Sentenza, o arbitramento di pace tra Pisani e Genovesi, proferita dagli abati di Telieto e di S. Galgano alla presenza dell’arcivescovo e del Podestà di Pisa, dell’arcivescovo e dei consoli del comune di Genova, e del vescovo di Luni, nella quale sono aggiunti altri capitoli e condizioni alla pace precedentemente stabilita dai cardinali di S. Cecilia e di S. Maria in via lata, che si conferma, ed è perciò riportata nella sentenza medesima.
(1209, 26 aprile).
Dai Regii Archivi di Corte di Torino, Genov. Docum. ant. mazz. 2. N° 6.
Cum convenissent viri venerabiles Girardus de Telieto, Galganus de Sancto Galgano abbates pro reformatione pacis, et concordie inter Pisanos, et Ianuenses apud Ilicem, presentibus viris venerabilibus Loterio archiepiscopo Pisanorum, et Ottone archiepiscopo Ianuensi, Gualterio episcopo Lunensi, partibus in eorum presentia constitutis, scilicet nobili viro Gotefredo vicecomite Pisanorum potestate, et viris nobilibus Wuillelmo Embriaco, Idone de Carmadino, Oberto Usumaris, et Enrico de Nigro consulibus Ianuensibus pro communi civitatum ipsarum, predicti abbates qui iandudum fuerant a civibus civitatum earum de omnibus controversiis, qui inter eos erant, arbitri constituti preceperunt predictis potestati Pisanorum, et consulibus Ianue, ut iurarent stare mandatis eorum pro communi suarum civitatum, sicut eorum antecessores iuraverant, et statim ipsi iuraverunt, sicut eis fuerat imperatum, quo facto preceperunt eisdem rectoribus ut sibi invicem darent osculum pacis in nomine Christi, et vere caritatis, et pacis, et amoris perpetui nomine civitatum suprascriptarum, et omnium hominum pertinentium ad eas, quod et feliciter consumatum est. Demum prefati abbates in hunc modum concorditer sententiam protulerunt. In nomine patris, et filii, et spiritus sancti amen. Quantum sit Deo placitum bonum pacis ex sacre scripture lectione instruimur evidenter, cum et in ortu Salvatoris ab angelis fuit decantatum gloria in ecelsis Deo, et in terra pax hominibus bone voluntatis, et missi predicare discipuli in quamcumque domum intrarent, visi sunt dicere pax huic domui, et transactus Ihesus de hoc mundo ad patrem quasi in testimonio eisdem disposuit dicens pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis, et post resurrectionem suam idem Salvator primo apparens apostolis dixit pax vobis; ideoque nos Girardus de Telieto, et Galganus de Sancto Galgano humiles abbates petivimus a Pisanis, et Ianuensibus, ut contentiones et discordias que diu inter eos duraverant, procurante humani generis inimico, pro Deo, et propter Deum nostro paterentur arbitrio terminari. Ipsi vero attendentes verbum apostoli dicentes pacem et sanctimoniam sequimini, sine qua nemo videbit Deum in nos unanimi, et consona voluntate compromiserunt, et ipsarum civitatum rectores, scilicet nobilis vir Matheus de Corrigia potestas Pisanorum, et viri nobiles Ottobonus de Cruce, et Wuillelmus Spinula consules Ianue, et hii qui cum eis erant ad sancta Dei evangelia iuraverunt bona fide, et sine fraude stare, et obedire omnibus preceptis, quecumque eis faceremus, et quandocumque, et qualitercumque in concordia nos duo abbates de Telieto, et Sancto Galgano, de discordia et discordiis que inter Pisanos, et Ianuenses, et utramque civitatem vertuntur, et verterentur, et de iniuriis, et dampnis hinc inde illatis, et que usque ad pacem factam darentur. Nos autem ad ipsius compromissionis firmitatem tria milia Sacramentalium ab utraque civitate accepimus, qui etiam similia iuramenta prestiterunt, ab hiis etiam qui iam dictis rectoribus sequenti anno in regimine successerunt, silicet Gotefredo potestate Pisanorum, et viris nobilibus consulibus Ianue Willelmo Embriaco, Idone de Carmadino, Oberto Usumaris, et Enrico de Nigro recepimus similia iuramenta. Cum igitur per legatos felicis recordationis Clementis Pape, videlicet Petrum tituli Sancte Cecilie presbiterum, et Sofredum Sancte Marie in via lata diaconum cardinalem fuerit inter iamdictas civitates iamdudum concordia facta, et per eundem Summum Ponteficem confirmata, propositum fuit nobis, quod violato ipsius pacis federe, fuerant hinc inde rapine, iniurie, et dampna plurima irrogata, que omnia de voluntate partium precepimus, et fecimus utrinque remitti, salvo eo quod inferius dicemus; ita ut super hiis, que usque ad diem compromissionis in nos facere contingeret, nullam sibi moveant ulterius questionem, et pacem ipsam, sicut a predictis legatis dicta fuerat, et a Summo Pontifice confirmata, in perpetuum precepimus inviolabiliter observari tam a civibus utriusque civitatis, quam ab hominibus