Araone D’Oria giurisperito a nome proprio, e di suo fratello Anfreone, e come procuratore di Nicolò, Antonio, Giuliano, Tebaldo, e Odoardo del fu Cassano D’Oria, e di Luca D’Oria di Mariano; Enrichetto del suddetto Cassano D’Oria; Galeazzo di altro Galeazzo di Araone D’Oria; Damiano di altro Damiano di Saladino D’Oria; e Matteo medico per Pietro D’Oria, e per gli uomini del Comune di Alghero (Allegerii), in virtù dei poteri loro conferiti con atti dell’1 e del 2 gennaio 1353, cedono e trasferiscono a mani del Comune di Genova il governo, e il pieno dominio di detto Comune di Alghero, con tutti i suoi dritti, ragioni, possessioni, e giurisdizioni, e lo mettono sotto la di lui protezione, col patto di lega offensiva e difensiva contro il re di Aragona, e i Catalani; ad eccezione dei possedimenti particolari, e di certi introiti, e dritti di gabella, che i suddetti D’Oria si riservano nella qualità di antichi signori dello stesso Comune di Alghero.

(1353, 15 febbraio).

Dai Regi Archivi di Corte di Torino, Genova, Docum. Antichi, Serie 1.^a, Mazz. 8. Num. 8.

In nomine Domini amen. Ad honorem et gloriam ompotentis Dei beatorum sanctorum Iohannis Baptiste et Evangeliste beatorum apostolorum Petri et Pauli Simonis et Thadey Beati Laurentij prothomartiris et patroni ecclesie januensis et gloriosissimi Georgy vexiliferi Comunis Ianue et totius curie celestis.

Ad honorem et augmentum magnifici domini domini Iohannis de Valentie Dei gratia ducis Ianuensium et populi defensoris et sui consilii et quorumcumque aliorum qui pro tempore fuerint et omnium et singulorum civium et districtualium civitatis et comunis Ianue ubique existentium et ad exterminium destructionem et stragem regis Aragonum et Catalanorum subdictorum et vassalorum ipsius et omnium inimicorum comunis Ianue.

Nobiles viri dominus Araonus (1) de Aurea quondam domini Araoni jurisperitus suo proprio nomine et tamquam procurator et procuratorio nomine Nicolai de Aurea filij quondam domini Casani de Aurea militis ac etiam nomine et vice Anthonii Juliani Thebaldi et Oddoardi filiorum quondam dicti domini Casani pro quibus ad cautelam dictus dominus Nicolaus de rato promisit.

Ac etiam tamquam procurator et procuratorio nomine luce de Aurea filii et heredis quondam domini Mariani de Aurea. Ac etiam procurator et procuratorio nomine Anfreoni de Aurea fratris dicti domini Araoni. Ut de procuratione seu mandato et promissione predictorum constat publico instrumento scripto manu Ferandoti (Fadoti) Sfollie notarii januensis anno Domini millesimo tercentesimo die secunda januarij.

Ac etiam Enricetus filius quondam dicti domini Casani militis suo proprio nomine et Galazius de Aurea quondam Galeazii filii quondam domini Araoni.

Ac etiam predicti dominus Araonus jurisperitus suo et dictis nominibus et dictus Galeazius suo proprio nomine et unusquisque eorum in solidum nomine et vice Damiani quondam Damiani filii quondam domini Saladi et pro quo Damiano predicti dictis nominibus et unusquisque eorum promiserunt de rato michi Conrado de Credencia notario et cancellario comunis Ianue sub ypotheca et obligatione omnium bonorum suorum et sub pena dupli eius de quanto fuerit contrafactum.

Et Anthonius medicus quondam Philipi de Burgo Alegery insule Sardinee syndicus actor et procurator et Syndicario nomine universitatis et hominum Burgi et terre Alegery ad infrascripta constitutus ut patet de dicto Syndicatu instrumento publico scripto manu dicti Ferandoti (Fadoti) Sfollie notarii supradicti dicto millesimo tercentesimo quinquagesimo tertio die prima januarii.

