Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Secolo XII – CXVII

Agalbursa, regina di Arborea, promette a Guglielmo Tornello console del comune di Genova ogni sicurezza per terra e per mare ai Genovesi nel suo giudicato, tosto che per loro opera e co’ loro aiuti lo avrà ricuperato. Si obbliga inoltre di far guerra ai Pisani, se costoro la faranno ai Genovesi, di vettovagliare le navi di questi ultimi, di pagar loro annualmente il quarto degl’introiti del regno di Arborea fino all’estinzione dei suoi debiti verso il comune di Genova, di somministrare nei suoi Stati ai Genovesi case e locali sufficienti per abitazione, e per l’esercizio della mercatura, e di far giurare queste, e tutte le altre promesse contenute nel presente atto, da Ponzio suo nipote, tosto che avrà compiuto l’età  di anni quattordici (1).

(1186, 8 ottobre).

Dai Regii Archivi di Corte di Torino, Lib. Iur. pag. 96.

In nomine Domini amen. Ego A. Dei gratia Arboree Regina convenio et promitto vobis Wullielmo Tornello consuli comunis Ianue recipienti pro vobis et sociis vestris consulibus et pro toto comuni Ianue, quod deinceps per me, et homines meo salvabo, et custodiam universos Ianuenses et omnes personas de districtu Ianue in personis et rebus terra et aqua, sanos et naufragos in toto Arborensi iudicatu, et in toto posse et forcia et terra mea, quam habeo, vel de cetero acquisiero. Si forte aliquis Ianuensis, vel de districtu Ianue ante me querimoniam fecerit de aliqua persona mei  iudicatus, seu districtus infra proximos quadraginta dies post factam reclamationem ei iusticiam bona fide complebo, secundum rationem, nisi quantum licentia conquerentis remanserit, aut per dilationem legitime indultam. Si vero ille qui reclamationem fecerit, mihi terminum vel terminos produxerit ad productum vel productos terminos tenebor. Si autem, quod Deus avertat, aliquod lignum Ianuensium, aut de districtu Ianue naufragium patietur in toto Arborensi iudicatu, vel in tota terra et fortia mea, quam habeo, vel de cetero acquisiero, et homines mei aliquid inde habuerint, faciam illud per bonam fidem pro posse meo in integrum restaurari; et insuper si per aliquem ipsorum perdentium querimonia contra homines meos facta fuerit, de eis vindictam facere tenebor.

Item consignabo, et dabo negotiatoribus ianuensis districtus in ordinatione consulum aut consulis comunis qui in Sardineam ascenderit domos, vel loca, quibus libere maneant et negotientur Ianuenses, et homines districtus Ianue sinealiquo dricto, in toto predicto iudicatu, et terra, et posse, et fortia mea, quam, ut dictum est, habeo, vel deinceps acquisiero, et ipsos salvabo et manutenebo contra omnes personas.

Item promitto et convenio, quod si ea occasione quod Ianuenses ad recuperandum Arborensem regnum michi conferre promiserunt, ipsis Ianuensibus briga vel guerra aliqua a Pisanis, vel aliqua alia persona aparverit, Ianuenses inde iuvabo usque ad finem ipsius guerre, et illis personis sine fraude vivam guerram faciam per me, et homines meos, nec inde pacem vel treuguam aut guerram recredutam faciam, sine data parabola omnium vel maioris partis consulum comunis Ianue. Promitto etiam, quod postquam consules vel consul, qui in Sardineam ascenderit cum galeis, militibus et ligneis areatoribus, et marinariis Sardineam applicuerit viandam sufficientem sibi et illis, et qui cu meo fuerint dabo et consignabo bona fide sine fraude pro posse meo. Preterea ex quo Dominus michi terram meam concedere dignabitur recuperare, consignabo consulibus comunis Ianue, vel certo misso eorum quartam partem totius introitus dricte reddite Arborensis iudicatus, excepto vino mee curie sine fraude necessario pro debitis comunis et civium Ianue, aut consulum comunis electione libras mille ianuensium denariorum, annuatim quousque universa debita comunis et civium Ianue fuerint per omnia et in integrum soluta. Nuncium vel nuncios quem vel quos consules comunis Ianue ordinaverint in Sardineam pro colligendis debitis et introitibus suorum debitorum salvabo, et custodiam contra omnes personas, nec eis forciam aut violentiam de introitus illis faciam, aut facere ullo modo consentiam, sed libere per eorum velle omnes introitus suos recolligere et pro beneplacito suo facere concedam. Et confiteor, quod alii tres quarterii sunt obligati comuni Ianue pro debitis comunis Ianue et civium, et quas in guardia tenebo pro comuni Ianue, quandiu comune Ianue et cives Ianue debitum comunis et civium Ianue in integrum fuerint consecuti, de hiis omnibus tot securitates faciam fieri per homines meos quot ianuensibus consulibus placuerit. Et Poncium nepotem meum post quam ad etatem quatordecim annorum pervenerit, et a consulibus comunis Ianue fuero requisita, per se, vel per suum certum missum, aut certas litteras suas sigillo comunis Ianue sigillatas in eorum ordinatione iurare faciam bona fide sine fraude pro posse meo, et de predictis omnibus iuramento teneri. Quod si quod absit totum ut supradictum est non observavero penam librarum mille argenti fini vobis Guillelmo Tornello consuli Ianue stipulanti pro vobis et consulibus comunis Ianue sociis vestris, ac pro comuni Ianue recipienti promitto, pro pena universa bona mea habita et habenda vobis pignori obligo recipienti pro comuni Ianue, et specialiter omnia iura et raciones omnes, quas ullo modo habeo, vel habeo in Arborensi iudicatu, et insuper pena commissa nichilominus haec conventio et promissio firma semper et inconcussa suo robore perseveret, abrenuncio omnibus actionibus et racionibus, quibus me ullo modo defendi possem atque tueri, consilio et auctoritate meorum consanguineorum Rogerii Bernardi comitis fuxensis et procuratoris regis Aragonum in provincia, et nepotis eius Raimundi Giliberti, atque Arnaldi de Palaolo, et Poncii Dodorii de Barchinonia. Iuravit insuper Bertramis de Savignone, tactis sacro sanctis evangeliis super animam predicte regine presentis et iubentis per bonam fidem observare per omnia sicut superius dictum est, nisi quantum licentia omnium vel maioris partis consulum comunis Ianue remanserit, qui si terminum vel terminos produxerint ad productum vel productos terminos tenebitur. Acta sunt hec apud arcas in domo Perroneti de Colobreria, presentibus Ingone de Fresia, Andrea Aurie, Wllielmo Burono, Enrico Tancleri, Guidone de Fossis, Petro de Girunda, Petro de Deo, et Peroneto de Colobreria. Anno dominice nativitatis millesimo centesimo octuagesimo sexto, indicione tercia, octavo die octubris.

