoichè lo avrà conquistato.

(1131, …dicembre).

Dai Regii Archivi di Corte di Torino.

Anno dominice incarnationis millesimo centesimo trigesimo primo mense decembris indicione nona.

Ego Comita judex arvorensis dono ecclesiae beati Laurentii ianuensis et comuni civitatis januae ecclesiam unam in planitie Arvoreae (1), quae vocatur sanctus Petrus de Claro (2) cum pertinentiis suis; et curiam unam in eadem planicie, cum servis centum, cum duobus milibus ovium, cum bubus et vaccis, cum porcis et iumentis. Dono namque predictam curiam et ecclesiam cum aere ubi extant, cum semita, cum pratis, campis, pascuis, gerbis, coltis et incoltis, cum ingressibus et exitibus, cum aquis et piscationibus, cum superioribus et inferioribus, una cum correntiis suis infinitum. Ab hac die debeo ego qui supra Comita judex una cum meis heredibus defendere supra scriptam donationem ad utilitatem ecclesiae beati Laurentii et comuni civitatis Janue ab omni homine. Item dono eidem ecclesiae et comuni prae dictae civitatis medietatem moncium in quibus invenitur vena argenti in toto regno meo (3), cum ista defensione; si autem ab omni homine ut superius dictum est defendere una cum meis heredibus istam donacionem non poterimus, tunc in duplum eamdem donacionem ut supra legitur prae dictae ecclesiae et comuni restituamus, sicut pro tempore fuerit meliorata aut valuerit sub estimacione in consimili curia et ecclesia. Item dabo comuni civitatis ianue et ecclesiae beati Laurentii, cum adquixiero regnum Turris (4) duas curias meas proprias, et duas meorum consanguineorum pro quibus mihi iuraverunt et ego iuravi ianuensibus; et dabo quartam partem moncium in quibus vena argenti invenitur in toto regno Turris; et ne mihi liceat ullo tempore nolle quod volui, sed quod a me semel factum vel quod scriptum est sub iusiurandum inviolabiliter conservare promitto constipulacione subnixa (5). Actum in ecclesia sanctae Mariae de Orestano feliciter.

Hujus donaciones testes sunt Constantinus dat…Ciddirne de Serra, Comita de Mela, Tubernius de Garbia, Comita de Garbia, Baresum filius Turbenii, Arzocco de Pino, Constantinus filius Petri de Lacono, Troitus (forse Torchitorius) de Lela.

† Ego Petrus Dei gratia archiepiscopus scripsi (6). Ego Bonus Johannis notarius rogatu Comitae judicis Arvorensis scripsi.

NOTE

(1) La pianura di Arborea qui indicata è l’attuale campidano di Oristano.

(2) In altra copia di questo medesimo diploma, estratta dai Regii Archivi di Corte di Torino, ch’ebbi fra le mani, a vece di sanctus Petrus de Claro, leggevasi sanctus Petrus de Episcopio; sicché può argomentarsi, che la vera denominazione della chiesa fosse di s. Pietro di Claro, ma che si chiamasse pure de Episcopio, perché dipendente dal vescovo di Arborea, o perché appartenente in origine al vescovado di quella diocesi.

(3) La donazione in tal rispetto era assai ampia, giacché comprendeva la metà di tutte le miniere di argento ch’esistevano nel giudicato di Arborea.

(4) Da questo passo della carta  si ricava, che Comita aspirava già a rendersi padrone, o ad usurpare il regno di Torres. In un’altra carta però di quest’istesso mese ed anno, esistente nei Regii Archivi di Corte di Torino, ch’è quasi identica alla presente, non si legge la condizione cum adquixiero regnum Turris, ma vi si contiene la donazione di quattro corti e della quarta parte delle miniere del giudicato di Torres piena ed assoluta. La riportiamo in questa nota, per servire di confronto al testo del presente diploma XLI.

Anno incarnationis D.ni n.ri Iesu Christi millesimo CXXXI. mense decembris, indictione nona. Bene sit Jannuensibus et Comite judici Arvorensi in mari et in terra, gladiusque hostis prorsus sit ab eis. Ego Comita divina permittente clementia iudex et dominus Arvorensis dono ecclesiae beati Laurentii Ianue et comuni civitatis Ianue ecclesiam unam in planitie Arvoree, que vocatur sanctus Petrus de Claro cum omnibus pertinentiis suis, et curiam unam in eadem planicie cum servis centum, cum duobus millibus ovium, cum bubis et vaccis, cum porcis et iumentis. Dono predictam curiam et ecclesiam cum aere ubi extant, cum saltu, cum semita, cum pratis, campis, pascuis, gerbis coltis et incoltis, cum ingressibus et exitibus suis, cum inferioribus et superioribus, una cum coherentiis suis in integrum, cum acquis et piscationibus. Item dono eidem ecclesie et comuni predicte civitatis medietatem montium in quibus invenitur vena argenti in toto regno meo. Ab hac die debeo ego qui supra Comita iudex una cum meis heredibus defendere suprascriptam donationem ad utilitatem ecclesiae beati Laurentii et comunis civitatis Ianue ab omni homine bona fide, sine fraude et malo ingenio. Si autem ab omni homine, ut superius dictum est, suprascriptam donationem defendere una cum meis heredibus non poterimus, tunc in duplum predicte ecclesie et comuni debemus restituere sicut pro tempore fuerit meliorata aut valuerit, sub extimatione in consimili curia et ecclesia. Item dono comuni civitatis Ianue et ecclesie beati Laurentii in regnum Turris duas meas curias proprias, et duas meorum consanguineorum, pro quibus mihi iuraverunt, et ego iuravi Ianuensibus. Et dono quartam partem montium in quibus vena argenti invenitur in toto regno Turris; et nec liceat mihi ullo tempore nolle quod volui, sed quod a me semel factum, vel quod scriptum est sub iusiurandum inviolabiliter conservare promitto cum stipulatione subnixa. Actum in ecclesia sancte Marie de Orestano coram multitudine lanuensium et Sardorum feliciter. Huius donationis testes sunt Costantinus Dathen, Gidime de Serra, Comita de Mela, Torbeni de Carbia, Comita de Carbia, Bareson filius Torbeni, Arzocco de Pino, Costantinus filius Petri de Lacono, Trachitor de Lola, Rubaldus vetulus, Annannus de Lavania, Rollandus advocatus, Otto Buzella, Henricus Guertius.

Ego Petrus archiepiscopus subscripsi.

(5) Si accenna con queste parole all’atto che segue, il quale serve pure a ulteriore spiegazione dei motivi, che determinarono Comita II a tanta liberalità verso i Genovesi.

(6) Pietro arcivescovo, che sottoscrisse quest’atto, era forse arcivescovo di Oristano, o di Arborea; e sono indotto a crederlo dal luogo in cui l’atto medesimo fu scritto, che fu la chiesa di s. Maria di Oristano. Quindi sarebbe egli lo stesso arcivescovo di Oristano, che intervenne alla consagrazione della chiesa della SS. Trinità di Saccargia, e di cui è taciuto il nome nel relativo Diploma (Ved. sopr. Dipl. XXI).