Omnes simul coniuncti cum dicto domino Araono jurisperito Enriceto et Galeazio dictis nominibus.

Et ipsi dominus Araonus Enricetus et Galeazius dictis nominibus cum predicto Anthonio medico Syndico dicto nomine sibi ad invicem et vicissim voluntatem assensum et consensum prebentes ad omnia et singula infrascripta. Constituti in presencia dicti domini ducis et sui consilii et quorum consiliariorium nomina qui interfuerunt sunt hec.

Andalo de Savignonis         Lanfrancus de Cancello

Georgius de Marchislo        Baritanus de Marinis

Christoforus Palavicinus     Ansaldus Marabottus

Anthonius de Podio             Raphael de Nigro.

Animadvertentes et plenario tractatu adhibito clare et lucide considerantes obsequia subsidia atque presidia colata et prestita per ipsos Dominum ducem consilium et comune Ianue universitati comunitati et hominibus dicte terre et loci Alegery nec non dictis dominis de Aurea et singularibus personis hominum dicte terre comuniter divisim presertim pro defensione et ad defensionem contra ipsum regem Aragonie et Catalanos inimicos suos notorios et hostes comunis Ianuensis.

Advertentes etiam prout experientia docet quam sit suave felice et graciosum regimen et dominium dicti comunis Ianue et quod sine regimine et dominio comunis Ianue non possint, quin pervenerint ad manus dictorum suorum hostium, conservari. Dederunt concesserunt et transtulerunt ipsi domino duci et consilio et in ipsis presentibus recipientibus solemniter acceptantibus presentes recipientes et solemniter acceptantes nomine et vice comunis Ianue in perpetuum et sine temporis prefinitione usque in secula seculorum omne dominium omnem plenam et omnimodam proprietatem merum et mixtum imperium cum omnimoda et plena jurisdicione et glady potestate dicti loci seu terre Allegery et districtus et universitatem comunitatem et omnes et singulos mares et feminas dicte terre seu loci et districtus qui nunc sunt seu quantumcumque in perpetuum fuerint.

Transferentes omnimode nichil in eis comuniter vel divisim retento territorii dicti loci seu terre Allegery et districtus cum omnibus regalibus regiminibus dominationibus iurisdictionibus penis mulctis spectantibus et pertinentibus seu que spectare et pertinere consueverunt seu in futurum spectabunt seu pertinebunt quandocumque in perpetuum dictis dominis de Aurea seu dicte universitati seu singulis de dicta universitate comuniter vel divisim.

Ita quidem quod ipse dominus dux et consilium et per ipsos dictum comune Ianue semper et quandocumque possint in dicto loco terra et territorio Allegerii et districtus mittere habere et tenere ad expensas salaria de quibus domino duci et consilio et comuni Ianue videbitur transferenctum seu constituencium predictorum et omnium habitatorum possidentium seu bona seu possessiones habentium vel qui in futurum haberent in dicto loco Allegerij et districtus ipsorum domini ducis consilij et comunis Ianue rectores seu potestates judices scribas seu officiales unum vel plures cum servientibus familiis et comitiva de quibus eidem domino duci consilio seu comuni Ianue videbitur et placuerit. Et positos removere ad ipsorum beneplacitum et alios eligere et subrogare tociens et quando voluerint.

Qui vicarius potestas seu officiales possint in dicta terra et territorio seu loco et in homines utriusque sexus exercere omnem jurisdictionem et merum et mixtum imperium et gladii potestatem secundum capitula ordinamenta in futurum et in perpetuum ordinanda et committenda per comune Ianue in dicto loco vel deputandos ab eo comuni ad ipsa ordinanda facienda et corrigenda in omnibus et per omnia prout et sicut ipsi dominus dux consilium seu comune Ianue decreverint ordinaverint fieri et exerceri.