districtus earum, et ab omnibus, quos compellere poterunt ad ipsius pacis observationem, quos etiam omnes volumus iuramento astringi, ut ipsam pacem debeant in perpetuum observare, ita ut neque in terra, neque in mari se invicem studiose in rebus et personis offendant. Illius vero pacis tenor talis est (1). Petrus Dei gratia tituli Sancte Cecilie presbiter, et Soffredus Sancte Marie in via lata diaconus cardinalis Apostolice Sedis legati universis Dei fidelibus in pace, et dilectione colere pacis, et dilectionis auctorem. Inter cetera que Summo Pontifici utpote patri, et pastori universalis ecclesie, imminent ex officio pastoralis sollicitudinis exequenda, curam ad hoc tenetur gerere specialem ut materia seditionis, et scandali prorsus tollatur de medio et pax, et tranquillitas inter Dei fideles per Christi gratiam, et eius sollicitudinem reformetur; hac igitur consideratione inducti et specialiter habentes ad subventionem terre Sancte respectum felicissime recordationis Papa Gregorius primo, et subsequenter eidem substitutus venerabilis pater universalis ecclesie Clemens per se, et sibi sudditos instantissime laboraret, ut inter Pisanos, et Ianuenses, quos iniqua, et periculosa guerrarum seditio diutius non absque suo, et aliorum discrimine fatigaverat, bonum pacis ad plenum posset, auxiliante Domino, reformari. Instanter proinde commoniti consules Pisanorum iuraverunt prout predicto domino Pape Clemente placuit super omnibus controversiis, que inter Pisanos, et Ianuenses vertebantur stare mandatis eius quecumque per se ipsum, vel per certos nuntios aut litteras suas eis imponeret, et nobiles prudentesque viri Nuvelonus et Ido Pitius nuntii Ianuensium consulum continuo iuraverunt; quo facto gratanter pacis osculum ad invicem sibi dederunt. Dominus autem Papa de communi consilio suorum fratrum incontinenti precepit ipsis Ianuensibus, ut mille de civibus suis, quos Pisani eligerent, et unum hominem in anima totius populi pacem facerent iuramento firmare: similiter etiam precepit ipsis Pisanis ut mille de civibus suis quos Ianuenses eligerent, et unum hominem in anima totius populi eodem modo facerent pacem iuramento firmare. Quod Dei gratia feliciter adimpletum est: super hoc igitur solitam et paternam gerens sollicitudinem Sommus Pontifex ad imponendum finem supradictis litibus et controversiis, nos licet insufficientes, et immeritos de communi fratrum consilio specialiter destinavit, certam in nonnullis articulis formam diffiniendi prefigens. De speciali itaque Apostolice Sedis mandato mercandi, immo fenerandi detestabile genus, quod donnicaliarum consuevistis nomine palliare in Sardinea, penitus irritamus vobis Pisanis, et Ianuensibus sub debito iuramenti; precipientes, ne preteritis huiusmodi contractibus aliquid addatis, vel ulterius de novo tales presumatis inire; licentiam tamen habeatis ea absque omni dolo et fraude colligere que vobis ex tali mercatione debentur: Precipimus etiam vobis Pisanis ne quovis ingenio aliquod impedimentum prestetis quominus Ianuenses universa pignora, et possessiones que in Sardinea habent, vel habere debent, et precipue pignora Barisonis quondam regis Arboree quiete, et pacifice teneant quousque ipsis de sorte plenarie fuerit satisfactum: hoc ipsum vobis Ianuensibus de pignoribus, et possessionibus Pisanorum sub districto simili precipimus observandum: Vobis quoque Pisanis districte sub debito iuramenti precipimus ne aliquod per vos, vel alios prestetis impedimentum, quominus universi iudices Sardinee, et decem de magnatibus, et potentioribus in unoquoque iudicatu interposito iuramento promittant omnimodam securitatem Ianuensibus, et universis de eorum disctrictu in terra, et aqua, et ubicumque habeant posse, et facultatem, ut de suis hominibus quotiens Ianuenses contra ipsos querimoniam deposuerint faciant eis iustitie plenitudinem exhiberi, nec impedimento sitis quominus predicta iuramenta securitatis in terra, et in mari firma et illibata serventur. Vobis etiam tam Ianuensibus quam Pisanis in comune precipimus sub debito iuramenti, ut liberam vobis ad invicem permittatis habere facultatem atque licentiam per pelagos quocumque volueritis navigandi, et ad portum quemcumque volueritis applicandi, et exinde mercimonia transvehendi: Preterea vobis Pisanis sub debito iuramenti precipimus ne Ianuenses prohibeatis ad civitatem, et ad alia loca de districtu, et fortia vestra libere accedere, et apud vos sicut amicos negotiari: hoc idem vobis Ianuensibus sub simili districtu erga Pisanos precipimus observandum, salvis devetis ab utraque civitate absque malitia factis.
