Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Secolo XIV – XXXIV

XXXIV.

Don Iacopo II re di Aragona, dopo la pace conchiusa colla repubblica Pisana, concede in feudo alcune ville, terre, e luoghi della Sardegna al conte Bonifazio figliuolo del conte Gherardo, e a Tommaso, Gaddo e Barnaba pupilli, e figliuoli del conte Ranieri di Donoratico.

(1326, 18 dicembre).

Da Flam. Dal Borgo, Scelt. Dipl. Pis. pag. 259 a 265.

In Dei nomine Amen.

Pateat universis, quod Nos Iacobus Dei gratia Rex Aragonie, Valencie, Sardinie, et Corsice, ac Comes Barchinone, considerantes qualiter inclitus Infans Alfonsus, legitimus primogenitus, ac generalis Procurator noster, Comes Urzelli, dudum tempore pacis prius inite inter Nos et dictum Infantem ex parte una, et Comune civitatis Pisarum ex altera, ex potestate inde sibi per nos plenarie attributa, dedit in feudum perpetuum secundum morem Italie egregio viro Raynerio quondam, ac vobis nobili Bonifacio eius nepoti, nato quondam comitis Gerardi comitibus de Donoratico, ac successoribus ipsius, et vestri, castrum de Joyosa Guardia, situm in regno Kallari in curatoria de Sigerio, et omnes villas, loca, casalia, saltus, silvas, et nemora, que dictus quondam Raynerius, et vos dictus Bonifacius habebatis, et ad vos pertinebant ante adventum ipsius Infantis in insula Sardinie, quando dictum Comune Pisanum dominabatur ibidem; quam siquidem donationem vobis fecit sub censu mille florenorum auri de Florentia solvendorum in festo Nativitatis Domini, annis singulis, nobis, et successoribus nostris in domo salinarum nostrarum, que sunt prope Kallarum, et sub aliis conditionibus, et retentionibus, in carta donationis ipsius specialiter expressatis, ut in carta ipsa acta prope Castrum Kallari, in loco, ubi exercitus dicti Infantis esse consueverat, kalendis julii, anno Domini millesimo trecentesimo vicesimo quarto, plenius continetur.

Qualiter etiam, instigante pacis emulo, inter Nos, et dictum Infantem, seu gentes nostras, predictumque Comune, abjecto pacis federe, et reiterata discordia, captis, et ad nostrum dominium reductis castro, villis, locis, casalibus, et aliis per dictum Infantem predicto quondam Raynerio, et vobis dicto Bonifacio, ut premittitur, concessis in feudum prefato Raynerio ab hac luce subtracto, in tractatu pacis inter Nos, et dictum Infantem, ac ambaxiatores dicti Comunis Pisarum rursus, ac subsequenter inite; cum carta nostra data Barchinone septimo kalendas madii, anno Domini millesimo trecentesimo vigesimo sexto ob favorem et gratiam dicti Comunis promisimus restituere, et ex tunc restituimus vobis dicto Bonifacio pro medietate, et Thome, Gaddo, ac Barnabe filiis dicti quondam comitis Rainerii pro alia medietate villas, et loca, ac terras in dicto privilegio donationis facte dicto quondam Rainerio, et vobis dicto Bonifacio per Infantem jam dictum contentas, sub modis et formis in ipso privilegio expressatis, exceptis castris de Joyosa Guardia, et Villa Massargia, ac Villa Gonesie, quam cum juribus, redditibus, et terminis earumdem, ac pertinentiis universis nobis duximus retinendas; pro quarum compensatione obtulimus vobis dictis comitibus dare villas, et terras in Sardinia, valentes tantumdem, in redditibus, quantum valent castrum, et ville supra retente, vel, si magis vellitis, daremus vobis pro castro, et villis ipsis nobis retentis mille florenos auri in redditibus annis singulis, perpetuo, in festo Purificationis Beate Marie mensis februarii, quo casu deducentur de censu predicto mille florenorum pro rata terrarum supra retentarum; et quod de censu, qui remaneret, fieret excomputatio usque in concurrentem quantitatem dictorum mille florenorum, retentis tamen pro censu centum florenis auri, ut hec, et alia in dicto privilegio nostro plenius contineri noscuntur.

