Pietro Cardinale di S. Cecilia, e Siffredo Cardinale di S. Maria in via lata, entrambi legati della Sedia Apostolica, stabiliscono la pace tra i Pisani e i Genovesi, da rinnovarsi poi di sessennio in sessennio; e tra le condizioni della medesima stabiliscono specialmente riguardo alla Sardegna, che tanto gli uni quanto gli altri abbandonino l’usura e gl’illeciti guadagni, che sotto il palliato nome di donnicalie esercitavano nell’isola; che non s’inferiscano reciprocamente molestia nelle loro legittime possessioni e negoziazioni; che i Pisani non impediscano, né turbino in verun modo i Genovesi nel quieto possesso delle cose che a titolo di pegno essi ritenevano nel giudicato di Arborea per guarentigia dei loro crediti verso il re Barisone, e che non impediscano nemmeno agli altri giudici sardi di accordare nei loro stati libera mansione e sicurezza nelle cose e nelle persone agli stessi Genovesi, e di render loro la debita giustizia sempreché la riclameranno. Ed in conseguenza di questa pace i Pisani rinunziano alle concessioni e privilegi sulla Sardegna stati loro conceduti dall’imperatore Federico, promettendo di non invocarli giammai in avvenire contro, ed a pregiudizio dei Genovesi.
(1176, 29 gennaio).
Dai Regii Archivi di Corte di Torino.
Petrus Dei gratia titulo Sancte Cecilie presbiter cardinalis et Sifreidus Sancte Marie in via lata diaconus cardinalis apostolice sedis legati. Universis Dei fidelibus in pace et dilectione colere pacis et dilectionis auctorem. Inter cetera que summo pontifici utpote patri et pastori universalis ecclesie imminent ex officio pastoralis sollicitudinis exequenda, curam ad hoc tenetur gerere specialem ut materia sedictionis et scandali prorsus tollatur de medio et pax tranquillitas inter Dei fideles per X.pi gratiam et eius sollicitudinem reformetur. Hac igitur consideratione inducti et specialiter habentes ad subventionem terre sancte respectum felicissime recordationis papa Gregorius primo et subsequenter eidem substitutus Venerabilis pater universalis ecclesie Clemens per se et sibi subditos instantissime laborarunt, ut inter pisanos et ianuenses quos iniqua et periculosa guerrarum sedicio diutius non absque suo et aliorum discrimine fatigaverat, bonum pacis ad plenum posset auxiliante domino reformari. Instanter proinde commoniti consules pisanorum iuraverunt prout domino predicto pape Clementi placuit, super omnibus controversiis que inter pisanos et ianuenses vertebantur stare mandatis eius quecumque per se ipsum vel per certos nuncios aut litteras suas eis imponeret. Et nobiles prudentesque viri Nivelonus Idopicius nuncii ianuensium consulum continuo hoc idem in anima ipsorum consulum iuraverunt. Quo facto gratanter pacis osculum sibi ad invicem dederunt, Dominus autem papa de comuni conscilio suorum fratrum incontinenti precepit ipsis ianuensibus ut mille de civibus suis quos pisani elegerint et unum hominem in anima tocius populi pacem facerent iuramento firmare. Similiter etiam precepit ipsis pisanis ut mille de civibus suis quos ianuenses eligerent et unum hominem in anima tocius populi eodem modo facerent pacem iuramento firmare. Quod per dei gratiam feliciter adimpletum est. Super hoc ergo solitam et paternam gerens sollicitudinem summus pontifex ad imponendum finem supradictis litibus et controversiis nos licet insufficientes et immeritos de comuni fratrum conscilio specialiter destinavit certam in nonnullis articulis formam diffiniendi prefigens. De speciali itaque apostolice sedis mandato mercandi immo fenerandi detestabile genus quod donicaliarum consuevistis nomine palliare in Sardinia penitus irritamus vobis ianuensibus et pisanis sub debito iuramenti precipientes ne preteritis huiusmodi contractationibus aliquid addatis vel ulterius de novo tales presumatis inire, licenciam tamen habeatis ea absque omni dolo et fraude colligere que vobis ex tali mercatione debentur. Precipimus etiam vobis pisanis ne quovis ingenio aliquod impedimentum prestetis, quominus ianuensium universa pignora et possessiones que in Sardinia habent et precipue pignora Baresonis quondam regis arboree quiete et pacifice teneant quousque ipsis de sorte plenarie fuerit satisfactum. Hoc ipsum vobis ianuensibus de pignoribus et possessionibus pisanorum sub districtu simili precipimus observandum. Vobis quoque pisanis districto sub debito iuramenti precipimus ne aliquod per vos vel per alios prestetis impedimentum quominus