De ceteris autem capitulis id statuentes precipimus observandum, ut si qua partium se in aliquo senserit pregravatam, et voluerit iustitiam postulare, illa pars, contra quam fuerit querela deposita, de plano sine omni dolo, et absque omni malitiosa dilatione, et quolibet maligno subterfugio coram iudicibus, sive arbitris, ab utraque parte electis, ei parti que conquesta fuerit exhibeant iustitiae complementum, sententias quoque, quas predicti iudices, sive arbitri duxerint promulgandas, precipimus utrique parti, ut per consules suos faciant inter quadraginta dies a tempore late sententie numerandos fideliter, et sine fraude executioni mandare. Et ut hoc quod statuimus debitum sortiatur effectum, precipimus ut Ianuenses de civitate Pisana, et Pisani de civitate Ianue ab hodie intra menses duos, vel plures si voluerint, iudices sive arbitros eligant, qui interposito iuramento promittant se quod prediximus de iustitia facienda fideliter adimplere. Ut autem quod in fine ponitur melius memorie commendetur, et tam hoc, quam supradicta omnia firmius observentur sub debito iuramenti vobis Ianuensibus et Pisanis districte precipimus, ut firmam et perpetuam inter vos de cetero pacem teneatis, et ubique tam in terra, quam in mari inconcusse servetis, et in nullo vel in personis, vel rebus studiose vos presumatis offendere. Hec autem iuramenta pacis per maiores consules civitatis singulis annis et per trecentos idoneos viros quos Pisani de civitate Ianue, et alios trecentos, quos Ianuenses de civitate Pisana duxerint eligendos, qui tamen pacem istam specialiter non iuratam habuerint, et per unum publicum hominem in animam tocius populi presente, at acclamante populo de sexto in sextum annum precipimus innovari. Statuimus quoque, ut consules, seu rectores, qui pro tempore fuerint in alterutra civitate predicta innovationis iuramenta exigant, recipiant et faciant sine dolo, et fraude prestari. Si vero, quod Deus avertat, contra pacem supra firmatam, per commune alterutrius civitatis contra alteram offendende fuerit foris factum, pace in suo robore permanente, per archiepiscopos utriusque civitatis et duos viros iurisperitos, quos ipsi archiepiscopi elegegerint, sine dolo, et fraude, et malitiosa dilatione in integrum emendetur offensa. Illi autem iurisperiti, quos archiepiscopi secum elegerint, statuimus ut iurent, quod bona fide cum ipsis archiepiscopis ad reformationem pacis laborabunt: Et statuimus atque precipimus ut consules civitatis, iuxta quod archiepiscopi ordinaverint, fideliter, et bona fide studeant observare, adimplere, et executioni mandare. Statuimus etiam ut consules illorum mercatorum, qui ad diversas provincias destinantur, iurent, quod de querimoniis, que ad eos defferentur bona fide iusticiam facient, et executioni mandabunt, et ad pacem inviolabiliter observandam absque omni fraude studium adhibebunt, et operam efficacem. Hec omnia supradicta ex parte domini Pape, et auctoritate, qua de mandato eius fungimur in hac parte, vobis consulibus Pisanis, et Ianuensibus, et per vos universitati civitatum vestrarum quarum vices geritis in hac parte, mandamus, atque precipimus, ut ad bonum, et purum intellectum perpetuo, et inviolabiliter observetis; ut autem hec deffinitio, et statutum nostrum perpetuam firmitatem, et irrevocabile robur obtineat, presenti scripto et sigillorum nostrorum munimine vobis tradimus insignita. De castro vero Bonifacii, et portu eius ita sententialiter diffinimus: Precipimus siquidem Ianuensibus ut nos in ipsum castrum inducant, et illud in manibus nostris, et potestate nostra ponant, cum a nobis concorditer fuerint requisiti, ita ut possimus disponere, de ipso castro, et portu secundum arbitrium nostrum, et voluntatem communem, et