Idcirco cum nunc nostram presentiam adeuntes Bartholomeus Mussus jurisperitus, et Bonnomus notarius civitatis Pisane, procuratores, et nuncii speciales in solidum, vestri Bonifacii supradicti, et plenum, ac speciale mandatum habentes ad omnia infrascripta, ut constat per instrumentum procuratorium nobis exhibitum, factumque per vos in presentia, consensu, et auctoritate Tinuccii de Rocca de Cappella Sancti Laurenti Kinsice curatoris vestri Bonifacii supradicti, dati vobis per Fremutium filium Lucterii, et Tegrinum filium Iohannis Tegrini, publicos iudices ordinarios curie pupillorum Pisane civitatis, ut de dicta procuratione constat per instrumentum inde nobis exhibitum confectum auctoritate Villani filii quondam Venture Cornetani de Plumbino imperiali auctoritate notarii, anno millesimo trecentesimo vicesimo septimo secundum consuetudinem Pisanorum, indictione decima, ipsa die kalendarum novembris, auctoritate Iohannis quondam filii Gardi Iudicis de Camuliano imperiali auctoritate notarii, et tunc dicte curie pupillorum pro comuni Pisano scribe publici; Et de cura decreta dicto Tinuccio curatori vestro predicto constat per publicum instrumentum inde confectum anno et indictione predictis, et pridie kalendas novembris.

Comparuit etiam coram nobis Vannes filius quondam Marsupini de Vico, curator datus vobis dictis Thomasio, Gardo, et Barnabe per dictos Iudices ordinarios curie pupillorum civitatis Pisane, ac habens ad infrascripta plenum et speciale mandatum, ut constitit per instrumentum huiusmodi cure ab eo exhibitum, confectum die, indictione, et anno proximo suprascriptis, auctoritate Iohannis Ricchi de Palaria civis Pisani imperiali auctoritate Iudicis ordinarii, notarii, et scribe dicte curie pupillorum pro comuni Pisano, nobis humiliter supplicarunt, ut iuxta promissionem et concessionem nostram predictam, vobis jamdictis comitibus de villis et terris predictis per dictum Infantem vobis dicto Boniffacio, dictoque quondam Comiti Raynerio dudum donatis, atque concessis, exceptis supra retentis, pro quibus eligebant pro parte vestra recipere mille florenos auri supra redditibus et exitibus nostris Sardinie, in festo Purifficationis predicto, donationem et concessionem facere dignaremur.

Nos igitur attendentes devotionem sinceram, et affectionis pure constantiam, quas predecessores vestri ad inclitam domum nostram, nostrosque progenitores, et nos antiquitus habuerunt, quasque vos dicti Comites ad nos, et dictum Infantem gerere in vestre iuventutis initiis expressistis. Ideoque sperantes, et consecutione probabili subponentes, quod eo in vobis erga nos et successores nostros, in etate provectiori, accrescet affectus solidior, fidelitasque sincerior, quo a Regie munificentie largitate potioribus beneficiis vos senseritis secundatos.

Ea propter cum presenti carta nostra perpetuo valitura, in favorem et gratiam dicti comunis, et vestrorum, gratis et ex certa scientia damus, restituimus, atque concedimus in feudum perpetuum secundum morem Italie, vobis dicto Bonifacio pro medietate, et vobis Thome, Gerardo, ac Barnabe comitibus de Donoratico pro alia medietate et heredibus, ac successoribus vestris, et cuicumque vestrum, et vobis dictis Bartholomeo, atque Bonnomini procuratoribus, atque nunciis vestri Bonifacii supradicti, ac Vanni filio Marsupini curatori vestri Thome, Gerardi, ac Barnabe predictorum, recipientibus et paciscentibus nomine vestro, et cuiuslibet vestrum, omnes villa, loca, atque casalia, saltus, silvas, nemora, et omnia alia, et singula preter supra retenta, que dictus quondam comes Raynerius, et vos dictus Bonifatius habebatis, et possidebatis ante adventum dicti Infantis in insula Sardinie supradicta, quando Comune Pisarum dominabatur ibidem, cum hominibus, feminis, servis, et ancillis in dictis villis, locis, atque casalibus habitantibus, atque habitaturis, et cum redditibus, proventibus, exitibus, terris, juribus, , et jurisdictionibus ad vos, et ad dictum quondam comitem Raynerium pertinentibus, et que habere consuevistis in eis, ante adventum dicti Infantis in insula memorata. Retentis nobis specialiter et expresse jure Argentariarum nostrarum, que olim comune Pisanum tenebat et possidebat, et in quibus dictum Comune jurisdictionem exercebat, et officiales statuere consueverat, et omnibus aliis juribus ex Argentariis nostris predictis provenientibus, de quibus vos dictus Bonifacius, et dictus quondam comes Raynerius partem certam percipiebatis ex eis, et jure inde provenienti; quae quidem omnia nobis, et nostris successoribus, absque participatione aliqua, simul et in solidum retinemus.