universi iudices Sardinie et decem de magnatibus et potencioribus in unoquoque iudicatu interposito iuramento permittant omnem securitatem ianuensibus et universis de eorum districtu in terra et aqua et ubicumque habeant possessionem vel facultatem, et ut de suis hominibus quociens ianuenses contra ipsos querimoniam deposuerint faciant eis iustitie plenitudinem exhiberi. Nec impedimento sitis quominus predicta iuramenta securitatis in terra et mari firma et illibata serventur. Vobis etiam tam ianuensibus quam pisanis in comune precipimus sub debito iuramenti ut liberam vobis ad invicem promittatis habere facultatem atque licenciam per pelagus quocumque volueritis navigandi ed ad portum quocumque volueritis applicandi et exinde mercimonia transuehendi. Preterea vobis pisanis precipimus sub debito iuramenti ne ianuenses prohibeatis ad civitatem et ad alia loca de districto et forcia nostra libere accedere et apud nos sicut amicos negociari. Hoc idem vobis ianuensibus sub simili districtu erga pisanos precipimus observandum. Salvis decretis ab utraque civitate absque malicia factis. De ceteris autem capitulis id statuentes precipimus observandum ut si qua parcium se in aliquo senserit pregravatam et voluerit iusticiam postulare illa pars contra quam fuerit querela deposita de plano sine omni fraude et absque omni malicia et dilacione et quolibet maligno subterfugio coram iudicibus sive arbitris ab utraque parte electis ei parti que conquesta fuerit exibeat iusticie complementum. Sentencias quoque quas predicti iudices sive arbitri duxerint promulgandas precipimus utrique parti ut per consules suos faciant inter quadraginta dies a tempore late sentencie numerandos fideliter et sine omni fraude executioni mandare. Et ut hoc quod statuimus debitum sortiatur effectum precipimus ut ianuenses de civitate pisana et pisani de civitate ianuensi ab hodie inter menses duos vel plures si voluerint iudices vel arbitros eligant qui interposito iuramento promittant se quod prediximus de iusticia facienda fideliter adimplere. Ut autem quod in fine ponitur melius memorie commendetur et tam hoc quam supradicta omnia firmius observentur sub debito iuramenti vobis ianuensibus et pisanis districte precipimus ut firmam et perpetuam pacem inter vos de cetero teneatis et ubicumque tam in terra quam in mari inconcusse servetis et in nullo in personis vel rebus studiose vos presumatis offendere. Hec autem iuramenta pacis per maiores consules civitatis singulis annis et per trecentos idoneos viros quos pisani de civitate ianuense et alios trecentos viros quos ianuenses de civitate pisana duxerint eligendos qui tamen pacem istam specialiter non iuratam habuerint et per unum publicum hominem in animam tocius populi presente et aclamante populo de sexto in sextum annum precipimus innovari. Statuimus quoque ut consules seu rectores qui pro tempore fuerint in alterutra civitate predicta innovationis iuramenta exigant, recipiant et faciant sine dolo et fraude prestari, si vero quod deus advertat contra pacem superius firmatam per communem alterutriusque civitatis contra alteram offendendo fuerit foris factum pace in suo robore permanente per archiepiscopos utriusque civitatis et duos viros iuris peritos quos ipsi archiepiscopi elegerint sine dolo et fraude et maliciosa dilatione in integrum emendetur offensa. Illi autem iurisperiti quos archiepiscopi secum elegerint statuimus ut iurent quod bona fide cum ipsis archiepiscopis ad reformationem pacis laborabunt. Et statuimus atque precipimus ut consules civitatis iuxta quod archiepiscopi ordinaverint fideliter et bona fide studeant observare adimplere et executioni mandare. Statuimus etiam ut consules illorum mercatorum qui ad diversas provincias destinantur iurent quod de querimoniis que ad eos defferentur bona fide iusticiam facient et executioni mandabunt. Et ad pacem inviolabiliter observandam absque omni fraude studium adhibebunt et operam efficacem. Hec omnia supradicta ex parte domini pape et auctoritate qua de mandato eius fungimur in hac parte et vobis consulibus pisanis et ianuensibus et per nos universitati civitatum vestrarum quarum vicem geritis in hac parte. Mandamus atque precipimus ut ad bonum et purum intellectum perpetuo et inviolabiliter observetis. Ut autem hec deffinitio et statutum nostrum perpetuam firmitatem et inrevocabile robur obtineat presenti scripto et sigillorum nostrorum munimine vobis tradita insignata.