Hoc tamen dicto quod predicti vicarius rectores judices et scribe predictum eorum salarium quantumcumque fuerit constitutum primo debeant percipere ex condennationibus sive machiciis in dicto loco fiendis et in subsidium quando non sufficerent ad complementum dicti salary possint dicti domini de Aurea in subsidium conveniri et quicumque infrascripti redditus sui tam jurium quam possessionum capi ad complementum dicti salarij dum tamen predicti domini de Aurea qui erant domini Alegery nec predicti eorum redditus non teneantur nec capi possint etiam in subsidium supradictum ad solucionem predicti salarii nisi usque in quantitatem librarum septingentarum januensium et non ultra. Hoc est quod si deficiat dictum salarium quantumcumque ut supra ad complementum eius non possit capi de predictis juribus et redditibus nisi usque in quantitatem predictam librarum septingentarum januensium. Et hoc quod hic dicitur de dictis libris septingentis januensibus tantum ut supra locum habeat durante presente guerra inter comune Ianue ex una parte et regem Aragonie ex altera. Facta vero pace vel treugua inter eos possint capi per dictos dominum ducem consilium et comune Ianue usque in libris mille januensibus modo predicto seu ut supra hoc est ut in eo casu pacis vel treugue quod dictum est in libris septingentibus habeant locum et intelligatur de libris mille januensibus.

Possint etiam dicti dominus dux et consilium seu comune Ianue et non alii vel alius deveta facere in dicto loco et districtu. Et ibidem imponere cabellas toltas et collectas angarias et perangarias avarias reales et personales et mixtas ordinarias et extraordinarias exercitum et cavalcatam in mari et in terra in insula Sardinee vel alio eundi prout potest in aliis terris que sunt et pleno jure spectant ipsi comuni Ianue seu ad ipsum.

Possint eciam ipsi dominus dux et consilium seu dictum comune Ianue edificare seu construere castrum seu castra seu fortelicia muros foveas in dicto loco et ipsa edificata tenere et munire et alia omnia facere que potest in aliis suis propriis locis.

Item teneantur ipsi domini de Aurea et alii ex hiis dominis et omnes successores descendentes et heredes eorum non stare vel habitare in insula Sardinee vel aliqua parte eius usque per totum tempus presentis guerre seu quo durabit presens guerra que viget inter comune Ianue ex una parte et regem Aragonium ex altera sine expressa licentia consensu et mandato dicti domini ducis et consilii seu comunis Ianue.

Et generaliter possint in dicto loco territorio et districtu Alegery dicti dominus dux consilium seu comune Ianue qui nunc sunt et pro tempore fuerint in perpetuum omnia et singula demum facere exercere prohibere imperare mandare et punire que ipsi domini de Aurea et dicta universitas conjunctim vel separatim poterant seu quemadmodum ipsum comune plenius potest in civitate Ianue seu in suo vero et proprio districtu et territorio. Etiamsi de eis vel aliquo earum opporteret specialem et expressam fieri mentionem quam pro expressa et specialiter inserta haberi ex nunc totaliter voluerunt et consenserunt.

Insuper etiam in ipsos dominum ducem consilium et comune Ianue possessionem seu quasi et corporalem tenutam dicti territorii et dicte terre seu loci et districtus cum omnibus et singulis superius de verbo ad verbum expressatis et eciam sub generali clausula comprehensis et in signum vere traditionis omnium predictorum dederunt et concesserunt et traddiderunt ipsi domino duci et consilio nomine comunis Ianue ut supra bachulum in manibus ipsius domini ducis recipientis nomine dicti comunis Ianue.

Constituentes se se dictis nominibus omnia et singula supradicta in dictos dominum ducem consilium et comune Ianue translata precario nomine possidere donec possessionem seu quasi et tenutam per officiales suos acceperint corporalem.