Salvamus etiam, et retinemus nobis, et nostris perpetuo castrum de Joyosa Guardia, Villam Massargiam, ac Villam Conesie cum hominibus et feminis, juribus, jurisdictionibus, redditibus, proventibus, terminis earumdem, ac pertinentiis universis, que in dicta donatione et concessione excipimus, et excludimus specialiter, et expresse.

Sane quia propter retentionem castri, et locorum hujusmodi debet extenuari pro rata census mille florenorum, quos tenebamini nobis annuatim prestare pro castro de Joyosa Guardia, ac aliis locis omnibus, villis, et terris, que dictus Infans vobis dicto Bonifacio, et dicto quondam comiti Raynerio in prima concessione in feudum concesserat, ut est dictum, et debet fieri hinc inde deductio pro aliis supra contentis, prout inferius liquide continetur. Idcirco cum per computa, et libros rationum terrarum omnium predictarum nunc coram nostro, et Infantis predicti rationalibus edita constet, quod de censu mille florenorum predicto debent deduci pro dictis castro, et villis a nobis retentis ducenti sexaginta floreni pro rata reddituum, et jurium eorumdem, quibus deductis de dictis mille florenis censualibus, restant ad dandum, et solvendum per vos curie nostre de dicto censu septingenti quadraginta floreni auri. Ideo de hujusmodi quantitate restanti iuxta promissa per nos in privilegio supradicto, et propter excomputationem inferius faciendam centum florenos auri tantum pro omnibus villis, locis, et terris vobis supra in feudum concessis, preter supra retenta, et ratione census eorum annuatim ducimus retinendos, ita quod vos dicti comites pro censu, et recognitione predictorum vobis nunc in feudum, ut predicitur, concessorum, detis, et teneamini dare perpetuo nobis, et successoribus nostris de totali quantitate census predicti in festo Nativitatis Domini proximo nunc venturo, et deinde annis singulis ipso festo, dumtaxat centum florenos auri de Florentia auri fini, et recti ponderis; quam siquidem solutionem faciatis in domo salinarum nostrarum, que sunt prope Kallarum, aministratori, vel aministratoribus reddituum nostrorum Sardinie aut illi, vel illis, quibus voluimus, et mandavimus loco nostri.

Verum cum nos pro Castro, et locis precitatis, que nobis retinuimus, ut prefertur, promiserimus dare vobis dictis comitibus, vosque elegeritis a nobis recipere mille florenos auri annis singulis dicto festo Purificationis Beate Marie mensis februarii in perpetuum; et de ipsis mille florenis, deductis, et defalcatis sexcentis quadraginta florenis ex dictis septingentis quadraginta florenis, de quibus centum florenos pro censu retinuimus, et defalcavimus, ut est dictum; restent ad dandum vobis trecenti sexaginta floreni auri; propterea presentium tenore damus, et concedimus, et solempni stipulatione dare promittimus vobis dicto Bonifacio pro medietate, et vobis Thome, Gerardo, et Barnabe pro alia medietate, et curatori, ac Procuratoribus vestris prescriptis recipientibus pro vobis, et nomine vestro pro premissis supra a nobis retentis, trecentos sexaginta florenos auri de Florentia auri fini, et recti ponderis, factis deductionibus supradictis, habendos, et percipiendos perpetuo annis singulis in dicto festo Purificationis Beate Marie mensis februarii, super redditibus, et exitibus nostris regni Sardinie supradictis. Mandantes per presentes universis, et singulis aministratoribus, et collectoribus dictorum reddituum, et exituum, ut vobis, et vestris successoribus perpetuo annis singulis dent, solvant, et tribuant dictos trecentos sexaginta florenos in termino supradicto.

