Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Secolo XIII – XLVII

Pietro II regolo di Arborea con la sua consorte Diana dona alla chiesa e monistero dei Benedittini di S. Martino di Oristano otto montagne denominate Gay, Flarissa, Clementi, Bidella, Canali, Planu-Magiu, Doyga santa, e Cardìas, con tutti i boschi, terre culte ed inculte che vi sono comprese, ne designa la estensione ed i confini, ed accorda ai monaci il dritto feudale sulle medesime.

(1228, 18 gennaio). (1)

Dal Sanna, Festiv. Cult. Introd. N° 17 (y).

In nomine de su Senore nostru Hiesu Christu, et dessa Gloriosa Virgine Maria Mama sua, et nostra. Amen. Jesus. Ego Petrus de Lacono Judice de Arborea, et Visconte de Bassu, cun voluntade bona, et de Donna Diana uxore mia Regina de Arborea, fato custa donaxione pro bene ila fato a sa Ecclesia de Santu Martini, de sos Apendixios dessa citade de Aristanis, et conventu dessos monacales de Santu Beneditu: et dolli  totus sos saltos, et montes siguentes. Et primo sos bator montes nominados Gay, Flarissa, Clementi, et Bidella; et anco dolli ateros bator montes nominados su saltu de Canali, et su de Planu Magiu, cun su monte de Doygasancta, cum alio saltu ditu su saltu de Cardèas, cum omnibus suis notis terminibus, et afrontationibus. Et gasi su primu saltu nominadu Gay si innizat, et si partit dae muru in muru, et benit deretu ad Iscala de Masone, et girat deretu a Serra de Masone, et girat deretu a su Nuraque de Quelargiu, et sinde badat deretu a su Marguine de monte Pizinnu, et essit deretu a guturu de Clapa, et afliscatsi a muru saltu. Et su saltu nominadu Flarissa si partit dae Planu de Donniguellu, et si incurbat a muru de Golletorgiu, et babatsinde deretu a Brucu de Silva, et babatsinde pusti a Marguine a Planu de Serra, et bahatsinde deretu a Cugucadu, et ajugitsi a Planu de Donniguellu saltu. Et su saltu nominadu Clementi, sinde bahat a Fustis albus, et baharigat deretu fina a su Nuraqui de Amogorella, et essit deretu a Minda de Frissa, et girahat su marguini de Planu Mahiore, et incurvatsi a Bau de Fussu deretu ad Iscalas daydu, et afliscatsi a Fustis albus saltu. Et su saltu nominadu Bidella tenet suna cabiza in erriu Dortella segundu qui currit su ditu erriu in fini ad Abba Sassa, et sinde bahat a muru de paris, et bahatsinde in fini a sa Iscala de Furguillu, et girahat pustis Marguini deretu a Pauli de Corda, et incurvatsi a sa horrohya, et girahat sa via deretu a canali de Pira, et afliscat a su saltu de riu Dortella. Et sos duos saltus nominados Miffillinu, et Impantura pisquina de Caniga, si partin ad Iscalas daydu per totu su erriu infini a pisquina de  Caniga saltu, et calahat deretu a erriu de figu, et essit deretu a sa vena de Pira longa, et calahat deretu a monte de Pagia et bahat deretu a figu bargia, et calahat deretu a Serra Cana, et afliscatsi ad Iscalas daydu saltu. Et su saltu de Canali si partit deretu a Flissa, et deretu a monte Dorunda, et bahatsinde deretu a Iscalas de Padente, et girat deretu ad erriu de Turruy, et girahat deretu a Bruncu de Argiolas, et essit deretu ad Iscala doru, et bahatsinde deretu a Bruncu de Nassargios, et istendetsi a pisquina de Caniga, et afliscatsi a flissa saltu. Et su saltu clamadu Planu Magiu, si partit a sellas de Paris, et calahat deretu fina su Nuraqui de Bidella, et girahat deretu a Bruncu de Argiolas, et boltat deretu a Chelargiu, deretu ad Iscalas de Longu Fresu, et bahat  deretu a Brucu de Marguini, et girahat deretu a Madaradorgiu, et afliscatsi a Seddas de Paris saltu. Et su saltu de Doygasanta si innizat, et si partit dae bia, in bia peri sa via de Logu qui bahant a sa via de Caprilis, et ad Iscalas de Pasca, et girahat pustis via de Logu, peri sa cale si bahat ad Aristanis a sa via de Fordongiani, et in fine a sa Roya, et torrat pustis via de Logu; peri sa cale si bahat a sa Villa de Caprilis, et a sa villa de Truisquedda, et infine a su Nuraqui de Pirasteda, et bahatsinde in fine a Futana Picinna, et ibi complit a pari cun satera via, qui bahant a Caprilis, et afliscatsi a Seddas de Pasca saltu. Et su ultimu saltu esti su de Cardèas, su cale si innizat dae su erriu, et coddat dae Funtana Fraigada via via deretu a su guturu de Cepara arrohya arrohya a Montigu de Ligios, de Funtana e Figu, et torrat via via de sa Paule de su Tramazu, cussorgia cussorgia a su Forriguesu, fini a Monte Perdosu, et in fine a sa Iscala de Ciliguertas, et in mesu dae su cungiadu de Madona Contissa erriu erriu deretu a su Fangu, et erriu erriu in fini a Funtana Fraigada. Sos cales montes, et saltos cun totu sos terminos, et afrotationes in soro de supra nominados dollitus a saltura a sa dita ecclesia de Santu Martini, qui silus arreat de onni temporali de su annu, et pro laude, et pro pastu, et pro lahoru, et anco pro lu poder arrendare pro utile, profetu, et benefixiu de sa dita Eclesia, dande potestade de poder tenturare, ed magueddare in ditos montes, et saltos, et gasi fato custi benefixiu, et donaxione perpetua a sa dita Eclesia de Santu Martini de Aristanis, pro amore de Deus, et de Santa Maria mama sua, et de totu sos Santos, et pro sa anima de padre meu, et de mama mia, et pro remissione de sos pecados mios, qui siant suos in perpetuum, et non atera persona habiat dominiu nixunu, ne senoria in ditos montes, et saltos, sino sa dita Ecclesia de Santu Martini. Et gasi stricti, et rigorose comandamus in generali non atrevetsi persona nexuna faguer dannu, ne in terras, ne in arbores, ne bruxare boscu, ne linnayolu nexunu, linna tallare, ne pasturare, ne minus narbones hogare, ne lahoru nexunu faguere in terras de ditos montes, et saltos, sensa lissencia de sos Ministradores, o Procuradores de sa dita Eclesia, pagande sempre su feudu, eo portadiga a sa Eclesia de Santu Martini de Aristanis. Et si calisiogiat persona, o personas fagueren algunu desacatu, violenxia, o desobedienxia, e non guerrer guardare, et observare custa nostra voluntade, et donaxione fata, sian in continente fustigados, compelidos, et forzados treguentos ducatos pagare a su Fiscale de custu nostru Judicadu, et non apat ausu Judice nexunu cat esser depus me, non Donnicellu, et non Donna, et non Donniguella, et non Curadore, et Mahyore, et no Armentariu, et non nexunu homine mortale, qui strumet custu bene qui apo fatu a sa Eclesia de Santu Martini de Aristanis. Ego dictus Petrus de Lacono Judice de Arborea, et Visconte de Bassu, et sunt testes primus Deus, et Sancta Maria et omnes Sancti, et Sancte Dei. Amen. Et Donnu Trudori de Muru Archiebiscobu de Arborea, et Donnu Pedru De Martis Piscabu de S. Justa, et Donnu Guatini de Siuru Piscabu de Terralba, et Larezu Dezori Curadore de Bonorcilli, et Pedru Murtinu, et Guatini de Martis, et Argioco de Muru, et Balloi de Figus, et Quicu Corroga de Martis Curadoris de Capidanu, et Furadu Caboni Curadori de Narbulia, et Busaquesu Pinna Curadori de Guilarci, et Trudori de Sogus Curadori de Nurguillu, et Arzoco de Lacono, et Barisone Diana, et Angueleddu Orru Curadoris de parte Allenza, et Guantini Dezori Castellan de Marmilla, et Guantini de Serra Prheideru Mayor de Mara, et Pedru Murtinu Armentaryu Magior et Comida Spanu Querquidore Mayore de Sinis, et Chrispulli Cauli Mayori de Busaquesus, cum collectaneos suos. Et qui habeat dicere, quia bene est custu beni qui apo fato a sa Eclesia de Santu Martini de Aristanis, habeat benedictionem de Deus, et de Sancta Maria, et de novem Ordines Angelorum, et de duodecim Apostolis, et de sexdecim Prophetis, et de viginti quatuor Senioribus, et de 318 Patribus, et de omnibus Sanctis Dei. Amen. Et qui habeat dicere, quia male est custu bene, qui apo fato, habeat maledictionem de Deus, et de Sancta Maria, et de novem Ordines Angelorum, et de 12 Apostolis, et de 16 Prophetis, et de 24 Senioribus, et 318 Patribus, et de omnibus Sanctis Dei. Amen. Et habeat portionem cum Pilatus cum Herode, et cum Judas traditore, et Diabolis in inferno. Amen. Dat. Aristanis die 28 januarij anni Domini 1228 et in libro Privilegiorum registrata fol. 43.