Insuper etiam in signum vere et per effectum translationis facte corporaliter prestiterunt dictis nominibus in animam ipsorum constituentium fidelitatis plenum et debitum juramentum in manibus dicti domini ducis recipientis nomine et vice dicti comunis Ianue. Dicentes = nos procuratores et syndici supradicti nominibus quibus supra juramus ad Sancta Dei evangelia in animam predictorum constituencium quod ab hodie in antea usque ad ultimum diem vite nostre dictis nominibus erimus in omnibus et per omnia fideles vobis domino duci et consilio et comuni Ianue dominis nostris contra omnem hominem. =

Item promiserunt et convenerunt predicti domini de Aurea qui fuerunt domini de Allegerio non capere aliquem finem vel concordium occasione illarum villarum vel aliorum locorum que fuerunt occupata per dictum regem Aragonum vel gentem ipsius vel occasione alicuius alterius questionis vel etiam occasione aliarum villarum castrorum et locorum que et quas ipsi dicti domini de Aurea nunc possident. Vel aliquod concordium vel conventionem facere cum aliquo vel aliquibus qui sit vel fuerit in futurum inimicus comunis Ianue nisi de expressa licentia consensu et voluntate comunis Ianue.

Item solenniter promiserunt dicti domini de Aurea dicto domino duci et consilio stipulantibus nomine quo supra quod quandocumque Deo dante contingat quod per comune Ianue vel vicarium dicti comunis in dicta insula constitutum seu constituendum proponat accedi ad aliquem locum in insula Sardinee constitutum pro comuni Ianue recuperandum seu habendum vel acquirendum vel aliquam deffensionem vel offensionem per comune Ianue faciendam quovis modo quod predicti domini de Aurea et sui heredes in infinitum cum hominibus eorum qui eis restant in aliis villis et castris in insula Sardinee ibunt et stabunt cum exercitu dicti comunis ad recuperationem et acquisitionem dicti loci et hostem et cavalchatam congruam facient in predictis pro tanta parte pro qua congruum videbitur ipsos ad recuperationem et acquisitionem predictam posse procedere.

Versa vice ad securitatem predictorum dominorum de Aurea predictus dominus dux et consilium nomine quo supra promiserunt dictis dominis de Allegerio et michi Conrado de Credencia notario et cancellario comunis Ianue officio publico stipulanti et recipienti nomine et vice predictorum quod ex eo quia alique ville et loca occupata et violenter acceptata fuerunt per gentem dicti regis Aragonum a predictis dominis de Aurea. Et ex eo etiam quia dicti domini de Aurea in alijs suis castris villis et locis per gentem prefati regis Aragonum continue et aspere leduntur et molestantur.

Quod ipsi domini dux et consilium seu comune Ianue non faciet pacem cum dicto domino rege Aragonum quin dicti domini de Aurea intelligantur et sint inclusi in dicta pace ac etiam quod eum facient tali modo et non aliter ex quo respectu dictarum villarum et locorum nunc occupatorum per dictam gentem dicti regis Aragonum ab eis ut supra ipsi domini de Aurea merito debebunt et poterint contentari.

Et volentes ipsi dominus dux et consilium benigne agere cum hominibus Allegerii supradictis qui semper fuerunt fideles et boni operis erga comune Ianue et maxime presentibus temporibus in presenti guerra et specialiter in presenti negotio. Ac etiam attendentes non esse juridicum ut alius pro alio indebite molestetur. Promiserunt et convenerunt predicti domini dux et consilium syndico supradicto stipulanti et recipienti nomine et vice hominum dicti loci Allegery et michi Conrado de Credencia notario infrascripto tamquam publice persone officio publico stipulanti et recipienti nomine et vice dictorum hominum et burgensium Allegery. Quod predicti homines Allegery et districtus nec aliquis eorum ullo jure modo vel capitulo speciali vel generali non possint molestari conveniri inquietari impediri vel gravari realiter vel personaliter civiliter vel criminaliter ob aliquod debitum seu occasione ipsius quomodocumque contractum usque in presentem diem per dictos dominos suos vel aliquem vel aliquos eorum versus aliquam aliam personam a dictis hominibus Allegery. Ex contractu vel quasi ex maleficio vel quasi.

