Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Repertorio informatizzato delle fonti documentarie e letterarie della Sardegna

Il Condaghe di Santa Maria di Bonarcado [17]

[c.11r] 1In nomine trini et unius Dei. Amen. Nos Bernardus Dei gratia ecclesie Arborensis archiepiscopus dilectis in Christo filiis Philippo abbati monasterii sancti Çenonis in Pisis constituti et Petro priori monasterii sancti Çenonis de Bonarcanto eiusque fratribus tam presentibus quam futuris in perpetuum, iustis petentium desideriis prompto. 2Nos condecet animo assensum prebere et ea que pietas exigit et veritas non relinquit sic piis et venerabilibus locis concedere debemus atque firmare ut nulla in posterum fidelium mentibus queet ambiguitas remanere. 3Ea propter, dilecti in domino filii, vestris iustis postulationibus inclinati, licet infrascripta tanto tempore vos et ecclesia vestra quiete et pacifice possideritis cuius non extat memoria, ne de cetero a nobis et omnibus successoribus nostris vel alicui ipsorum nostrum super hiis ullo modo molestemini. 4Ecclesiam sancte Marie de Bonarchanto, monasterium sancti Çenonis ibidem positum, ecclesiam sancti Georgii de Calcaria et ecclesiam sancti Simeonys de Vegela et ecclesia sancti Petri de Milo picchinno et || [c.11v] ecclesia sancti Agustini de Agustis et ecclesia sancte Victorie de Montesanto et ecclesia sancte Barbare de Turre et ecclesia sancte Corone de Rivole, in qua ius patronatus habetis, vobis et ecclesie vestre iam dicte concedimus et presentis privilegii pagina confirmamus, adicientes 5quod in predictis ecclesiis et parrochiis ipsarum decimas, primitias, oblationes, penitentias sanorum et infirmorum et sepulturas tam masculorum quam feminarum, parvulorum et adultorum, tam ibidem degentium quam advenarum, et omnium rerum et bonorum hominum parrocchianorum ecclesiarum predictarum omniunque divinorum potestatem in eis libere et absolute habeatis, excepto quod in nulla supradictarum ecclesiarum solempne batisma facietis preter quam in ecclesia sancti Augustini de Agustis. 6Statuentes omnino ut nulli persone liceat in parrochiis predictarum ecclesiarum oratorium aliquod erigere seu ecclesiam fabricare nisi de licentia vestra vel successorum vestrorum. 7Nec alicui persone vel loco fas sit suprascripta omnia vel aliquod eorum istorum infringere diminuere seu in aliquo violare. Si quis autem clericus vel laicus hanc nostre concessionis paginam infringere vel rumpere sive diminuere temtaverit, indignationem Dei omnipotentis et beate Marie semper virginis se noverit incursurum, excommunicationis vinculo innodatum. 8Et ad perpetuam huius nostri privilegii firmitatem volumus illud nostri sigilli impressione signari atque firmari. 9Et ita tali ordine hec omnia Bonalbergum iudicem || [c.12r] et notarium domni imperatoris scribere rogavi. Actum Pisis in ballatorio domus castri ecclesie sancte Viviane, presentibus donno Bernardo monacho sancti Çenonis, Rosselmino aurifice quondam Bernardi et Guiglielmo auriflce filio Guiglielmi aurificis testibus ad hec rogatis.
10Dominice vero incarnationis anno millesimo ducentesimo, inditione quarta{decima}, tertiodecimo kalendas novembris.
11Ego Bernardus arborensis archiepiscopus propria manu subscripsi et aliis subscribendum consensi.
12Ego Bonalbergus Ventrilii quondam filius, domini imperatoris Romanorum iudex et notarius, hanc cartam, mandato suprascripti domini archiepiscopi arborensis, scripsi, firmavi, complevi et dedi et datam complevi.
13Notumque sit omnibus dictos fratres habere potestatem eligendi prepositum cum hac tamen reservatione ut prior electus a fratribus Pisis cognoscat dominum suum iudike Constantinum successoresque suos veros et legitimos patronos sancte Marie de Bonarcanto sic ut prepositus sit de consensu et voluntate eiusdem et successorum suorum in quorum fide ego Bonalbergus Ventreli quondam filius hanc cartam subscripsi.||

 

17.3 cetero] certo.
17.9 quondam] quodam.

castri] clastri. La lezione del ms. è lasciata inalterata dal Besta; emendo sulla base dell’osservazione in ZANETTI 1974, p. 167, n. 35: «ritengo preferibile la lettura castri, poiché la chiesa di Santa Viviana (o Bibiana) non apparteneva ad alcun ordine religioso, ma era una cappella, cioè praticamente una parrocchia urbana nel quartiere allora fuori porta e perci  probabilmente munita di un castrum». Inoltre nella scheda n. 36, qui avanti, che da questa dipende e di essa riporta ampi passi, specie sul finire, si legge castri: Et signatum fuit Pisis in ballatorio domus castri ecclesie sancte Viviane anno millesimo ducentesimo, XIII kal. novembris (36.18). Guiglielmi] Guigliemi.
17.10 quarta{decima}] quartadecima. La datazione di quest’atto è stata oggetto di polemica e comunque di perplessità, in quanto non coincide l’anno, il 1200, con l’indizione quattordicesima; pertanto la data è stata abbassata dagli storici (il Tola e il Besta) di un decennio (1210, 1211, 1213) per far tornare i conti con l’indizione XIV. Tuttavia credo che abbia ragione Ginevra Zanetti (cfr. ZANETTI 1974, p.163) nel ritenere la lezione quartadecima un errore di anticipo a partire dalla lezione tertiodecimo appena poco più avanti; pertanto la lezione completa dell’originale dovrebbe essere stata: inditione quarta tertiodecimo kalendas novembris (abbreviazioni eventuali a parte). L’anno sarebbe così il 1200, che quadrerebbe con l’indizione quarta. In ogni caso preferisco lasciare la lezione del manoscritto, pur racchiudendo fra le parentesi di espunzione il decima di quartadecima.
17.12 quondam] quodam.
datam] si legge con difficoltà, seguo il Besta, il quale pure esprime più che un dubbio sulla lezione ponendo a testo un punto interrogativo dopo tale parola: a me pare che le ultime due lettere siano ut.
17.13 dominum suum iudike Constantinum successoresque suos veros et legitimos] il Besta legge dominum suum Constantinum successoresque suos iudikes veros et legitimos; in realtà tutta la seconda metà della c.12.r (corrispondente qui a 17.12-13) presenta un inchiostro assai deteriorato e sbiadito, e si legge dunque con estrema difficoltà, anche con la lampada UV; mi pare comunque che fra suos e veros non vi sia lo spazio per una parola, mentre un tale spazio si interpone fra suum e Constantinum (spazio dentro il quale ammetto di non riuscire a leggere quanto in effetti v’è scritto): e l’ipotesi più probabile è che tale spazio sia riempito dalla parola iudike, che porto, appunto ipoteticamente, a testo.