Hujusmodi concessio facta fuit a Domino Petro de Lacono Judice de Arborea cum voluntate Dominae Dianae uxoris ipsius Reginae Arboren, cum supradictis testibus, manu mea scriptaque fuit 18 mensis januarij anno Dni 1228. De quibus fidem facio ego Lazerinus Trudu Notarius publicus in toto Judicatu Arboren, cum signo meo solito artis notariae signum depromo †.

Ego Marcus Antonius Gabilan publicus Notarius ad hanc concessionem praesens fui cum praedictis nominatis testibus, et sic ad hoc me subscribo, et meum solitum artis notariae, quo in publico utor, appono signum †.

Ego Petrus de Campo Apostolica, ac Imperiali auctoritate Notarius fidem facio, qui cum stipulata fuit praesens concessio, praesens fui, et sic meum appono signum †.

NOTE

(1) Pietro II di Arborea nacque da Ugone II visconte di Basso, e da Preziosa di Lacono, o di Lacon; e secondo l’opinione più comune degli storici sardi succedette nel 1230 nel trono a Costantino II, che da taluni è creduto suo fratello primogenito. Ma dalla data del presente diploma, che fu esemplato dall’originale nel 1713, e pubblicato dal Sanna (oper. cit.), si ha una prova certa, che Pietro II regnava già da due anni prima del 1230. Quest’ultimo anno si credeva comunemente il primo del di lui regno, perché anteriormente alla pubblicazione fatta dal Sanna, non si conoscevano fuorché i documenti del 1230 messi in luce dal Mittarelli negli Annali Camaldolesi (Ved. infr. Dipl. N° L. pag. 342 – Ved. pure Tola, Dizion. biogr. dei Sardi ill., Vol. III. pag. 64. 65 e seg.)