ut possimus de ipso castro extrahere quos, et quot, et quando concorditer voluerimus, et ponere in eo quos et quot, et quando similiter concorditer voluerimus. Ad firmitatem vero huius nostre sententie, sive arbitrii, et pacis observantiam inconcussam precipimus Pisanis et Ianuensibus sub debito iuramenti, ut quando a nobis fuerint requisiti, dent nobis ducentos sacramentales de ipsis civitatibus ad arbitrium nostrum, quorum centum constituant se nobis principales debitores pro pecunia quam eis concorditer precipiemus annuatim nobis dari, vel cui, vel quibus dederimus, vel commiserimus. Alii vero centum iurabunt, ut si contingerit, quod absit, commune civitatis unius aliquo tempore contra pacis venire tenorem, preterquam nos duo preceperimus concorditer illi civitati ut satisfaciant, et induxerimus modum satisfactionis, et ad mandatum nostrum satisfacere noluerint ad terminum a nobis statutum, ex tunc illi centum infra triginta dies teneantur ire ad civitatem que recepit offensam, et ibi obsidere, et in ea remanere donec offensa fuerit emendata, ita tamen quod obsides honeste tractentur; cedentibus autem nobis, vel decedentibus, seu altero nostrum, precepimus, et statuimus ut potestas requirendi emendam offense, et moderandi seu etiam statuendi qualiter et quando debeat emendari plene remaneat penes archiepiscopos Pisanos, et Ianuenses, qui pro tempore fuerint, et si ad terminum statutum ab eis emenda facta non fuerit, ex tunc illi centum sacramentales infra triginta dies teneantur ut supra, pace nichilominus in suo robore permanente. Precipimus etiam sub debito iuramenti tam Pisanis, quam Ianuensibus, ut nullo modo nos vel eos, qui pro nobis erunt in castro Bonifacii, impediant, vel imbrigent per se, vel per alios per quodvis ingenius quominus quiete ispum castrum teneamus secundum arbitrium nostrum, et voluntatem nostram communem, et concordem faciamus ad eo: Adhuc etiam ad maiorem ipsius concordie firmitatem precipimus rectoribus utriusque civitatis, ut in brevi communis sui fideliter scribi, et inseri faciant tenorem iuramenti, et mandatorum, quibus nobis tenentur astrieti, et ut nullum successorem recipiant, quod hoc idem iuramentum non faciat, et sic perpetuo observent, nec de brevi extrahatur, et hec omnia precipimus. Salvis omnibus aliis preceptis, et ordinamentis, que pro ipsius pacis observantia quandocumque facere concorditer voluerimus sive viva voce, sive per litteras, vel per certum nuntium; et si qua dubitatio emerserit de verbis, aut sensu huius sententie, sive ordinamenti, nobis interpretationem in omnibus reservamus, et ut nostre interpretationi, quam in concordiam fecerimus, debeant partes stare precipimus. Acta sunt hec apud Ylicem iuxta portum, presentibus dominis Lotterio Pisanorum archiepiscopo, domino Ottone Ianuensi archiepiscopo Galterio Luvensi episcopo, Rubeo de Volta, Guidone Spinula, Iohanne Advocato, Lanfranco de Turca, Vuilelmo Malocello, Lanfranco Rubeo, Nicola Barbavaria, Vuillelmo de Nigro, Ugone Embriaco, Sorleone Pipere, et Nicola Embriaco nobilibus civibus Ianuensibus, et Guidone de Cassino, Bolso Iudice, Lotterio, Magistro Bartholomeo, Magistro Rainerio Canonico, Lucca Abbate Sancti Pauli, Iacobo Abbate Sancti Michaelis Discalciatorum, Tedisio Comite, Guelfo, Sicherio de Pancaldo, Pellario, Lanfranco de Bonacurso nobilibus civibus Pisanis, anno Dominice nativitatis millesimo ducentesimo nono, indictione undecima sexto kalendas madii.
Ego Marchisius quondam Oberti de Domo notarius de voluntate, et precepto supradictorum Abbatum hanc pacem scripsi, et omnibus suprascriptis in isto loco, ubi recitata fuerunt interfui.
NOTE
(1) Ved. l’atto di questa pace al N° CIV dei Diplomi e Carte del Secolo XII, supr. pag. 245.