Nec etiam ex laudibus vel occasione laudum vel represaliarum concessarum contra ipsos homines propter factum seu delictum ipsorum dominorum vel alicuius ipsorum ymo ab hiis vigore presentis contractus vel composicionis decreverunt ipsi dominus dux et consilium ipsos homines et quemlibet eorum esse plenissime liberatos obligationibus et contractibus in quibus ipsi homines sunt obligati ex facto suo legitime remanentibus in sua roboris firmitate in tali quali sunt ac etiam obligationibus ipsorum dominorum quantum contra eos dominos et pro eis dominis firmis penitus remanentibus per presentem contractum vel conventionem non in aliquo diminutis quantum contra ipsos dominos vel pro eis. Excepto quod istud beneficium huius capituli non trahatur ullo modo ad jura Nicolai et Kastrevary (2) de Aurea nec per hoc illis juribus intelligatur aliqualiter derogatum que habent contra ipsos dominos et homines Allegery occasione grani delati in ipsum locum.

Promittentes dicti domini Aurea et homines supradicti dictis nominibus eiam nominibus supradictis bona fide et sine fraude dare et prebere semper et quandocumque veram et operam efficacem ad deffensionem et conservacionem omnium et singulorum predictorum ipsis domino duci et consilio et officialibus eorum seu comunis Ianue. Et ipsa jura translata predicta non impedire vel subtrahere vel impedienti seu subtrahenti consentire directe vel per obliquum sed potius omnia iura translata ut supra, quantum est pro facto ipsorum et cuiuslibet ipsorum defendere et auctorizare a quacumque persona domino rege vel principe ecclesiastico vel seculari corpore collegio vel universitate. Ita quod pro alieno facto non teneantur salvo contra dominum regem Aragonum pro juribus que habent in dicto loco defendere non teneantur.

Que omnia et singula supradicta promiserunt et iuraverunt corporaliter ad sancta Dei evangelia tactis scripturis in animam ipsorum et constituentium predictorum ipsis domino duci consilio et comuni Ianue attendere complere et observare et in nullo contrafacere vel venire de jure vel de facto directe vel per obliquum.

Sub pena florenorum auri quinquaginta millium auri stipulacione solenni promissa; et que pena possit exigi cum effectu quotiens fuerit contrafactum.

Ratis manentibus nichilominus omnibus et singulis supradictis. Acto expresse et solemniter quod pro dicta pena predicti de Aurea et dicta universitas Allegery et singuli dicte universitatis possint realiter et personaliter et quelibet dictarum partium in solidum conveniri in civitate Ianue et coram quocumque magistratu Ianue et districtus et coram quocumque alio et magistratu ecclesiastico vel seculari perinde ac si presens contractus in dictis locis esset confectus.

Renunciantes privilegio fori non sui iudicis et omni legum auxiliis.

Et pro inde omnia et singula supradicta ad sic observandum ut predicitur obligaverunt omnia bona ipsorum et constituencium predictorum dictis nominibus et cuiuslibet eorum habita et habenda exceptis hiis bonis dominorum predictorum de Aurea que sunt in terra firma extra districtum Ianue et riperias a Corvo usque Monachum et a jugo mare inclusive.

Acto in presenti contractu principio medio et fine quod omnes possessiones proprietates et dominia ipsarum spectantia et pertinentia ad dictos dominos vel homines ipsorum et cuiuslibet eorum vel aliquem ipsorum dominorum et omnes obventiones et redditus ex ipsis possessionibus quas habent vel ad eos pertinent in ipso loco Allegery vel districtus pleno jure remaneant ad ipsos quemadmodum pertinent civibus et habitatoribus cuiuslibet alterius terre et loci.

Ac etiam omnes infrascripti introytus sive cabelle que ab antiquo fuerunt semper ipsorum dominorum de Aurea eisdem dominis remaneant et pertineant pleno jure ab eis nullatenus revocati et colligendi secundum formam capitulorum et clausularum ad presens in dicto loco existentium circha dictos introytus.

