Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Secolo XIII – LII

Barisone III, giudice di Torres e di Arborea, assistito dal suo tutore e curatore Arzocco de Serra, e dal Consiglio di reggenza del giudicato, composto di uomini liberi, e di prossimi congiunti dello stesso Barisone, rinnova col comune di Genova rappresentato da Nicolino Spinola suo legato speciale la convenzione fatta nel 1191 con lo stesso comune da Mariano II suo padre, e da Comita II suo avo, regoli entrambi, e suoi predecessori nel regno Turritano.

(1233, 24 gennaio).

Dai Regii Archivi di Corte di Torino, Lib. Iurum., pag. 106, e Docum. ant. Ser. 4. N° 9.

In nomine Domini Amen. Nos Barexonus Dei gratia Iudex Turritanus et Arborensis (1) in presentia, iussu, consilio et auctoritate Arzochi de Serra tutoris sive baiuli nostri et iudicis de facto, atque ipse Arzochus de beneplacito quoque et auctoritate liberorum et maiorum nostrorum, videlicet Saltari de Navicia, Petri Penne, Gonari de Barcha, Mariani de Navicia, Comite Porci, Barexoni de Serra, Guantini Penne, Arzochi de Lacu, Arzochi de Chelcheris, Dorgodorii de Flavili, Arzochi de Navicia, Maxeti Girardini Pisani, Albertini Salarii, Mariani Murgie, una cum ipsis promittimus, et convenimus vobis Nicolino Spinule legato et nuncio comunis Ianue recipienti nomine et vice ipsius comunis attendere, complere, et observare conventionem olim factam inter comune Ianue, et quondam Comitam avum, et Marianum patrem nostri iudicis Barexoni, prout in ipsa conventione per omnia  continetur, compagnam quoque et civilitatem civitatis Ianue et omnia que in dicta conventione continentur una cum tutore liberis nostris et maioribus predictis, iuramus tactis sacrosanctis Evangeliis, et attendere, complere, et observare, prout in dicta conventione per omnia continetur que talis est (2).