Petrus divina gratia sancte Cecilie presbiter cardinalis et Siffredus sancte Marie in via lata diaconus cardinalis apostolice sedis legatus universis dei fidelibus in pace et dilectione complere pacis et dilectionis auctorem. Universis ad quos presens scriptura pervenerit volumus ut publice innotescat quod inter cetera capitula que in scripto pacis quod inter ianuenses et pisanos de mandato apostolice sedis inviolabiliter observari promulgavimus illud specialiter duximus exprimendum quod pisani nullum impedimentum prestent ianuensibus quominus universa pignora et possessiones que in Sardinea habent vel habere debent et precipue pignora Baresonis quondam arboree regis quiete et pacifice quo usque et ipsis de sorte fuerint plenarie satisfactum quod profecto generaliter dictum intelligimus et per pisanos observari precipimus de universis debitis que in Sardinea ianuenses recipere debent. Quod autem in sequenti capitulo subditur quod ianuenses ad civitatem pisanam et ad alia loca de districtu suo et forcia libere accedant et apud eos sicut amici negotiari possint et modo pisani in posse et fortia ianuense salvis decretis ab utraque civitate absque malicia factis sane intelligimus tempore exercende negotiationis vel alio aliquo tempore preterito vel futuro et sic a partibus inviolabiliter observandum precipimus. Ex hac composita litterarum serie omnibus evidenter clarere appareat quod nos Caietanus filius Burgundii et Guido quondam Galli et Bernardus Garratula vice comes quondam inter Girardi vicecomitis et Garronus quondam Ugonis et Sigerius Berte vicecomites quondam Ildeprandi vicecomitis et Sigerius quondam Malpilii et panis et porus quondam Bruneti pisanorum consules omnes actiones et omne ius quod pisane civitati vel alicui persone pro eadem civitate ex privilegio vel ex privilegiis factis ad non Federico imperatore de Sardinea vel ab aliqua per alia persona competit remittimus tibi Nicole Embraco ianuense consuli de communi tuisque sociis consulibus et de placitis. Vuillelmo Malloni. Ansaldo Golie. Ottobono Alberiti nec non Ottoni mediolanenses recipientibus hoc pro comuni Ianue et penitus ac modis omnibus predicta privilegia de Sardinea evacuamus et vobis predictis promittimus quod nullo modo pisana civitas nec aliqua persona pro ea utentur vel experient vel exceptionem opponet adversus ianuensem civitatem vel contra aliquam personam pro eadem civitate agentem vel defendentem aliquibus roboribus que ex prenominatis privilegiis aliquo modo pisane civitati videantur competere nec ullo modo eadem privilegia vel sensus eorumdem ullo modo pisane civitati possit prodesse nec in aliquo ianuensi civitati nec alicui pro ea in aliquo possit obesse. Et hec omnia perpetuo firma tenere et in nullo revocare promittimus. Quod si contrafecerimus penam quingentarum librarum auri vobis stipulantibus promittimus. Omnibus supradictis in suo statu confirmitate ac robore modis omnibus permanentibus. Acta sunt hec pisis porte maris in domo Morelli et nepotum adhibitis idoneis testibus quorum nomina hec sunt. Rodulfu quondam Gandulfi de Cilia. Ugo de Sanbrina quondam Belincionis et Morus quondam Scelecti, et Gualfredus quondam Tunosi pisani cives et Bernizus et Vuillelmus Tornellus et Opizio Lecavelum et Cunradus malus filiastrus et Alcherinus filius predicti Ottonis mediolanensis, et Iacobus clericus archiepiscopus Ianue qui sunt ianuenses concives. Anno dominice incarnationis millesimo centesimo septuagesimo sexto, quarto kalendarum februarii, indicione nona.
Autenticum de huius scripti est de verbo ad verbum bulatum de bula publica comunis pisane in armario de pisis et autenticum huius scripture que incipit In nomine Domini amen.