Introitus autem et cabelle sunt hec

Primo cabella salis.

Item de omni re vel mercantia que aportatur vel extrahitur per forenses de dicta terra denarios quatuor pro libra.

Item de omni grano ordeo vel cuiuslibet specie blaudi vel leguminis denarios sex pro raxerio.

Item de mensuratione cuiuslibet raxerii grani vel ordei vel aliorum supradictorum denarium unum pro raxerio.

Item pro quolibet centenario casei peciam unam casei pro cannatura.

Item pro ponderatura casei denarios duos pro quolibet centenario.

Item pro qualibet pecia panni cuiuscumque condicionis existat pro canatura denarios duos.

Item pro quolibet centenario canarum telle pro canatura denarios decem.

Item de omni alia merce que ponderetur denarios duos pro canatura videlicet unum ab emptore et aliud a venditore.

Item de qualibet libra olei que mensurabitur medaliam unam.

Item de qualibet vegete vini greci soldos decem et denarios quatuor.

Item pro qualibet vegete vini alterius que aportetur a terra extranea soldos quinque et denarios quatuor.

Item omnes res que straquantur sunt de racione Portus Allegery.

Item pro quolibet bove qui interficiatur in terra Allegery soldum unum.

Item pro qualibet vacha denarios sex.

Item pro quolibet porco denarios quatuor.

Item pro quolibet castrato denarios duos.

Item pro quolibet centanario agnonorum verrilium soldos duos.

Item pro quolibet corio bovino vel vache unum denarium pro marcho.

Item pro qualibet sorte choralli que vendatur rametam unam.

Quos quidem introytus et proventus atque possessiones dicti dominus dux et consilium dictis nominibus promiserunt dictis dominis de Aurea nominibus quibus supra quod ipsum comune per viam debite justicie manutenebit et defendet ab hominibus et habitatoribus dicti loci Allegery ne illis vel aliquo eorum ab eis ulla iniuria vel violentia quomodolibet inferatur et favorem auxilium et consilium plene justias dabit in partibus illis pro percipiendis nunciis et officialibus ipsorum dominorum et cuiuslibet eorum.

Et supradictus Galeazius confitetur et iurat ad sancta Dei evangelia corporaliter tactis scripturis se esse maiorem annorum sexdecim. Et omnia et singula supradicta rata grata et firma habere et in nullo contrafacere vel venire racione minoris etatis vel alia racione.

Et predicta omnia et singula facta sunt per ipsum Galeazium de consilio et consensu domini Araoni de Auria quondam domini Araoni et Enriceti filii domini Casani militis et Enrici de Aurea quondam Castellani qui sunt de proximioribus propinquis dicti Galeazii. Qui omnes juraverunt se credere quod predicta omnia et singula facta sunt et fuerunt ad utilitatem dicti Galeazii et non ad aliquam lesionem eiusdem.

Quibus omnibus et singulis sapiens vir dominus Ubertinus de Vulpexinis de Regio jurisperitus et vicarius domini… Mantegacii civis Mediolani potestatis civitatis Ianue (3).

Actum Ianue in palacio domini ducis in Pontili novo facto anno Domini nostri millesimo tercentesimo quinquagesimo tertio indictione quinta secundum cursum Ianue die quintadecima februarii hora complectorii.

Testes dominus Maffeus de Florencia jurisperitus et vicarius domini ducis dominus Celesterius de Nigro jurisperitus Raymondinus de Aurea Enricus de Aurea quondam Castellani et Fadoctus Sfolia notarius cives Ianue.

Senza sigillo.

NOTE

(1) Nel seguente documento Num. LXXXVIII è scritto Alaone invece di Araone; dal che si deduce, che il nome è lo stesso, ma pronunziavasi in un modo, e nell’altro.

(2) Forse Kristofari.

(3) Nell’originale minuta v’esiste una lacuna in bianco che contiene lo spazio di venti linee circa.