Retinemus etiam nobis, et nostris perpetuo omnia, et singula iura alia competentia Dominis pro feudis iuxta morem Italie, vobis etiam ex uberiori gratia concedentes, quod fructus colligendos per vos ex redditibus dictarum terrarum supra per nos vobis concessarum in feudum; possitis per vos, vel quos volueritis extrahere de Sardinia, absque solutione alicuius diricti ordinati, vel ordinandi per hoc tam habitantes, vel habitaturi in villis, et Terris predictis nullam immunitatem habeant a dicto dirictu, si extrahere voluerint de dicto regno, vel insula fructus, vel alias merces suas; et ut pro censu preterito nulla inquietatio vobis fieri valeat in futurum, nos ob gratiam dicti comunis quicquid, et quantum solvere teneremini pro censu preteriti temporis vobis remittimus, vosque prorsus ab illo tenore presentis carte nostre liberamus.

Ad hec nos Bartholomeus Mussus iurisperitus, et Bonnomineus notarius civitatis Pisane procuratores, et nuncii simul, et in solidum iamdicti Bonifacii; et ego Vannes curator Thome, Gerardi, et Barnabe comitum de Donoratico predictorum, acceptantes, nominibus quibus supra, cum gratiarum actione a vobis Excellentissimo, et magnifico Principe et Domino, Domino Iacobo Dei gratia Rege Aragonie supradicto concessionem, restitutionem, et promissionem, donationem, et gratiam supradictam sub formis, conditionibus, et retentionibus superius expressatis, promittimus per firmam stipulationem nominibus, quibus supra, vobis dicto domino Regi recipienti nomine vestro, et successorum vestrorum, interveniente stipulatione solemni, et notario infrascripto stipulanti pro vobis, et successoribus vestris perpetuo, quod dicti Bonifacius, Thomas, Gerardus, et Barnabas comites supradicti, et eorum successores in perpetuum erunt fideles, et legales pro feudo predicto vobis dicto domino Regi, et dicto inclito domino Infanti Alfonso, et successoribus vestris, sicut veri et legales, ac legittimi vassalli esse debent domino suo, pro feudo, ac censum predictum centum florenorum auri de Florentia auri fini, et recti ac justi ponderis, solvent vobis, vel aministratori, seu aministratoribus reddituum vestrorum regni Sardinie, aut cui volueritis, et mandaveritis loco vestri, annis singulis, perpetuo, loco et termino prelibatis; Et quod facient vobis pro dicto feudo omnia et singula ad que vassalli tenentur secundum morem Italie, pro quibus omnibus complendis et attendendis per comites supradictos, et successores suos perpetuo facimus eorum nomine vobis dicto domino Regi recipienti nomine vestro, et successorum vestrorum homagium ore et manibus comendarum, et fidelitatis etiam juramentum, dicendo «Ad Sancta Dei Evangelia manibus nostris corporaliter tacta, nos Bartholomeus Mussus jurisperitus et Bonnomines notarius civitatis Pisane constituti ad hec procuratores simul, et in solidum per nobilem virum Bonifacium comitem supradictum, et ego Vannes filius quondam Marsupini de Vico curator bonorum, et personarum Thome, Gerardi, et Barnabe comitum jamdictorum vobis domino Regi predicto recipienti nomine vestro, et successorum vestrorum, quod ab hac hora in antea dicti comites fideles, et obedientes erunt vobis dicto domino Regi, ac dicto domino Infanti, vestrisque successoribus: Non erunt in consilio, ac consensu, vel facto, ut vitam perdatis, aut membrum, aut mala capiamini captione, consilium, quod eis crediti eritis per vos, aut nuncios vestros, aut literas ad dampnum vestri, ipsis scientibus, nemini pandent. Et si scient fieri, vel procurari, sive tractari aliquid, quod sit in vestri dampnum, illud pro posse impedient, et si impedire non possent, illud vobis significare curabunt; Et ut jura vestra in dicto regno sint salva adjutores erunt in regno Sardinie contra omnem hominem, formam, et tenorem concessionis feudi predicti plenarie adimplebunt, et inviolabiliter observabunt nec ullo unquam tempore venient contra ea».