Nos Comita, et Marignanus pater et filius Dei gratia iudex Turritanus iudex et Arborensis, promittimus et convenimus tibi Ansaldo Guaraco legato comunis Ianue, recipienti nomine ipsius comunis, quod amodo erimus cives Ianue, et compagnam, et civilitatem Ianue iurabimus in ordinatione consulum comunis Ianue, qui modo sunt, vel pro tempore fuerint, seu potestatis comunis Ianue, qui pro tempore fuerit; hoc sane intellecto quod non cogamur civitatem Ianue habitare, et insuper pro libris viginti milibus expendemus in posse comunis Ianue, quemadmodum Ianuenses cives expendunt, vel expendiderint de suo posse, et collectam inde dabimus, que pro tempore super immobili civium Ianue imposita fuerit colligenda quandocumque a potestate, vel consulibus comunis Ianue, qui pro tempore fuerint per se, vel nuncium suum fuerit requisita; universos homines Ianue, et de districtu Ianue, et specialiter castri Bonifacii de cetero personis et rebus ubique mari et terra et aqua sanos et naufragos salvabimus et custodiemus per nos et homines nostros, et defendemus in tota terra nostra et districtu quam hodie habemus et de cetero acquisierimus contra omnes personas; in tota terra nostra et districtu quam hodie habemus et de cetero acquisierimus eos libere, et uti et negociari permittemus, nec eos ulla dacita vel exactione seu super impositione alicuius rei gravabimus vel gravare faciemus, seu aliquo modo permittemus, nullum devetum faciemus, vel fieri faciemus, seu concedemus, quin homines Ianue et de districtu Ianue, et presertim castri Bonifacii libere et absque ullo impedimento, emere et extrahere possint de tota terra nostra et districtu quam hodie habemus, et de cetero acquisierimus Ianue et in districtu Ianue, et ab Bonifacium deferendum quicquid velint, nec eos aliquid emere vel vendere contra eorum voluntatem cogemus; salem vero de terra nostra quam hodie habemus et de cetero acquisierimus, hominibus Ianue et de districtu Ianue et castri Bonifacii absque ulla dacita et drictu extrahere concedemus, excepto de iudicatu Turritano. Item promittimus tibi, quod si partem Arboree que fuit Hugonis de Basso conquirere et habere poterimus, pro parte ipsa dabimus annuatim comuni Ianue libras centum denariorum ianuensium; et si pro militibus, vel cum militibus, qui de Ianua ad nostrum servicium transfretabunt totam Sardineam, vel aliquod iudicatum Sardinee conquisierimus, dabimus vel dari faciemus eidem comuni medietatem totius terre acquisite, vel expensas factas ab ipso comuni pro ipsis militibus. Item promittimus, quod nullum lignum apud nos, et in tota terra nostra, quam hodie habemus, et de cetero acquisierimus onus aliquod levare, vel habere permittemus, donec naves ille que de Ianua detulerint milites nostros sufficiens onus habuerint, ad quod habendum opem et consilium nostrum efficaciter tribuemus, hoc sane intellecto, quod Sardi dare debeant de rebus suis in navibus ipsis delatis, pro quolibet cantario tantum quantum dederit Ianuensis et non plus; Pisanis quoque et universis inimicis Ianuensis civitatis, quos hodie habet, vel de cetero habebit, nullum receptaculum dabimus nec dari faciemus seu modo aliquo consentiemus, nec eos hodie in tota terra nostra, quam hodie habemus et de cetero acquisierimus venire neque necessaria aliqua suscipere, vel inde extrahere per se vel alteram personam ullatenus concedemus, nullam pacem nec treuguam seu concordiam faciemus cum Pisanis vel comunitate aliqua seu persona, quin homines Ianue, et de districtu in ipsa ponantur et paciscantur, ei in ea esse voluerint. Si vero in ea esse recusaverint; nichilominus ea que in eis convenimus, et promisimus suo robore existentia inconcussa servabimus, et servari faciemus. Concedimus siquidem, quod homines Ianue et de districtu Ianue in tota terra nostra, quam habemus et de cetero acquisierimus consules habeant ex se ipsis ad audiendas et diffiniendas causas et lites, que inter eos vertentur. Et si forte inter Ianuenses et Sardos et e converso questio verteretur, una nobiscum consules ipsi questionem ipsam et litem audire debeant et diffinire. Si contingerit quod aliquis Ianuensis vel de districtu Ianue in tota terra nostra et districtu quam hodie habemus et de cetero acquisierimus testatus vel intestatus decedat omnia bona ipsius que poterimus invenire, nuncio vel nunciis Ianuensium consulum de comuni liberari et consignari faciemus, vel inde faciemus secundum voluntatem defuncti; nec aliter de rebus defuncti nos intromittemus. Si vero naufragium passus fuerit, nos ad res ipsius recuperandas bona fide opem et consilium nostrum prestabimus, et que recuperari poterunt, eidem cuius fuerit, faciemus in integrum liberari deficiente nuncio comunis Ianue sicut supradictum est; homines quoque nostros cogemus, quod nullam rassam in comparandis rebus Ianuensium, aut in rebus suis vendendis aliquatenus faciant vel componant; predicta vero debeant iuramento firmari de quinque in quinque annis per supradictum iudicem, et eius filios habentes ab annis XIIII. supra, et eorum archiepiscopos, et episcopos, atque eorum liberos; si tamen a potestate, vel consulibus comunis Ianue qui pro tempore fuerint fuerit requisitum. Testes Obertus Spinula, Lanfrancus filius eius, Attolinus de Gragnano, Petrus de Tertona, Manuel Aurie, et Nicolaus Vaiba, et quamplures alii. Actum Sardinee loco, qui dicitur Cetronum in palatio supradicti iudicis Barexoni; anno dominice nativitatis millesimo ducentesimo tricesimo tercio. Indicione quarta die vigesima quarta ianuarii inter primam et tertiam.

Enricus de Brolio Sacri Imperii notarius rogatus scripsi.

Atto Placentinus notarius Sacri Palatii hoc exemplum transcripsi et exemplificavi ab autentico publico scripto, per manum Enrici de Brolio notario, sicut in eo per omnia vidi et legi, nichil addito vel dempto, preter forte litteram et sillabam titulum seu punctum et hoc causa abreviationis, vel melioris lecture, titulos scilicet in litteras vel litteras in titulos permutando, ad quod corroborandum iussu et auctoritate domini Pegoloti Uguezonis de Gradinis Ianuensium potestatis subscripsi et redegi in publicam formam.

NOTE

(1) Né dal presente atto, né da verun altro, anteriore o posteriore, si ricava donde procedessero i diritti di Barisone III re di Torres per assumere eziandio il titolo di giudice di Arborea. Forse li aveva ereditati da Spella di Arborea, moglie dell’avo suo Comita II, o forse anche dalla sua madre Agnese, figlia secondo-genita di Guglielmo marchese di Massa e giudice di Cagliari, il quale avea usurpato molti luoghi e terre del giudicato Arborense. Ma nulla su di ciò può affermarsi di positivo, finché non si discuoprano altre carte, che gettino qualche luce in mezzo alle tenebre e al silenzio delle carte già discoperte. Barisone III morì di morte violenta, e non lasciò discendenza. Gli succedette nel regno sua sorella Adelasia, moglie, prima di Ubaldo Visconti, e poi di Enzo re di Sardegna (Ved. Tola, Dizion. biogr. dei Sardi illustri, Vol. I, pag. 55. 56. 57. 117. 118. 223. 224 e Vol. II. pag. 222. 223).

(2) Qui è riportato per intiero, e con poche varianti, il testo della convenzione segnata nel 1191 da Comita II e Mariano II di Torres col comune di Genova, riportata più sopra al N° CXXXVI pag. 70.