Ego Ogerius Panis notarius rogatus scripsi. Hoc iuramentum fecerunt Arnaldus Palatinus et Raimundus Gilibertus nepos comitis Fuxensis † Ego iuro ad sancta Dei evangelia quod inducam Arboree reginam et operam et studium prestabo quod adimpleat tam ipsa, quam nepos eius filius quondam Ugonis de Bassis comuni Ianue, que ipsa regina convenit vel convenerit comuni Ianue. Quod si contra factum esset, eis deinde ausilium nullo modo dabo, nec eis ullatenus conferam.

Ego Atto Placentinus notarius sacri palatii hoc exemplum transcripsi et exemplificavi ab autentico publico manu Ogerii Panis notarii scripto, sicut in eo vidi et legi nichil addito vel dempto, preter forsam litteram et sillabam, titulum seu punctum, et hoc causa abreviationis, vel melioris lecture, litteras in titulos, vel titulos in litteras permutando, et erat dictum autenticum duobus sigillis cereis sigillatum, in uno quorum erat ymago cum corona sedens in cathedra, tenens in dextera virgam cum flore in sumitate, in cuius circumscriptione erat crux, et littere tales. Sigillum Baresonis Regis Arboree. In altero vero sigillo erat forma militis armati sedentis in equo, tenentis in dextera ensem nudum et scutum in leva de cuius circumscriptione legi poterat tantum Sigillum Pontii Regis Arboree. Ab altera quoque parte eiusdem sigilli, erat forma humana, in cathedra sedens, et tenens levam sublevatam pariter et extensam. In dextera vero ensem evaginatum tenebat cuius circumscriptio erat taliter conquassata, quod legi non poterat, ad cuius exempli corroborationem iussu domini Pegoloti de Girardino ianuensis potestatis subscripsi.

NOTE

(1) Agalbursa era già vedova di Barisone re di Sardegna quando fece la presente convenzione. Nel regno di Arborea signoreggiava Pietro, figlio di Peregrina di Lacon prima moglie del suddetto Barisone. Agalbursa pretendeva avervi dritto assieme a suo nipote Ponzio (detto comunemente Poncet), figlio di Ugone de Bassis, come si vedrà più diffusamente chiarito nei documenti che seguono appresso. Le sue pretese erano sostenute dal re Alfonso di Aragona, suo consanguineo, il di cui procuratore Bernardo Rogerio intervenne perciò al presente atto. Ma Agalbursa confidava più negli aiuti efficaci di armi e di denaro della repubblica genovese, e si fu per tal motivo che si assunse tanti obblighi, laddove per opera della medesima repubblica ricuperasse il regno di Arborea. I debiti, che prometteva pagare, erano principalmente quelli lasciati da suo marito Barisone, e forse anche propri in qualche minor parte, giacché Barisone era morto, o pochi mesi, o un anno avanti, rilevandosi dalla precedente carta N° CXIII, ch’egli viveva ancora nel giugno del 1185. Anzi rilevandosi da detta carta, che nel 1185 Barisone con Agalbursa, e col nipote Ponzio, si trovava nei suoi Stati, è facile inferirne, che seguita appena la di lui morte, e succedutogli nel trono il suo figlio Pietro, Agalbursa col nipote si ricovrasse in Genova per conseguire dalla repubblica ciò che credeva spettarle di dritto, cioè il regno di Arborea, o per intiero, o per metà.