Et nichilominus nos Bartholomeus, Bonnomines, et Vannes predicti, nominibus quibus supra, promittimus per firmam stipulationem vobis dicto domino Regi nominibus antedictis, et notario infrascripto recipienti, et stipulanti nomine illorum, quorum interest, vel intererit, aut interesse potest, aut poterit in futurum, quod comites supradicti, et quisque eorum cum ad etatem perfectam pervenerint, ratificabunt, et approbabunt personaliter, nisi essent impedimento legittimo impediti, et tunc eo casu per procuratores legittimos omnia et singula supradicta, et etiam renovabunt in manu, et posse vestri dicti Domini Regis, vel dicti Domini Infantis, aut successorum vestrorum, seu illorum, quos ad hec duxeritis deputandos, ac vassallagium, et homagium legitimum, et fidelitatis juramentum sub forma premissa facient, ut est dictum pro premissis omnibus, et singulis inviolabiliter adimplendis; quam renovationem homagii et juramenti fidelitatis, ac aliorum etiam premissorum vobis dicto Domino Regi, ac successoribus vestris sub forma et condictione predictis faciant, et facere teneantur successores comitum predictorum personaliter, si in regno sardinie vos, vel successores vestri fueritis; Et si in aliis regnis, vel terris fueritis, per procuratores legitimos, ut est dictum.

Unde Nos Iacobus Rex predictus, vos predictos Bartholomeum et Bonnominem, nomine procuratorio nobilis Bonifacii supradicti, et vos Vannem curatorem Thome, Gerardi, et Barnabe comitum de Donnoratico predictorum, et nomine eorumdem, et heredum, ac successorum suorum, per traditionem ensis nostri de dicto feudo, videlicet comitem Bonifacium pro medietate, et dictos Thomam, Gerardum, ac Barnabam pro alia medietate personaliter, et solempniter investimus, mandantes cum presenti carta nostra gubernatoribus, capitaneis, aministratoribus, et aliis universis et singulis officialibus nostris, et Infantis predicti quocumque nomine censeantur presentibus, et qui pro tempore fuerint in regno predicto, quod predictam donationem, promissionem, concessionem, et restitutionem nostram firmam habeant, et observent, et dictos comites, vel eorum procuratores, aut officiales permittant tenere, et possidere perpetuo pacifice, et quiete premissa omnia et singula per nos eis concessa, et contra presentis donationis seriem vos, vel illos non gravent, molestent, aut aliquatenus inquietent.

In quorum testimonium dictus Dominus Rex mandavit inde fieri presens privilegium sua bulla plumbea communitum. Datum Barchinone quintodecimo kalendas ianuarii, anno Domini millesimo trecentesimo vicesimo sexto = subscriptum.

Signum † Iacobi Dei gratia Regis Aragonie, Valencie, Sardinie, et Corsice, ac Comitis Barchinonis.

Si†gnum Bartholomei Mussi.

Si†gnum Bonnominis notarii procuratoris Bonifacii supradicti.

Si†gnum Vannis de Marsuppino curatoris Thome, Gerardi, et Barnabe predictorum, qui nominibus prelibatis premissa, et singula approbamus, laudamus, concedimus, et firmamus, et predicta fidelitatis iuramenta, et homagia prestamus.

Testes sunt, qui predictis omnibus et singulis presentes fuerunt, Guillelmus de Iaffero vicecancellarius, Bernardus de Anisone notarius, Petrus Marci thesaurarius, Anibaldus Megergii camerarius, et Franciscus de Bastida scriptor dicti Domini Regis.

Si†gnum Dominici de Biscarra scriptoris dicti Domini Regis, ac eius auctoritate notarii publici per totam terram et dominationem eiusdem, qui de ipsius mandato hec scribi fecit cum literis rasis et emendatis in XXI. linea, ubi legitur et possidebatis; et clausit loco, die, et anno prefixis.

Ex Arch. Pie Domus Misericord. Civit. Pis.